home
laatste update: april 2023
Er wordt aan deze info onregelmatig gewerkt, Vele molens staan er dubbel in, met andere namen, etc. Wat je ziet is m'n huiswerk.
Wat is een molen? Met een molen wordt bedoeld een water- of windmolen. Als rond 1890 de molens overgaan op stoom, en later olie en elektriciteit heeft men het over een papierfabriek oid, Het is dan geen molen meer. Een rosmolen is onderbelicht. Ook dit is een variatie op een water of windmolen, doch een rosmolen was veelal een onderdeel van een wasserij of de boer gebruikte het om de boter te karnen.
Uit onderzoek blijkt dat: Nader onderzoek uitgevoerd in deze studie wees uit dat van de 28 watermolens die in de gemeente Renkum hebben gestaan er maar één ruïne aanwezig is. Meer dan de helft van alle watermolens van de Zuidwest‐Veluwe hebben in de gemeente Renkum gestaan. link
In dit onderzoek probeer ik alle 28 molens te noemen, maar ook andere molens die op water, wind, stoom of electricteit gedraaid hebben. Middels het lijstje:
Sprengen Beken Papier geschiedenis Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer
De Hollandse Molen
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
Sjaak Bakker (Hoog en Laag)
Herman Hagens, Kracht van stromend water, Negen eeuwen watermolens op de Veluwe
papiergeschiedenis.nl papiermolens probeer ik aan te geven op waar meer of andere info over de bedoelde molen te vinden is. Is er geen link dan is er bij die bron geen info te vinden. Dit is ook werk in uitvoering. Als de kleur van de tekst groen is, is de info verwerkt.
Al in 1700 waren er in Heelsum 5 papiermolens (4 water- en 1 windmolen). In 1736 waren dat er al acht. In de 18e eeuw beleefden de papiermakers een gouden tijd. Op het hoogtepunt waren er elf molens in het dorp. De papierindustrie was lang de belangrijkste bron van inkomsten. Na 1860 neemt de papierfabricage af en tegen 1900 is vrijwel alles weer verdwenen.
De molens zijn ingedeeld naar lokatie. Achtereenvolgens Renkum, Heelsum, Doorwerth Oosterbeek.
NB: Sommige bronnen spreken elkaar tegen betreffende jaartallen en details, het is onzeker welke exact de juiste versie weergeven. Vandaar dat er soms meerdere versies zijn, met bronvermelding.
Probeer bij elke molen de info op het www te vermelden. Onder de naam van de molen staan de gevonden links. Ga er zelf van uit dat dit nooit volledig is, informatie op het www komt en gaat.
Ook de Oliemolenbeek, de Halveradsbeek en de Kortenburgsebeek.
Andere namen voor Molenbeek: Keyenbergsebeek
"Renkumse of Hartense beek. Het ongeveer 7 km lange stroomgebied van deze beek heeft een gecompliceerd verloop door de 3 armen. Deze beek, vroeger ook wel Molen- of Kortenburgse beek geheten, ontspringt vrijwel onder Ginkel, juist bij de uiterste noord westhoek van de gemeente. De bovenloop, ten noorden van de Kwadenoord, zou volgens sommigen gegraven zijn, terwijl de meest westelijke of de Oliemolenbeek door omlegging ontstaan is, en door aanvulling met sprengen". Uit Demoed pagina 20
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 09073
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
HGR: Echo's van zes dorpen 14-01-2010
Bij de Bennekomseweg heeft een molen gestaan, die in leenaktenboeken wordt vermeld
als: "de plaatse daar de afgebrande molen heeft gestaan". In 1818 wordt het deel waarop
deze molen heeft gelegen de 'afgebrande beek' genoemd. Dat deze afgebrande molen een papier-molen is geweest blijkt nergens, maar het is niet geheel uitgesloten.
Weinig is bekend over deze molen. De naam komt van de molen die op deze beek functioneerde (de molen van Boekelman). Deze had een middenslagrad, ook wel halfslagrad genoemd. Onbekend is wat hier is geproduceerd of wie eigenaar is geweest. Het verlaat achter boerderij ‘De Beken’ waar de afgebrande beek uitmondde in de Molenbeek is nog aanwezig. Zie de foto hiernaast
het bedoelde verlaat
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
HGR: Echo's van zes dorpen 14-01-2010
Onduidelijk is de naam van de molen: Schaafsma heeft het over: Papiermolen op Harten, later oliemolen 21. Het nummer is volgens de kaart in het boek: De kracht van stromend water door Herman Hagens BolCom
Deze papiermolen lag op de Kortenburgsebeek, even ten zuiden van de Hartenseweg. Een naam had de molen niet. Het jaar van oprichting zal omstreeks 1710 zijn geweest. Honderd jaar later, omstreeks 1810, werd de molen verbouwd tot oliemolen; de beek werd toen Oliemolenbeek genoemd. Vanaf 1867 werd de molen met stoom aangedreven en in 1897
ontstaat de N.V. Stoomolieslagerij 'Harten'. Na een faillissement werd de fabriek afgebroken. De grond is na de tweede wereldoorlog bij het terrein van Van Gelder Zonen getrokken.
De oudst bekende molen was de Hartense Korenmolen, die al in de 16e eeuw bij de buurtschap Harten op de Renkumse Molenbeek stond.
Tegenwoordig te vinden aan de zuidzijde van de Hartenseweg, tegenover het restant van de fabrieksmuur. Er is een soort terras gerealiseerd die het watermolenverleden uitbeeldt. Aan de zuidzijde is een watergoot met waterval.
De Hartense molen was eerst een papiermolen, later olie en ‐korenmolen.
Naast de molen op landgoed Quadenoord waren er nog twee molens op dit landgoed, later is het landgoed kleiner geworden. Vandaar dat er gesproken wordt over 2e en 3e Quadenoordse molen, ook al staan deze tegenwoordig niet meer op dit landgoed.
De Hartense molen is tenminste van vóór 1735 en heeft in de loop der decennia meerdere functies gehad; papiermolen, oliemolen en korenmolen. Ook wordt in archiefstukken uit 1854 het woord zaagmolen genoemd, maar deze zal er in die tijd niet (meer) hebben gestaan, wellicht wel in een periode hiervoor, maar dit blijkt niet uit archiefstukken. Uit gemeenteverslagen blijkt dat deze molen een grote productie draaide. Het moet een groot complex zijn geweest met molengebouw, een stenen gebouw met woonruimte voor vier arbeiders, een kantoor, paardenstal, bergruimte, veestallen e.d.
1713 Daniel Warners Boekelman - eigenaar opstal en papiermaker.
1749 Johannes (Jannes) Boekelman - eigenaar opstal en papiermaker.
1778 Lambertus Boekelman - eigenaar opstal en papiermaker.
1789 Fam. Vierevant - eigenaren.
1795 Jannes (Johannes) Mulder - pachter en papiermaker.
1810 (circa) Abraham Pannekoek - eigenaar, molen wordt verbouwd tot oliemolen.
Schermprint uit Hisgis in 1832, in het grijs de situatie in 2019.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 09062
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
HGR: Echo's van zes dorpen 14-01-2010
stilgelegd en gesloopt.
