home
Bijgewerkt: februari 2024
Er zijn op steenworp afstand meerdere pastories aan het westelijke begin van de Dorpsstraat geweest. Dit bemoeilijkt het zoeken. Soms gaat het over de pastorie voor de Katholieke Kerk Deo Sacrum. Soms gaat het over de pastorie voor de aanvankelijk Katholieke kerk, later vanaf 1580, de Hervormde kerk.
Er zijn meerdere verschijningsvormen van de Kosterie geweest. De Oude Kerk zelf kennen we ± 900 of 1000 tot 1864 (afgebroken).
De bijbehorende kosterie kennen we van 16xx tot 1633.
Van 1633 tot 1694.
Van 1694 tot 1944-45.
En de huidige bouw van 1953 tot heden.
De kerk heeft naast een pastorie ook een kosterie. De koster had destijds een zeer belangrijke taak. Zijn tractement bedroeg 20 gld. van het convent, 40 gld. wegens twee schaar weidens, 1 gld. 16 stuivers voor olie voor het smeren van de klok, en 7 schepel rogge. Evenals de dominee, had de koster ook nog al eens wat te klagen over zijn woning. Dit is uiteraard begrijpelijk, want ook de kosterie dateerde reeds uit het begin van de 17e eeuw. Zo is bijv. in 1683 het dak gerepareerd. Dit was wel heel nodig, want dit dak lekte niet alleen in de
kosterswoning — boerderij —, maar ook in het aangrenzende schoolhuis. De koster was immers tevens dorpsonderwijzer! Maar toch, koster Jan Gramser moet in maart 1693 opnieuw klagen over zijn woning. Precies een jaar later is dit niet meer nodig, want eind maart brandde de kosterie tot op de grond toe af. In de vergadering van Gedeputeerden dd. 6 April 1694 wordt overwogen, „dat het hoogh nodigh is dat het voors. huys wederom opgetimmert ofte wel een andere bequaem huys in het Dorp tot meerder gemack der kinderen werde gekoght." Nadat een serieus onderzoek is ingestelt, wordt besloten de woning met het schoolhuis maar weer op de oude plaats te herbouwen. Jan Gramser is als koster, schoolmeester, voorzanger, doodbidder, enz. opgevolgd door Jacobus van Loenen, die in 1715 overleed. Door Gedeputeerden wordt daarop Daniel Oortwijn als koster, c.a. aangestelt. Na 'diens dood in 1729 wordt hij opgevolgd door Jan Schuring. Het is deze koster, die zich in 1754 tegenover Gedeputeerden beklaagt over de toestand van zijn woning. Niet dat deze reeds zo slecht was, doch het huis was erg onpractisch. Door arch. H. Viervant, die gelijk ook de kerk en de pastorie verbeterde, wordt hierop een plan opgemaakt, dat nog in datzelfde jaar, met het herstel der pastorie, door dezelfde aannemer tot uitvoering komt. De werkzaamheden omvatten o.a. het maken van enkele ramen in het voorhuis, het herstellen en gedeeltelijk vernieuwen van de zuidmuur, het geheel vernieuwen van de houten noordwand van het achterhuis, en verder diverse inwendige verbeteringen aan schoollokaal en woning. Hierin worden een paar kamers gemaakt „met alcoofse bedsteden".
In 1847 beschrijft Abraham Jacob van der Aa, in het Aardrijkskundig Woordenboek dat: „sedert korte jaren van een armoedig boerengehucht in een welvarend, met goede huizen prijkend, dorp veranderd is." "De dorpsschool bij de Kosterie, waar de Renkumse jeugd haar onderwijs ontving, telde toen 90 leerlingen, welk aantal een 10-tal jaren later reeds tot 150 gestegen was."
De kosterie werd tijdens de evacuatie van Renkum vanaf oktober 1944 tot mei 1945, getroffen door een neerstortende Duitse V 1 raket.