1722 (circa) molen gelegd.
1722 Elias Boekelman - papiermaker.
1732 Johannes (Jan) van der Pol - beheerder en papiermaker.
1746 Jan (Johannes) Daniel Boekelman - papiermaker.
1784 Elias Boekelman - papiermaker.
1791 Johannes Ferdinandus Krepel - eigenaar.
1800 (circa) molen gesloopt.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 09060
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
HGR: Echo's van zes dorpen 14-01-2010
Deze molen wordt vermeld in de studie van Ron Kamperman uit 2010: Zonder watermolen draait het beekdal niet (link)
Op een kaart van 1570 staat al een molen (een korenmolen) aangegeven en ook op een kaart van 1650 komt deze molen voor, aangeduid met 'meul'. Bij deze Hartense korenmolen werd in 1720 een papiermolen gebouwd. Deze papiermolen werd, evenals enige jaren eerder de molen achter de kerk, 'de Nieuwe Molen' genoemd. Later werd hij als de papiermolen op Harten of als Hartense molen aangeduid. Op 27 januari 1796 werden beide molens eigendom van Abraham Pannekoek. Pannekoek werkte vanaf januari 1798 op de molens en kennelijk met goede resultaten, want al in 1800 werd de papiermolen gemoderniseerd. De hamerbakken maakten plaats voor maalbakken, er kwamen twee kuipen. Vier knechten waren in vaste dienst en daarnaast waren er losse werkkrachten voor het scheuren en sorteren van zijn lompen. Na zijn overlijden op 20 augustus 1852 verkochten zijn erfgenamen de waterrechten van de Molenbeek en de Afgebrande beek aan Willem Sanders Tzn. De Hartense korenmolen werd in 1856 gesloopt en kort daarna vervangen door een molen, meer naar het noorden op de beek gelegen, die in het archief van de Dienst Stoom wezen als 'meelfabriek' wordt aangeduid. In 1858 komt de eerstemstoomketelinstallatie met een vermogen van 20 PK in bedrijf. In 1881 worden de Amsterdammers Jan Mars, Bernard Beuker en Frederik Hendrik van Moorsel nieuwe eigenaars. De oude installatie is in 1882 al vervangen door een grotere ketel en in 1884 en 1890 volgt een uitbreiding met een tweede en derde. Intussen is Joan Beuker toegetreden als derde firmant. Er staan dan 3 papiermachines als in 1907 de papierfabriek wordt verkocht aan Van Gelder Zonen en wordt voortgezet als 'Ren-kum l'. De Hartense molen is de enige papiermolen die de twintigste eeuw heeft gehaald.
Uiteindelijk werd het de molenaar door een opgelegd verbod verboden zijn diensten voor Wageningen voort te zetten; Wageningen viel als afnemer af. In 1854 werd de molen vernieuwd met een stoomketel. In 1895 werd de molen afgebroken om plaats te maken voor de steeds groter wordende papierfabriek van Willem Sanders Tzn. Beuker en van Moorsel traden toe als firmanten.
Enkele eigenaars waren:
- Staten van Gelre, pachter Dirck Otten
- 1682 Vrouwe van Gendt
- 1703 Staten van Gelre, leen aan Willem Joseph van Gendt
- 1754 Vrouwe van Schwartsenburg geboren Van Gendt, pachters Berend Hendriks en zijn vrouw Arendje Dibbets
- 1791 gezusters Herx
- 1798 Abraham Pannekoek
- 1852 W. Sanders
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 14726
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma Renkumse en Heelsumse beken
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
HGR: Echo's van zes dorpen 14-01-2010
De Hartense Papiermolen is gebouwd, nadat in 1720 obligaties zijn uitgegeven. De bouw was waarschijnlijk in 1721.
In 1754 is de molen verkocht en uit de beschrijving in de akte blijkt het gebouw een geheel te vormen met de oude korenmolen.
Beide watermolens hadden ieder een eigen rad. Abraham Pannekoek was de papiermaker op de Hartense Papiermolen. In 1808 maakte hij verschillende soorten papier met een eigen watermerk. Hij overleed in 1852, waarna de oude Korenmolen en de Papiermolen werden verkocht aan Willem Sanders. Drie jaar later werd stoomkracht ingevoerd en dit was het begin van de papierfabriek.
Deze molen vormde een geheel met de hierboven beschreven Hartense korenmolen. Vanaf 1720 is het vaak van eigenaar gewisseld maar bleef een papiermolen. In 1852 kreeg deze molen een nieuwe eigenaar (Willem Sanders) die een grote vernieuwing teweeg bracht in de papiermakerij. Vanaf dit jaar wordt er gesproken van papierfabriek en niet meer papiermolen. Aanvankelijk werd nog gebruik gemaakt van de waterraderen maar in 1855 werd overgestapt op stoomkracht. De uitbreiding van deze fabriek heeft ervoor gezorgd dat de watermolens op het terrein verdwenen.
1720 Jan Dibbets - molen gelegd en papiermaker.
1732 Johanna Dibbets en Egbert A(a)lberts - papiermakers.
1742 Johanna Dibberts en Egbert Aalberts - eigenaren opstal.
1754 Fam. van Gent - eigenaren opstal.
1773 Geurt Wessels - pachter en papiermaker.
1791 Fam. Herx - eigenaren.
1791 Sander Schut - pachter en papiermaker.
1798 Abraham Pannekoek - eigenaar en papiermaker.
1852 Willem Sanders - eigenaar en papiermaker.
1881 Jan Mars Bernard Beuker en Frederik van Moorsel - firmanten met Sanders;
(firma W.Sanders Tzn.)
1907 Van Gelder Zonen - eigenaren.
1981 Gem. Renkum - eigenaar.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
HGR: Echo's van zes dorpen 14-01-2010
Deze molen lag, evenals de tweede Quadenoordse molen, op de Kortenburgsebeek. Het jaar van oprichting is onbekend. Uit oude stukken blijkt dat de molen in 1706 reeds bestond. De molen bij de Kortenberg was een onderslagmolen. Onder-slagraderen draaien andersom dan bovenslagraderen. Ook bij de inrichting van de molen werkt dit verschil door: bij dezelfde waterstroomrichting moet in de onderslagmolen de apparatuur aan de andere zijde van de as worden geplaatst. Dergelijke molens werden alleen aangetroffen in de lager gelegen delen, waar het verschil in terreinhoogte te gering was om een voldoende verval tot stand te brengen. Meestal werden ze op natuurlijke, niet-gegraven waterlopen gelegd. Niet het gewicht van het water, maar de kracht waarmee het water tegen de schoepen stroomt, brengt het rad in beweging. Deze papiermolen, met 5 hamerbakken, kwam op l juli 1746 in bezit van Anna van den Broek. Zij vroeg en verkreeg toestemming van de vroedschap van
Wageningen om haar papiermolen te verbouwen tot korenmolen. Voorwaarde was wel dat de molen altijd „bequaam en ganghbaar tot het maelen van coorn' zou worden gehouden. Na het laatste bericht uit 1808 wordt van de molen niets meer vernomen.