Voor het huis stond de Lindeboom die in 1813 geplant is ter herinnering aan de bevrijding van de Franse overheersing. Deze boom is gekapt in 1953. Elders gelezen dat de boom bij een storm omgewaaid is:
Uit de Wageningsche Courant van 2-9-1908.
In het boek: Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel IV. De provincie Gelderland uit 1917 staat: "De ‘Oude Kosterij’ is een baksteenen huis met ankers: 1694." 1694 slaat dan op de nieuwbouw, ter vervanging van de afgebrande kosterie.
Als v. d. Aa in 1847 Renkum beschrijft, dan vertelt hij ons, dat het „sedert korte jaren van een armoedig boerengehucht in een welvarend, metgoede huizen prijkend, dorp veranderd is." Ook hem viel de structuur van het dorp op, want hij zegt verder : „Het dorp bestaat uit 2 buurten; in de westelijkste of de kom van het dorp, staan de beide kerken en een 10-tal huizen. De eigenlijke dorpsbuurt ligt 5 min. oostelijker en is een regte, dubbele rij van aan elkander gebouwde huizen ter weerszijden van de weg". De dorpsschool bij de Kosterie, waar de Renkumse jeugd haar onderwijs ontving, telde toen 90 leerlingen, welk aantal een 10-tal jaren later reeds tot 150 gestegen was.
Oa. bewoond door: van Rennes, hij kwam op 03-05-1821 in Renkum. Hij was in de gemeente werkzaam als hoofdonderwijzer, voorzitter en voorganger van de Hervormde Kerk. Hij werd geboren te Wageningen 16-05-1796, en overleed te Renkum op 30-03-1874. Zijn graf is nog te bezoeken.
Bij de kerk, thans gesloopt, stond het huis van Meester Rennes, de school en de oude, groote Lindeboom. Kerk, meester en school alles weg. De oude Lindeboom staat daar nog en prijkt elke lente met vernieuwd groen. In die schoone vallei hebben wij als schoolkinderen gespeeld, gedwaald en gevochten. Wij gingen elke morgen de Rijn over het pontveer bestond toen nog niet. En ’s avonds moesten wij weer over den stroom en zaten in de roeiboot met de handen in het water, wat vader zoo streng verboden had. Wij gingen school in de oude school die stond bij den ouden lindeboom en daaronder was onze speelplaats. Tusschen schooltijd mogten wij met de zoon van den meester, die ook koster, doodgraver en voorlezer was, de toren op om de klok op te winden. Dan hielpen wij draaien aan de lier tot zoolang de duiveveer die Geurt Rennes in het touw had gestoken, bij de lier was gedraaid. Dan vertelde die goede Geurt ons wel eens wat uit de Bijbel, in die hooge toren bij de schalmgaten en hij leerde ons hoe leelik het vloeken is en dat wij ook niet moesten meedoen aan de zoogenaamde fatsoenlijke vloeken als jemeni, deksels, potverblomme en sakkerloot enz. want zeide hij: al die vloeken zijn afgeleid van het misbruiken van Gods naam. Die man hield eene Zondagschool en toen de oude school was afgebroken, hield hij met de kinderen Zondagschool op de deel bij de koeien. Daar hoorden wij zijn goede taal en zongen onze liederen en die achteraan zaten, prikten de koeien met hooisprieten in den neus. Ja, wij hebben hem dikwerf geplaagd. En toen de Goede Geurt was overleden, zijn alle kinderen van het dorp ook de Roomsche langs zijn doodsbed gegaan om hem nog eens te zien en toen hebben wij allen hem begraven op het nieuwe kerkhof, daar bij de weg langs de beek en toen zongen wij eenroerend afscheidslied, dat zijn broer Aart had gemaakt en omdat alle kinderen de wijs op Wier Neerlands bloed kenden, hebben wij dat op die wijs bij zijn graf gezongen en toen speelden wij toch maar weer onder dien ouden lindeboom.Deze boom is nu gemeente eigendom geworden en verheft zijn eerwaardige kruin nog maar steeds over de levenden en als er uit het dorp Renkum eene doode grafwaarts gaat, moet hij den boom passeren. ’t Zij links of rechts. Wat zou dezen boom ons kunnen vertellen van de vele geslachten die hij heeft overleefden wie zou hem gepoot hebben als jonge loot ? Link
Geurt is waarschijnlijk Egbert van Rennes, die voorlezer was en is overleden te Renkum op 12 april 1900. Zijn vader was ook koster overleed te Renkum op 7 februari 1866.