Deze molen wordt voor het eerst genoemd in 1706 en was een papiermolen. Vermoedelijk was het een onderslagmolen, omdat in een contract wordt genoemd dat bij hoogwater van de Rijn de molen stilstaat. Hoogwater van de Rijn zou alleen op onderslagmolens invloed hebben. Deze was tot 1743 als papiermolen in gebruik tot het werd verkocht aan een welgestelde douairière die eigenaar van huis de Kortenburg inclusief bezittingen was. De Kortenburg was een tegenwoordig verdwenen buiten, gelegen ten noord westen van het tegenwoordige Oranje Nassau’s Oord.
In 1747 kwamen inwoners van Wageningen naar de eigenaresse van de molen met het verzoek de papiermolen om te bouwen tot korenmolen. Dit omdat de windmolen in Wageningen volgens hen bij gebrek aan wind niet voldoende productie kon draaien om de bevolking van voedsel te voorzien. Ze stelden voor om het koren uit Wageningen naar de Kortenburgse molen te brengen, daar te vermalen en weer terug te brengen naar Wageningen. Hetzelfde principe dus als 100 jaar daarvoor bij de Hartense Korenmolen op de Molenbeek.
De Wageningse windmolenaar was niet blij met de verandering, hij verloor een aanzienlijk deel van zijn klanten aan de verbouwde watermolen in Renkum, vooral als het een tijd windstil was gedurende de zomers. Tot overmaat van ramp wilden de verbouwers van de papiermolen er ook nog een rosmolen bij bouwen die koren zou vermalen. Het is niet waarschijnlijk dat er ook daadwerkelijk een rosmolen is bijgebouwd.
Of de windmolenaar van Wageningen gelijk kreeg is niet bekend, wel is zeker dat de molen in 1818 definitief in onbruik was geraakt en niet lang daarna gesloopt.
Jan Dries Veenhuijsen en Trijntje Roelofs Hulshof kwamen rond 1699 van de Holtse molen naar de molen bij Kortenburg in Wageningen. Ze bleven op deze molen tot de dood van Jan in 1743.
1706 (circa) molen gelegd.
voor 1730 Jan Dries Veenhuysen - eigenaar opstal, pachter en papiermaker.
1745 Egbert Frederiks - eigenaar opstal en papiermaker.
1746 Anna van den Broeck - eigenaresse.
1747 papiermolen wordt verbouwd tot korenmolen.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 09064
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
HGR: Echo's van zes dorpen 14-01-2010
Deze molen lag ter plaatse van het huidige 'Onder de Bomen', de datum van oprichting is onbekend. De molen wordt voor het eerst vermeld als op l januari 1715 Reynder van Marie en zijn vrouw Evertje Peters van Harmen Cornelissen 925 gulden tegen 5 procent lenen. In een hypotheekakte van l oktober 1719 wordt deze molen 'de Nieuwe Molen' genoemd. Waarschijnlijk zal deze molen kort voor 1715 zijn gebouw. Omstreeks 1800 is de Nieuwe Molen achter de oude kerk buiten bedrijf gesteld.
1718 Reynder Oosterhof - eigenaar en papiermaker.
1735 (circa) Jan Dibbets - eigenaar en papiermaker.
1740 Neuy Hersmen Houtdorp - eigenaar en papiermaker.
1754 Baronesse van Gendt - eigenaresse.
1767 Cornelis Schut - pachter en papiermaker.
1800 molen gesloopt.
In HisGis uit 1832 staat vermeld: Eigenaar Renkum D152 Abraham; r.v.o. Kaas, Wed. Hermanus Pannekoek arbeidster te Renkum 200 m² huis en erf, of te wel, geen molen meer!
Finale veiling der Stoom en Water Oliemolen te Renkum, Harten, met gebouwen, landerijen en regten van water, en grond, 2 H., 74 A. op 10 Julij e. k. 's md. 1 uur precies , in "de Wereld" te Wageningen, door notaris Hondius. Arnhemsche courant van 28-06-1879
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 09065
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
HGR: Echo's van zes dorpen 14-01-2010
Aan de Renkumse beken hebben ooit 7 papiermolens gestaan. De oudste papiermolen lag bij de herberg 'De Bock' op een voormalig kloosterterrein, dat bekend staat als de Kloosterweide. Het is mogelijk dat deze molen reeds in 1598 bestond. Of deze molen in die jaren reeds papier maakte valt niet meer vast te stellen. Zeker is wel dat Peter van de Poel papier heeft gemaakt in „deze pampiermolen aent dorp", zoals de molen in oude
stukken soms wordt genoemd. In 1653, als Van de Poel in Amsterdam als koopman woont, verklaart hij molenmeester op een grauwpapiermolen te zijn geweest. Op een kaart van Van Geelkercken van 1639 staan twee watermolens aangegeven: de Hartense korenmolen en de hier beschreven molen. Wie laag aan de beek zijn molen heeft gebouwd, kan op een onaangename wijze merken, dat hij over zijn watertoevoer niet het alleenzeggenschap heeft. Zo ook hier. Het was in de laatste jaren van de 17e eeuw, dat een conflict ontstond over het waterrecht van de molen met Anton van Lynden, bewoner van Grunsfoort. De heer van Grunsfoort had in de bovenloop van de beek veranderingen aangebracht, waardoor
het peil daalde en de molen niet goed kon werken. De zaak is in 1697 door het Hof van Gelre behandeld, uitgesteld en er zal daarna wel een minnelijke schikking getroffen zijn.
In 1812 werd de molen al niet meer als papiermolen gebruikt en werd omstreeks 1865 gesloopt.
1865 Molen gesloopt.
Verdwenen papiermolen De Bock, Kloosterweide te Renkum. Al in 1598 is er in Renkum een papiermolen “De Bock” op de toenmalige Kloosterweide. Aangedreven door een beek uit het beekdal. Papier + Renkum c.q. Heelsum zijn vanaf die tijd sterk verbonden. Namen zoals Parenco, Norske Skog en Schut zijn landelijk begrippen geworden. Veel geschiedenis wordt bewaard en verzameld door de Stichting Papiergeschiedenis Renkum en Heelsum. Meer informatie is te vinden hun website: www.papiergeschiedenis.nl .
Onder aan de Molenbeek werd al voor 1649 de eerste Renkumse papiermolen, de Papiermolen achter De Bock, gebouwd.
In 1791 is J. F. Krepel, papiermaker op de molen bij de herberg den Bock. Hij koopt in
Renkum de overgebleven „bouwinge", nog bestaande uit huis, hof, berg en aanliggende
weilanden met de oude boomgaard, allen restanten van het klooster. (Gelre Bijdragen en mededelingen 1974-75; LXVIII)
De molen „de Bok" mocht als laatste molen het water niet opstuwen of in zijn loop op enige wijze verhinderen, boven het Peil, aangewezen in de beek door een nieuwe peilpaal.
1598 (circa) Willem van Santen - eigenaar.
1606 Jacob den Engelsman - eigenaar en papiermaker.
1621 Laurens Sluyter - eigenaar en papiermaker.
1628 (circa) Peter van de Poel - pachter en papiermaker.
1639 (circa) Hendrik van essen - eigenaar.
na 1647 Aelbert - papiermaker.
?? Gosen Hendriks - papiermaker.
1719 Reinder van Marle - pachter en papiermaker.
Hendrik Gosens - meesterknecht.
1735 Berent Hendriks - eigenaar opstal, pachter en papiermaker.
1754 Baronesse van Gendt - eigenaresse opstal.
tot 1781 Lubbertus Schut - pachter en papiermaker.
1781 Peter Epping - eigenaar opstal en papiermaker.
1812 stilstand van de molen.
1819 Abraham Pannekoek - eigenaar. (molen wordt niet meer als papiermolen gebruikt)
1865 molen gesloopt.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Aanvankelijk een watermolen, later omgezet naar stoommolen om olie uit zaad te halen.
Kadaster hulpkaart B 237 gemaakt en goedgekeurd 15 juni 1840. Er verschijnt één woning.
Kadaster veldwerk 442 uit dj 1862. 3 panden Met Harten wordt het gebied bedoeld dat we kennen uit 1500 - 1600 rond de Hartenseweg tot aan het Everwijnsgoed.
In 1713 was de papiermaker Daniel Warners Boekelman de eigenaar. Verdere eigenaren en papiermakers staan op onderstaande website. Toen rond 1810 Abraham Pannekoek de eigenaar was, werd de molen verbouwd tot oliemolen.
Opregte Haarlemsche courant, 5 mei 1814: Uit de hand te Koop: Een OLIJ-MOLEN, gaande door het Water, en staande door behulp van twee Knechts, 's weeks bij de twee lasten Koolzaad; te bevragen bij ANTHONIJ BAKKER, Opziender op de Beeken, in de nabijheid van het Dorp Renkum, alwaar denzelven Olijmolen gelegen is, en bij T. MARTENS e G. REYNDERS.
In 1852 verviel de oliemolen aan zijn dochter Woutertje Adriana Pannekoek, getrouwd met de fabrikant Dirk Stevense van Schuppen. De toenmalige pachter Aart Berends vertrok naar de molen Achter de Bock (dbnr. 9065). In 1854 werd de molen eigendom van de Arnhemse advocaat Mr. Reinhard Crommelin van Oosterwijk.
In 1867 werd een stoommachine toegevoegd. In 1879 kocht Gulian Cornelis Spengler de oliemolen, voor 1871 werd het tevens een korenmolen. In september 1882 ging het inmiddels zeer uitgebreide bedrijf voor ƒ 25.000 over in handen van Mathijs Sanders uit Arnhem, en werd in 1897 Stoomfabriek De Harten genoemd. In 1898 ging het bedrijf failliet en werd afgebroken.
Bronnen:
- Papiermolens op de Veluwe.
- "Op kracht van stromend water", Hagens 1998.
Kadaster Renkum hulpkaart B 442, woning 441 wordt later 548. Dienstjaar 1862
Kadaster Hulpkaart Renkum B 549 dj 1872 551 wordt later 900, de woning, later 899 staat er nog niet
Matthijs Sanders, geb. Amsterdam 24 Mei 1859, directeur van beroep, overleden: 28 december 1926 te Oosterbeek (Renkum) Ouders: Theodorus Sanders en Maria Westendorp. Zij bewoonden rond 1871 Hartenstein in Oosterbeek. Partner: Maria Agnita Mijnlieff (27-06-1864 - 24-11-1937 Renkum).
Matthijs Sanders was rond 1892 ook eigenaar van de steenfabriek in de Rosandepolder. Sanders pakte dezaken energiek aan en breidde het steenovencomplex uit. Hij stopte in 1923.
Huize Overzicht kwam in 1899 in bezit van Matthijs Sanders (1859-1926), die het huis renoveerde en van daaruit sinds 1908 een particulier waterbedrijf exploiteerde.
Uit Demoed pagina 21: Die „waterrechten- waren sinds de vorige eeuw eigendom van de eigenaren der Hartense papier- en korenmolen. Als dan ook de fam. Pannekoek in 1852 deze molens aan W. Sanders verkoopt, dan behoren tot die koop behalve genoemd recht, ook de Hartense- en de Afgebrande beek. Daarbij werd bepaald, dat indien mocht blijken, dat „ander of meerder deel der beken, op welke de molen „de Harten" staat, tot des verkopers eigendom behoorde", dit ook in de koop begrepen zou zijn. De molen „de Bok" mocht het water niet opstuwen of in zijn loop op enige wijze verhinderen, boven het Peil, aangewezen in de beek door een nieuwe peilpaal.
Wageningsche-Courant 22-07-1891.
Kadaster veldwerk dj 1884. B 900 = molen
Finale veiling der Stoom en Water Oliemolen te Renkum, Harten, met gebouwen, landerijen en regten van water, en grond, 2 H., 74 A. op 10 Julij e. k. 's md. 1 uur precies , in "de Wereld" te Wageningen, door notaris Hondius. Arnhemsche courant van 28-06-1879
Uit de Arnhemsche courant 1 sept 1882
Kadaster Veldwerk 1884 B 900 a Matthijs Sanders verkoopt aan Gulian Cornelis Spengler
Kadaster Hulpkaart dj 1884 Renkum B 900
uitsnede van de kaart hierboven
eninsche courant dat de huidige Molenbeek, dan de Oliemolenbeek wordt genoemd.
Kennelijk was er op de beek een molen: Oliemolens werd gebruikt om oliehoudende zaden (raapzaad, koolzaad, aardnoten en lijnzaad) olie te persen.
Boven de olieslagerij van Sanders komt een nieuwe stoomwasscherij:
Wageningsche Courant, Krant 2/4/1890
Helaas, leuke plannen, maar:
Arnhemsche courant 7 mei 1890
Nederlandsche Staatscourant 1896
Uit: Molen Wereld augustus 1999
Papiermolen op Harten, later oliemolen
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
Uit: Het Nieuws van den dag; kleine courant 29 januari 1874.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer
Ten Bruggecate nummer 00262
De Hollandse Molen
Rijksmonument
Molendatabase
Molendatabase ander nummer
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
De bekende Renkumse molen. Gebouwd in 1858, door Hendrik Hulshuizen. Na 1890 verhuurd aan Reier Roosenboom die de molen later kocht.
Toen in 1897 de eigenaar van de windmolen aan de Molenweg het niet meer kon
bolwerken, werd mevr. Le Maître-Buse (weduwe van Thomas Marcus Le Maître) zelf eigenaresse van deze korenmolen, waarbij de eigenaar zetbaas werd op de molen. (Zie Schoutambt en Heerlijkheid, december 4; 2004)
Oude opname, na 1885 als anischtkaarten worden gemaakt, voor 1914 als de bedrijfswoning gebouwd wordt.
Een oude anischtkaart, de belt waar de molen opstaat is goed te zien. De woning rechts is uit 1897 (Kerkstraat 46)
In 1910 was er een windhoos in Renkum. Het gevolg:
Er is er veel vernield.
Uit Wageningsche Courant, 02/11/1910
Uit: Wageningsche Courant, 19/01/1921
Na de storm werd de molen direct weer gerepareerd.