De huidige twee woningen (Onder de Bomen 2 en 2A) zijn gebouwd door de Hervormde Kerk. Nummer 2 is gebouwd als pastorie en een foto van de werkkamer van de dominee staat (met dank aan de bewoners) hieronder. De oorspronkelijk twee vrijstaande woningen zijn later door middel van de garage gekoppeld.
Ook de verplichtingen tot herbouw van de vernielde woning gingen hierbij over.
Een prent uit de jaren 1700 - 1799, anoniem en het origineel is te vinden bij de RDK. Op de plek waar je de Oude Kosterie zou verwachten staat een schuurtje. Misschien dichterlijke vrijheid van de kunstenaar. En de Lindeboom ??. RDK afbeeldingsnummer 0000186268
Kopergravure uit 1630?? door Abraham Rademaker (1676/77-1735) uitgegeven te Amsterdam in 1792 door J.A. Crajenschot in Kabinet van Nederlandsche en Kleefsche Oudheden. Rademaker maakte meerdere keren een gravure naar een oudere tekening. Geen pastorie te zien. Bij deze prent is veel "geleend" van de prent hierboven.
Een prent van A. Obreen, te vinden bij de RKD. Gemaakt in 1902. De kerk is dan al lang afgebroken, er staat wel een Kosterie.
Andere druk van de prent van hiernaast.
kadasterkaart uit 1818, geen kosterie maar Schoolhuis. Let het noorden is aan de rechterkant.
Hulpkaart kadaster 1818, geen kosterie maar School en schoolhuis
De situatie volgens HisGis in 1832. Omdat de Kosterie een dienstwoning van de Hervormde kerk is, staat niet vermeld wie er woont. Bij de andere panden is de eigenaar of huurder aangegeven. Bij huur is de gemeente Renkum de eigenaar en gaat het om erfpacht.
Ook hier veel dichterlijke vrijheid gebruikt. De lindeboom staat op een leuke plaats voor de compositie.
Op de Verzamelkaart van de Gemeente te Renkum uit 1887 is de Kerk met de School goed te zien.
In 1887 heet de huidige "Onder de Bomen" nog gewoon de Molenweg.
"De Oude Kosterie stond op de hoek van de weg Onder de Bomen en aan die weg was, tegenover de kosterie, nog het verhoogde erf te zien waarop de eerste hervormde kerk van Renkum heeft gestaan die de tekenaar A. Rademaker in 1630 zo verdienstelijk in beeld wist te brengen. Het kerkje dateerde volgens Ir. Roorda uit de tiende of elfde eeuw en het is omstreeks 1865 gesloopt. De kosterie heeft uiteraard als kosterswoning dienst gedaan en aan de achterkant is vroeger een schoollokaal geweest. Meester Rennes heeft onderwijs gegeven in dat lokaal bij de kosterie en het lesrooster was aangebracht op de buitendeur. De Oude Kosterie gebouwd in 1694, is ook sinds 1910 meermalen hersteld en enigszins veranderd en het oude schoollokaal van meester Rennes heb ik niet meer gekend. Ik herinner mij dat bij een vernieuwing van het rieten dak de rietdekkers daar de naam Oude Kosterie in aan brachten. Het lelijke houten hekwerk uit 1903 is later vervangen door een groen hekje van verticale latjes dichter bij de geve en om de machtige stam van de voor de kosterie staande lindeboorn werd toen tevens een bank geconstrueerd vanwaar men een fraai uitzicht had op het verder gelegen dorpscentrum. Zoals reeds gebleken is trof men in mijn jeugd tamelijk wat lindebomen aan in ons oude dorp maar dè Lindeboom stond bij de Oude Kosterie en ik vraag me nog altijd af of die prachtige linde, die tot 1953 ons dorp heeft gesierd al voorkomt op de tekening van Rademaker en ik ben er bijna zeker van dat de historici zich vergissen wat deze boom betreft.