Daarna in 1924 is de molen aan de bovenzijde verhoogd, om minder last te hebben van de toenemende bebouwing in Renkum. En is de molen van belt- naar stellingmolen verbouwd.
Opname na 1914, de woning Molenweg 53 is in dat jaar volgens de BAG voor het eerst bewoond. De molen is weer hersteld en de belt is na 1924 afgegraven. Tot aan 1944 heeft de molen er zo uitgezien.
Tot 1937 is er met de wieken gemaald, daarna werd dat middels een motor gedaan.
Een oude anischtkaart, de belt waar de molen opstaat is goed te zien. De woning rechts is uit 1897 (Kerkstraat 46). Inkleuren van ansichtkaarten kwam rond 1910 helemaal in.
Bij het HGR is deze foto te zien, in het onderschrift van Burgsteyn is te lezen dat dit de situatie in 1920 zou zijn. De verhoging uit 1924 is al duidelijk te zien!
foto bij een artikel in de de Gelderlander.
In september 1944 werd de molen door oorlogshandelingen behoorlijk beschadigd. Na 1945 was er voor herstel geen geld en daarom werd de molen onttakeld tot een kale romp en ingericht als silo.
Renkumse molen na 1890 Tekening Mirre van Grieken, HGR, Collectie Fien Bos
Eind september, begin oktober 1944 verdere oorlogsschade.. Alle hoge gebouwen van waaruit de Duitsers een zicht zouden kunnen hebben op het niemandsland de Betuwe na september 1944, zijn door de geallieerden onder schot genomen. In 1945 is de molen onttakeld. In 2002 heeft Willem Roosenboom, telg van de molenaarsfamilie, een aanvraag gedaan, voor een sloopvergunning bij de gemeente Renkum. De oude molenbouwval was allang niet meer waterdicht en met een beetje wind vielen de stukken hout naar beneden. Sloop was wel niet direct de bedoeling, maar meer bedoeld om van de bouwval een monument, waardig tot herstel, te maken. De actie had succes. Staatsecretaris Medi van der Laan verschafte de molen de status van Rijksmonument in 2004. De gemeente Renkum gaf 4000 euro om met een houten kap de boel weer dicht te krijgen. De Rijksdienst voor de Monumentenzorg leverde in 2007 een bestek om het herstel op te kunnen pakken. Bij de gemeente Renkum ging dat bestek "in de diepvries", want de kans dat het 600.000 euro kostende herstelplan uitgevoerd kon worden achte de dienstdoende ambtenaar nihil. Het was Steven Buddingh uit Heelsum (oud-burgemeester van Steenderen) die op zoek ging naar het benodigde geld middels inzamelingsacties en sponsoren. Een eerste aanvraag voor Provinciale- en Rijkssubsidie werd in 2011 gedaan. Eerst in 2013 zijn de wieken weer terug gerestaureerd. De molen De Hoop is een Rijksmonument.
De verhoging van de molen is goed te zien. Een net wat andere kleur van de stenen. Net als bij de dichtgemaakte luiken en ramen. De oude molen loopt naar boven toe taps, het nieuwe deel wordt daar boven opgezet en is recht.
Een verhaal bij de Stichting Heemkunde Renkum
Ook de Papiermolenbeek, de Rondeel beek, Wolfhezer beek. De Papiermolenbeek wordt ook wel Middelste- of Nieuwebeek genoemd.
De fabricage in Heelsum volgens het Tijdschrift-uitgegeven-door-de-Nederlandsche-Maatschappij-ter-Bevordering-van-Nijverheid, in1870
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
Ruud Schaafsma + Hubert Mettivier Meijer: De tien molens in het Heelsums beekdal 2014
Mogelijk was deze molen de opvolger van een korenmolen bij het Wildforstergoed.
De molen is gebouwd voor 1699 en is verdwenen in 1718 of eerder. De watermolen werd aangedreven door de beek en was een papiermolen.
De huidige locatie is ongeveer daar waar Google Maps de term Wolfhezerheide heeft staan
1553 eerste verwijzing naar de korenmolen
1584 vlucht bewoners Wolfheze en verbranding van alle bezittingen inclusief de watermolen
1699 Valenus Swaen - eigenaar.
1699 Hartger Cornelissen Ligt - papiermaker.
1699 in dit jaar is er sprake van een papiermolen ? ombouw van papiermolen naar korenmolen (datum onbekend)
1718 Anthonie Curtius - eigenaar.
(molen verdwenen)
Demoed, Van een groene zoom aan een vaal kleed pagina 23 - 25.
Ruud Schaafsma; Renkumse en Heelsumse beken, Matrijs 2012. pagina 163.
De Kabeljauw is het gebied tussen de Wolfhezerbeek en de Utrechtseweg, ten noorden van Doorwerth, tussen de Drieskamp en iets westelijker dan Kievitsdel. Later is daar de Kamp vanaf gegaan.
De middelste beek, de Nieuwe of Papiermolenbeek, is aangelegd in opdracht van
Anton II Rijksgraaf von Aldenburg (1681-1738), de enige zoon van Anton HR von Aldenburg en Charlotte Amélie de la Trémouille.
Anton II van Aldenburg laat in 1728 en het volgende jaar beide Kabeljauwmolens bouwen. Ook de twee molens op de Drieskamp, werden bij het bouwplan betrokken.
Bij de boerderij ‘de Kabeljauw’ lagen eens de twee Papiermolens op de Kabeljauw tegenover elkaar. De beide Kabeljauwmolens (de naam komt van een lompenhandelaar uit Dordrecht die de bouw van beide molens financierde om zo z’n lompen te kunnen verwerken)
Door Piet Burgsteyn wordt de Kabeljauw al genoemd in 1625, als Tanneken van Kemel, de weduwe van Jan Kabbeljauw uit Dordrecht, verklaart verkocht te hebben aan Dirck Otten molenaar en papiermaker in Heelsum. Door het artikel van Burgsteyn begint de geschiedenis van de Kabeljauw ruim 100 jaar eerder dan bij anderen.
In de literatuur heeft men het steeds over twee molens op de Kabeljauw. Een molen ten noorden van de middelste beek, de Papiermolenbeek en een ten zuiden ervan. Zie zijn artikel in: Schoutambt en Heerlijkheid van de Stichting Heekunde Renkum; 2004 nr 1, het artikel van P. Burgsteyn over de Kabeljauw.
zuster, mevr. v. Heutz-Baronesse van Brakell.
De beide molens op de Kabeljauw zijn dus kennelijk gebouwd vanaf 1625, met verbouw of nieuwbouw in 1639, 1728 en verder. Van Anton van Aldenburg is bekend dat hij door aankopen de heerlijkheid Doorwerth na 1678 heeft vergroot. Of dat ook voor de Kabeljauw op gaat blijft nu onduidelijk. Waarschijnlijk wel, want anders kan Tanneken van Kemel, niets verkopen in 1625. Zijn zoon, Anton II is dan dus de eigenaar en kan pacht innen in de vorm van wind- of waterrecht. Wanneer hij het verkoopt blijft onduidelijk, er worden meerdere data genoemd. Wie de pachters zijn? De molendatabase geeft een aanzet.