In een foto-album van oud-Renkum las ik eens dat onze Lindeboom geplant zou zijn ter gelegenheid van de komst naar ons land van de Prins van Oranje in 1813. Maar dat die lezing niet kan kloppen bewijst onze Wilhelmina-linde die in 1898 werd geplant. De ene linde zal wat voorspoediger uitgroeien dan de ander maar als ik de matige omvang bekijk die onze Wilhelminalinde in 70 jaar bereikte is het zonneklaar dat de enorme linde die bij de Oude Kosterie stond veel eerder dan in 1813 geplant moet zijn. En ook zo'n afbeelding uit 1903 toont wel aan dat we hier niet een lindeboom van amper 90 jaar voor ons zien. Hoe dit zij, in ons dorp was de Lindeboom vroeger een begrip. Men woonde bij de Lindeboom, de optocht begon bij de Lindeboorn, er zou een boog gezet worden bij de Lindeboom en zo voort. Dat deze groene reus verdween is destijds door veel dorpelingen betreurd. De oude boom zou een obstakel hebben betekend bij de daar geplande wegwijziging, maar moest daarom prompt de bijl gezet worden in dit stuk Renkumse historie? Met wat goede wil was deze unieke linde ongetwijfeld te redden geweest en, gezien de moeite die Waterstaat zich later getroostte om een treurwilg te behouden, is hier door een gemeentelijke instantie een betreurenswaardige blunder gemaakt. Het motief van hogerhand, dat de Lindeboom inwendig zo vergaan was dat hij gevaar opleverde voor de omgeving, moet in elk geval naar het rijk der fabelen worden verwezen. De Oude Kosterie werd tijdens onze evacuatie zodanig verwoest door een afdwalende V2 dat na de bevrijding aan herbouw niet te denken viel. Daarmede was het laatste bouwwerk verdwenen dat de herinnering levendig hield aan het aparte karakter dat deze westhoek van ons dorp in lang vervlogen dagen gekenmerkt moet hebben".
De lindeboom is omgehakt in 1955.
De Oude Kosterie stond op de hoek van de weg Onder de Bomen en aan die weg was, tegenover de kosterie, nog het verhoogde erf te zien waarop de eerste hervormde kerk van Renkum heeft gestaan die de tekenaar A. Rademaker in 1630 zo verdienstelijk in beeld wist te brengen. Het kerkje dateerde volgens Ir. Roorda uit de tiende of elfde eeuw en het is omstreeks 1865 gesloopt.
De kosterie heeft uiteraard als kosterswoning dienst gedaan en aan de achterkant is vroeger een schoollokaal geweest. Meester Rennes heeft onderwijs gegeven in dat lokaal bij de kosterie en het lesrooster was aangebracht op de buitendeur.
De Oude Kosterie gebouwd in 1694, is ook sinds 1910 meermalen hersteld en enigszins veranderd en het oude schoollokaal van meester Rennes heb ik niet meer gekend. Ik herinner mij dat bij een vernieuwing van het rieten dak de rietdekkers daar de naam Oude Kosterie in aan brachten.
Het lelijke houten hekwerk uit 1903 is later vervangen door een groen hekje van verticale latjes dichter bij de geve en om de machtige stam van de voor de kosterie staande lindeboorn werd toen tevens een bank geconstrueerd vanwaar men een fraai uitzicht had op het verder gelegen dorpscentrum.