Er is in de literatuur geen overeenstemming over de naam van de beek. Met Schaafsma ben ik het eens als hij het heeft over de middelste van de drie beken, de papiermolenbeek. Elders wordt ook de Nieuwe- en de Wolfhezerbeek genoemd.
Uitzoeken:
Hendrick Maurits en Egbert Jacobs waren in 1749 de twee papiermakersknechts op de papierfabriek de Kabeljauw die werkten voor de gebroeders Willem en Neuy Pannekoeck.
In 1832 (HisGis) heeft de Wed. Nicolaas Pannekoek en cons., papiermaker te Renkum, 12550 m² bouwland met als kadasterkavelnummer Doorwerth D193. Met nummer D194 is beschreven het huis en erf met 280 m². Met Doorwerth D200 is de andere papiermolen beschreven: Wed. Nicolaas Pannekoek en cons., papiermaker te Renkum,
480 m² huis, erf en / molen. Helaas, de ernaast gelegen tuin (D198) is van Charles Grave van Aldenburg Bentinck (heer van Doorwerth), rentenier te Londen, 2060 m² tuin. De Pannekoeks hadden in 1832 vrijwel het gehele dal tot aan Veentjesbrug in hun bezit.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papier molens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 09050
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
Ruud Schaafsma + Hubert Mettivier Meijer: De tien molens in het Heelsums beekdal 2014
Bij Nikkels is te lezen dat van Aldenburg in 1728 begint met de bouw van de twee papiermolens. Het gaat dan om Anton II Rijksgraaf von Aldenburg, de zoon van van Aldenburg. In 1801, verkoopt Graaf William Bentinck, heer van Doorwerth, aan de gebr. Pannekoek onderscheidene bezittingen, waaronder vrijwel de gehele Kabeljauw, vanaf de Drieskamp tot aan de molen „de Kabeljauw".
Pannekoek breekt een houten papiermolen af in 1879.
De molen blijft nu in deze familie, tot na hun dood hun zoon Daniel, gehuwd met Geertruida Schut, het bedrijf voor 2050 gld. aan Gerrit Jochemszn. van Ommen verkoopt. Deze is in 1811 nog eigenaar, en heeft dan 3 knechts aan het werk, terwijl hij eenzelfde jaarproductie heeft als het bedrijf der fam. Schut.
Het bedrijf zal niet lang hierna meer bestaan hebben, temeer door de hypothecaire lasten welke in 1805 en 1808 op de goederen gebracht werden. Nijhoff rept in 1821 niet meer over deze molen, zodat hij toen al wel buiten bedrijf geweest zal zijn. Vermoedelijk is de molen eigendom van graaf Bentink geworden, die ook tevens grondeigenaar was. Wanneer de molen precies gesloopt werd, is niet bekend. Tot 1914 bleef alles in eigendom bij de fam. van Brakell Doorwerth, waarna het in andere handen is overgegaan. De boerderij is rond de jaren 1950 in eigendom van boer J. Gerritsen. Uit Demoed pagina 102
Noorderlijke Kabeljauwse molen:
1728 Graaf van Aldenburg - molen gelegd.
1728 Jan Dibbets - eigenaar opstal, pachter en papiermaker.
1739 Jacobus Pannekoek - papiermaker.
1743 Gerritje Braakman en Jacobus Westenenk - eigenaren opstal.
1743 Peter Wilbrink - meesterknecht.
1763 Johannes Veenhuijsen - eigenaar opstal en papiermaker.
1788 Daniel Veenhuijsen - eigenaar opstal.
1788 Gerrit Jochems van Ommen - pachter en papiermaker. (1804 eigenaar)
1817 Aart Capel - eigenaar en papiermaker.
1859 Bartholdus Asueres Capel - eigenaar en papiermaker.
na 1881 molen verdwenen.
De molen op de noordelijke oever is voor 1821 verdwenen; het molenhuis werd in 1988 afgebroken. (bron: Sprengen en Beken).
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 0951
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
Ruud Schaafsma + Hubert Mettivier Meijer: De tien molens in het Heelsums beekdal 2014
Schaafsma: De zuidelijke molen komt in 1854 stil te liggen als de molenaar overlijdt. Het molenhuis is in 1865 door brand verwoest. Het huidige huis de Kabeljauw is gebouwd op de fundamenten van de zuidelijke Kabeljauw molen.
Deze erfpacht, d.w.z. het recht van water en grond, is ingegaan op 30 Mei 1728. De pacht bedroeg 25 gld. voor elke bak van 5 hamers, en 1 riem best papier. Er mochten echter niet meer dan 5 bakken komen. Tot de verplichtingen van de pachter behcorde o.a. het schoonhouden van de beken, de sprengen en moerbeek, alsinede de grachten van het huis Wolfheze. Dit onderhoud was echter voor gezamenlijke rekening van de 4 molenaars op deze
beek, t.w. de 2 op de Drieskamp en de 2 op de Kabellauwsdam. De last tot ruiming van de onderbeek bleef tot de competentie van de beneden-liggende molenaars.
Kinderen, kindskinderen en erfgenamen van wijlen Claas Pannekoek. tevens ook als erfgenamen van hun broer en oom Willem Pannekoek, verkopen op 16 Mei 1755 de opstal van het molenhuis, c.a. aan Teunis Hendriks en Hendrika Hermsen. Niet lang hebben deze de molen in eigendom, want reeds op 8 Juli 1762 verkopen zij hun eigendom aan mr. E. van Eck, richter van Doorwerth. Op zijn beurt doet deze alles op 20 Juni 1767 weer over aan Aart
of Arnoldus Schut en diens vrouw Beeltje Schut. De molen blijft nu in het bezit van deze familie, totdat na het overlijden van de beide echtelieden op 9 Aug. 1795 een magescheid plaats vindt. Daarbij wordt de molen toebedeeld aan Gerrit van Ommeren, weduwnaar van Elisabeth Schut.
Het schijnt dat deze molen om een of andere reden niet belangrijk is geweest, of althans als gevolg van de tijdsomstandigheden niet meer in het productie-apparaat noodzakelijk was. Althans in 1811 wordt deze molen ook al niet meer genoemd. Wel bleef het molenhuis als zodanig bestaan, hetwelk in Juli 1865 is afgebrand. Hierop werd ter plaatse een boerderij gebouwd, waarvan het achterhuis rond 1950 nog aanwezig is. Het huidige voorhuis daarvan
dateert van 1876. In de vorige eeuw waren molen en boerderij, eigendom van de fam. van Brakell en bleven dit tot 1914, waarna ze na verkoop in verschillende handen zijn overgegaan.
Uit Demoed pagina 102
Zuidelijke Kabeljauwse molen
1728 Graaf van Aldenburg - molen gelegd.
?? Kinderen Claas Pannekoek - eigenaren opstal.
tot 1740 Jacobus Pannekoek - beheerder en papiermaker.
1749 Hendrick Maurits - papiermakersknecht.
Egbert Jacobs - papiermakersknecht.
1752 Teunis Hendriks - beheerder en papiermaker. (1755 eigenaar)
1762 Engelbert van Eck - eigenaar opstal.
1766 Arnoldus Schut - eigenaar opstal en papiermaker.
1795 Gerrit Jochems van Ommen (Ommeren) - eigenaar opstal en papiermaker.
1812 Hendrik Hendriks - papiermakersknecht.
Derk Nijland - papiermakersknecht.