Zoals reeds gebleken is trof men in mijn jeugd tamelijk wat lindebomen aan in ons oude dorp maar dè Lindeboom stond bij de Oude Kosterie en ik vraag me nog altijd af of die prachtige linde, die tot 1953 ons dorp heeft gesierd al voorkomt op de tekening van Rademaker en ik ben er bijna zeker van dat de historici zich vergissen wat deze boom betreft.
Hoe dit zij, in ons dorp was de Lindeboom vroeger een begrip. Men woonde bij de Lindeboom, de optocht begon bij de Lindeboorn, er zou een boog gezet worden bij de Lindeboom en zo voort. Dat deze groene reus verdween is destijds door veel dorpelingen betreurd. De oude boom zou een obstakel hebben betekend bij de daar geplande wegwijziging, maar moest daarom prompt de bijl gezet worden in dit stuk Renkumse historie?
Met wat goede wil was deze unieke linde ongetwijfeld te redden geweest en, gezien de moeite die Waterstaat zich later getroostte om een treurwilg te behouden, is hier door een gemeentelijke instantie een betreurenswaardige blunder gemaakt. Het motief van hogerhand, dat de Lindeboom inwendig zo vergaan was dat hij gevaar opleverde voor de omgeving, moet in elk geval naar het rijk der fabelen worden verwezen.
De Oude Kosterie werd tijdens onze evacuatie zodanig verwoest door een afdwalende V2 dat na de bevrijding aan herbouw niet te denken viel. Daarmede was het laatste bouwwerk verdwenen dat de herinnering levendig hield aan het aparte karakter dat deze westhoek van ons dorp in lang vervlogen dagen gekenmerkt moet hebben.
Hieronder is één zo'n ansicht en die heet dan De Lindeboom Renkum.
Een poging om de ansichtkaarten op chronologische volgorde te leggen. Enkele uitgangspunten.
Uitvinding van de fotografie in 1816, maar in 1834-39 begint de te bewaren fotografie en eerst na 1871 komt de gelatinedruk beschikbaar. Ilford ontstaat in 1879 en Kodak 2 jaar later.
De heer Crommelin heeft rond 1860 met een camera in deze omgeving rondgelopen.
Ansichtkaarten worden gangbaar na 1890. Tot 1905 mocht in Nederland de achterkant van een prentbriefkaart alleen gebruikt worden om naam, adres en woonplaats op te schrijven.
De oude Katholieke, later Hervormde Kerk, schuin tegenover de Kosterie is in 1864 afgebroken. De begraafplaats bij deze kerk is in 1884/1885 geruimd.
- De Lindeboom staat binnen het hekwerk van de Kosterie.
- De Lindeboom staat buiten het hekwerk van de Kosterie, veelal is er een zitbank om de boom.
- Soms is er een aanbouw aan de Kosterie te zien. De oudste foto's laten een zijgevel aan Onder de Bomen zien met slechts een raam en een bovenraam (misschien om hooi naar de zolder te brengen). Dan zijn er kaarten met een (vrijstaande) schuur - aanbouw, met een zadeldak, haaks op het zogenaamde Wolfsdak van de Kosterie zelf. Dan zijn er kaarten met een aanbouw waarbij er twee Wolfsdaken achter elkaar zichtbaar zijn. De aanbouw staat dan vast aan de Kosterie.
- De tram Arnhem-Wageningen begint op 2 april 1885. De tram verdween in 1937.
De straatverlichting (niet altijd goed zichtbaar), rond 1904 nog op gas. Wanneer op elektriciteit?
Deze kaart heeft gelopen in 1902 en 1903. De Lindeboom staat binnen het hek van de Oude Kosterie.
Bij de kennelijk oudste kaarten is er nog geen bankje om de boom en staat de boom binnen het hek van de tuin. Dezelfde opname als hierboven doch geen kaart van Manasse (hierboven) die we steeds ingekleurd zien.
Nog met het hek (rechts) van de begraafplaats die in 1865 gesloten werd. Rond 1885 verscheen er een boerderij op de plek van dit hek. Nu Onder de Bomen nr. 7.