1813 Lubbert Ekkenhuis - papiermakersknecht.
1817 Johannes (Jannes) Cornelis de Beer - eigenaar en papiermaker.
1837 Aaltje Berends Middelburg - eigenaresse en papiermaakster.
1849 Lubbert de Beer - eigenaar en papiermaker.
1865 molenhuis afgebrand.
De zuidelijke molen was waarschijnlijk in 1811 buiten gebruik. (bron: Sprengen en Beken). De zuidelijke molen is gesloopt in 1821 (bron)
De molen is begonnen in 1693, 1864 stilstand van de molen.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 04920 I
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
Ruud Schaafsma + Hubert Mettivier Meijer: De tien molens in het Heelsums beekdal 2014
In 1693 werd een molen getimmerd nabij het Heide-huis, op de Kamp, en wel door Klaas Janssen.
Uit HisGis blijkt dat de kavel Doorwerth B46 van Charles Grave van Aldenburg is en dat de pachter in 1832 Jansen, Wed. Izack Bentinck is. Het gaat volgens het Kadaster dan om
1670 m² huis en erf / molen
door diens zoon Daniel en zijn dochter Gijsbertie in 1728 verkocht aan Maas Sanderszn. Trijll.
Door hem wordt dit 2/3 part op 6 Mei 1734 verkocht aan mr. E. van Eck, richter van Doorwerth. Gelijktijdig koopt deze ook het 1/3 part van Jan Wegenaar, zodat hij daarmede nu geheel eigenaar is. Dit is een zoon van Klaas Janssen, de molenbouwer.
Bij de opgaven van 1749 wordt nog een Cornelis van Beeck als papiermaker genoemd, welke met 4 knechts werkte. Ik veronderstel dat deze papiermaker in die tijd op de molen van mr. van Eck werkte. In diens bezit blijft de molen, tot deze bij magescheid in 1790 wordt toebedeeld aan Cornelis van Eck. Deze verkoopt de molen gelijktijdig weer aan Gijsbert. Berends en Woutertje Jansen, echtel. (17 Mei 1790). Nadat Berends in 1795 is overleden, zet zijn weduwe het bedrijf voort. Behalve de papiermolen werd door Berends in 1790 ook de korenmolen ten oosten daarvan, gekocht, tezamen voor 1600 gld. Als in 1811 gegevens over de papiermolens verzameld worden, dan heeft de wed. Berends 6 knechts in dienst, terwijl de molen een jaarproductie heeft van 900 á 1000 riem. In 1831 is haar zoon B. Berends eigenaar, terwijl hij 21 ha grond van de Doorwerth in erfpacht heeft. De molen is in 1883, gelijk met het daarbij staande molenhuis afgebroken, nadat de molen reeds sinds jaren geen dienst meer deed. Op deze molen werd alleen het gemene zgn. schrens-papier gemaakt. Een paar jaar voordat de sloping plaats vond, werd al een nieuwe boerderij gebouwd juist naast de oude molen. Deze boerderij bestaat thans nog (Kabeljauw 13).
1693 Klaas Janssen - molen gelegd.
1695 (circa) Karst Jansen (van de Kamp) - eigenaar en papiermaker.
1710 Jan Daniels Schut - eigenaar.
1710 Jan Wegenaar - beheerder en papiermaker.
1728 Maas Sanders Trijl - eigenaar en papiermaker.
1734 Lambert van Eck - eigenaar.
1734 Peter Wilbrink - pachter en papiermaker.
1737 Cornelis Hendriks van Beek - pachter en papiermaker.
1749 Harmyn Gerrits Meyrink - pachtster en papiermaakster.
1756 Claes Pannekoek - pachter en papiermaker.
1772 Johannis Brouwer - pachter en papiermaker.
1781 Gijsbert Barents - pachter en papiermaker. (1790 eigenaar)
1795 Paul Schut - eigenaar en papiermaker.
1809 Isaac Jansen - eigenaar en papiermaker.
1820 Berend Berends - papiermakersknecht.
1823 Berend Berends - pachter en papiermaker.
1854 jaar dat de molen vermoedelijk stopte
voor 1864 stilstand van de molen.
1883 sloop van de molen
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 01786 bis
E.J. Demoed
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
Ansicht van schilderij van de waterkorenmolen van Heelsum, de voorganger van de maalderij. Het inwendige en het rad werden al voor 1933 weggebroken. Schilderij rond 1900
Stroomopwaarts van deze molen lag een enorme wijer (stuwvijver) over de volle breedte van het beekdal. Deze wijer voorzag deze en de Schutmolen van water. De molen stond tegen het talud van de A50. Tot 1920 draaide de molen op waterkracht, daarna werd de molen mechanisch aangedreven onder de naam 'Graanmaalderij Roosenboom'. In 2011 werd door de verbreding van de A50 (de fundamenten van) deze oudste watermolen in de gemeente Renkum afgebroken.
Watermolen de Veentjes, Heelsum, sinds twee eeuwen bezit van de familie Schut, welke thans nog ter plaatse hun bedrijf uitoefenen. Deze molen is de laatste papiermolen in Heelsum geweest en heeft het beekdal als zodanig gesierd tot 6 Mei 1895, op welke datum de oude molen afgebrand is.
bron: https://www.papiergeschiedenis.nl/de-veentjes/
De in 2010 gesloopte maalderij in Heelsum. Achter de maalderij de snelweg A50. De uitlaat van de dieselmotor zit nog tegen de achtergevel
De fam. Schut heeft de molen echter niet steeds in bezit gehad, zoals we zien zullen. Wie in de 17e eeuw de molen bevolkt hebben, is ons niet bekend. Vermoedelijk is aan het einde van die eeuw Klaas Janssen bezitter, die in 1693 naar de door hem gebouwde molen „de Kamp" vertrekt. Hij zal dan in de molen opgevolgd zijn door Jan Danielszn. Schut. Althans op 7 Juni 1710 koopt laatstgenoemde met Claas Wegenaar het molenhuis met annex van Karst Janssen. Door huwelijk komt de molen in het geslacht Wegenaar, en, pas in 1772 geraakt alles weer in het bezit van de fam. Schut. Jan Claaszn. Wegenaar huwde met Jenne Jansd. Schut, en was in 1731 voor 5/6 eigenaar. Voor het resterende 1/6 portie waren Gijsbertie Jansd. Schut, gehuwd met Cornelis Meyerink, eigenaren. De erfgenamen van deze laatsten verkochten op 21 Juni 1757 hun portie echter aan de erfgenamen van Jan Wegenaar en Jenne Schut, waardoor deze geheel eigenaren van de opstal werden. Jan Wegenaar heeft er blijkbaar nogal „warmpjes- bijgezeten, want op de lijst van de haardstede-gelden uit 1749 komt hij als „kapitalist- voor. blij is dan eigenaar van 3 haardsteden, en heeft 2 knechts in dienst. Zoals reeds gezegd, waren in 1757 de erfgenamen van Jan Wegenaar eigenaar, doch in datzelfde jaar verkopen zij de molen aan mr. E. van Eck, richter van de heerlijkheid. Doorwerth. Deze verkoopt op 30 Sept.1772 de molen aan Reynder Paulszn. Schut, en diens echtgenote Hendrikje Alberts. Hiermede nu komt de molen voorgoed in het bezit van de fam. Schut. Reynder verkoopt op 24 Mei 1792 zijn molen voor 3900 gld. weer aan zijn neef Paul Schut Mzn. Deze werkt in 1811 met 6 knechts, en heeft dan een jaarproductie van 900 riem papier.