Hier twee schilderijen waarvan bij de linker ook nog de ingang naar de begraafplaats zichtbaar is. En er is nog geen trambaan zichtbaar. Ook de lindeboom is hier aanmerkelijk jonger dan op de eerste ansichtkaarten. Doch de boom staat al wel buiten het hek van de Oude Kosterie. Dus is dit schilderij kennelijk later gemaakt. Achter de bomen, struiken links is een daklijn te zien van de (zondag)school die daar geweest is. In ieder geval was de school er in 1832.
Wes Beekhuizen had een meubelwinkel in de Dorpsstraat. Later deed hij ook makelaardij. Wes is met name bekend door zijn boek: Groen was mijn dorp.
Zelfde ansichtkaart als hierboven, doch nu zonder tekst
Met trambaan, met straatverlichting, gelopen 1906. Opname met de twee wolfsdaken.
Dorpsstraat 183-187, bij de kruising met Onder de Bomen (rechts). In het midden de Oude Kosterie.
Oude zijgevel met dwarse aanbouw met zadeldak.
Bij de faceboek pagina van het HGR is te lezen dat: Waarschijnlijk zien we hier de melkwagen van Amerongen achter de Oude Kosterie op de toenmalige Molenweg, de huidige "Onder de Bomen". Het vrijwel nieuwe voorrangsbord op de foto zal waarschuwen voor de tram van Arnhem naar Wageningen die door de Dorpsstraat scheurt. De grote linde voor de kosterie is ook duidelijk te zien. De foto uit de periode rond 1930 is door de familie van Amerongen - van de Berg aan het Historisch Genootschap Redichem HGR geschonken voor eventuele publicatie. Klik op de link van de foto voor meer info.
Opname met de twee wolfsdaken. Gemaakt vanaf de Molenweg, de huidige Onder de bomen.
Er is een voor mij onduidelijk verschil met de foto hieronder: de achterdeur is op dezelfde plek te zien, evenals de de grote linde. Maar de grote vierkante schoorsteen is verhuisd. De kleine smalle schoorsteen aan de Molenweg is ook nog op dezelfde plek.
Kadaster Veldwerkkaart D 930 met dienstjaar 1901. Te lezen is dat de Rijksstraatweg wordt uitgebreid. Het hek is ingetekend in 1900. Leuk, de opmerking PRIMITIEF HUIS.
Rechts de Oude Kosterie met de Oranjelinde. Daarnaast het huis van aannemer Joh. Mentink
Oude Kosterie, hoek Onder de Boomen Datering: 1900 Uitgever: J.H. Poelmeijer
Het Gelders Archief laat weten dat deze ansicht uit 1915 - 1918 is, uitgegeven door Pauk. Waar is de trambaan?
Geen trambaan meer zichtbaar. Na 1937 dus. Op het eind van de Dorpsstraat is Campman zichtbaar met daar achter Tondano. Het driedelige gebouw in het midden is de oude RK pastorie (Meta) met aan de achterkant de oude fabriek van De Bok.
De trambaan is nog vanaf rechtsonder zichtbaar. met straatverlichting. Ook zijn de twee wolfsdaken zichtbaar.
HGR: De Oude Kosteri, gezien vanaf Campman, vlak vóór de 2e wereldoorlog.
De trambaan is heel goed zichtbaar, idem de twee wolfsdaken. Met straatverlichting. Uitgave D. v.d. Born, Renkum. Deze kaart is uit 1937 en is gelopen in 1940.
Dat de huidige woning in 1953 voor een dominee gebouwd is, is te zien in de werkkamer met een ingebouwde boekenkast.
Na de Tweede Wereldoorlog werd op deze plaats door de Hervormde Gemeente weer een pastorie gebouwd. In de zijgevel van de woning is een gevelsteen met “Oude Kosterie, 1694-1954” te vinden.
Hoe ziet het er in 2017 uit. Een Blauwe Spar in plaats van een Linde.