Via Paul Schut gaat de molen in rechte afstammingslijn naar de bekende Gerrit Schut, grondlegger van het huidige bedrijf. Juist in het jaar vóór dat de oude molen afbrandde, was Gerrit Schut behalve eigenaar van de molen, ook eigenaar van hun 2 ha grond geworden, hetwelk voordien steeds in erfpacht bezeten werd. In deze oude molen werden allerlei soorten papier vervaardigd, o.a. schrijf-, druk- en patroonpapier. Dit laatste papier diende voor het aanbrengen van een lading in een ouderwets geweer. Na de herbouw in 1895 werd een geheel nieuw bedrijf opgezet en een woonhuis er apart bijgebouwd, zoals we dat thans nog kennen. Ook werd nu stoomkracht aangewend in de fabriek.
In de 20ste eeuw zijn nog verschillende uitbreidingen aangebracht, en na de oorlog is de fabriek weer opnieuw vergroot. Dit bedrijf heeft zich dus staande kunnen houden, ja heeft zich zelfs weten uit te breiden. Het is in de jaren 1950 de enige papierfabriek in Heelsum, waarin plm. 100 mensen hun werk vinden. Per dag kan in continu 2500 kg papier vervaardigd worden. Deze fabriek produceert slechts specialiteiten als Oud-Hollands, papier voor waardestukken,
enz., en bezigt daartoe lompen als grondstof.
1618 bouw van de molen
1693 Karst Janssen - molen gebouwd.
1731 Jan Claassen Wegenaar - 4/6 eigenaar,
Daniel Schut - 1/6 eigenaar,
Gijsbertje Schut - 1/6 eigenaar.
1757 Engelbert van Eck - eigenaar.
1757 Reynder Schut - pachter en papiermaker. (1772 eigenaar)
1792 Paul Schut - eigenaar en papiermaker.
1825 Marten Schut - papiermaker. (1835 eigenaar)
kort na 1859 Gerrit Schut - eigenaar en papiermaker.
1894 mechanisatie met stoommachine
1895 molen afgebrand, fabriek wordt herbouwd aangedreven door stoom.
ca 1910 Marten Schut - firma G. Schut & Zonen opgericht.
1908 vervanging van de stoommachine door een toen hypermoderne gasmotor
ca 1941 Gerrit Jan Schut en Ben Schut - directeuren.
1948 firma omgezet in N.V. Papierfabriek v/h G. Schut en Zn.
1952 - 1954 waterrad stilgezet, de beek valt droog door pompstation La Cabine
1982 gefuseerd met van Gelder Papier Bedrijven.
Tot heden functioneert de papierfabriek Schut.
Schut, papier geschiedenis.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 09049
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
Ruud Schaafsma + Hubert Mettivier Meijer: De tien molens in het Heelsums beekdal 2014
Opvallend oud is de eerst ‘getimmerde’ watermolen, de Heelsumse korenmolen uit 1440. De molen was in eigendom van de heerlijkheid Doorwerth.
1440 vermelding van een molen(aar) in Heelsum
1553 de molen staat op een kaart
1920 er wordt geen waterkracht meer gebruikt, de beek viel droog door pompstation La Cabine. Een zuiggasmotor vervangt uiteindelijk de waterkracht, later kwam er een dieselmotor.
2011 afbraak van het gebouw!
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
Op Wamels Enk, De Pannekoek Heelsum, Gelegen ten noorden van de Kerkweg, richting de Kastanjelaan.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 06504 m
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
het het bouwland ten noorden van de beek, waar nu de Kastanjelaan is, stond een molen met windaandrijving. Deze blijkt in 1669 aldaar gebouwd te zijn. Nog in 1821 vertelt Nijhof (Is. Nijhoff, Wandelingen, blz. 67, Arnhem 1821), dat deze windpapiermolen de enigste uit de gehele omgeving is. Deze molen stond op gebied van het Richterambt Veluwenzoom. Deze molen stond ongeveer, waar nu het perceel Kerkweg 31 staat. Het was een waterpapiermolen en werd dus door water aangedreven.
Deze molen is waarschijnlijk in 1709 gebouwd. Uit de Protocollen van Bezwaar van Renkum, blijkt dat op 4 Juli 1713 Claas Pannekoek en zijn echtgenote Maria Noyen verklaren, aan de Graaf van Aldenburg, heer van Doorwerth, schuldig te zijn 6000 gld. aan obligaties en 2000 gld. voor berekende pachten van de molens. Zij geven daar toe hun „respective wint- en watermolens neffens de huysingen en getimmerten, met den eygendom van den gront daarbij gelegen", in onderpand. Uit deze schuldbekentenis blijkt tevens, dat de obligaties op 20 Dec. 1709 waren uitgegeven, hetwelk zeker wel ter gelegenheid van de exploitatie van een nieuwe molen geweest zal zijn. Dat Claas Pannekoek ook 2000 gld. aan pachten schuldig was, wettigt de veronderstelling, dat aan de heer van Doorwerth pacht betaald moest worden aan z.g. waterrechten. De Heelsumse beek was namelijk eigendom van deze heer.
De wind- en watermolen, molen aan de beek stond, was gebouwd in 1709. Ook deze is steeds in het bezit van de fam. Pannekoek geweest. Deze molen kon sinds plm. 1835, zowel op wind- als waterkracht werken. Ze droeg de aardige spreuk: Superos si flectere nequeo, Acheronta movebo, hetwelk betekent.: Zo ik de hemel niet bewegen kan, zal ik de afgrond beroeren. Deze molen is in 1878 afgebrand en hierop niet meer herbouwd.
te Renkum; 880 m² huis en erf / papiermolen.
In 1709-1711 werd bij de Heelsumse water-papiermolen op Wamels Enk (dbnr. 9058) een wind-papiermolen voor wit papier gebouwd door Claas Jansen Pannekoek. De molen was een "wind-wrijf-papiermolen met maalbakken. Volgens een plattegrond uit 1756 (in Hagens) was de molen een wipstellingmolen op een schuur. In 1830 zou de molen opnieuw zijn opgetrokken, ons is niet bekend wat voor type het toen werd.
Nicolaas Pannekoek overleed in 1829, tot 1855 zetten de zoons het bedrijf onverdeeld voort ten behoeve van de weduwe Johanna Prins. Op 11 oktober 1858 kocht zoon Neuy Pannekoek de windmolen voor ƒ 16.500 uit de boedel van zijn ouders.
In 1862 liet Pannekoek een stoommachine inclusief ontsierende hoge schoorsteen installeren. Omstreeks 1865 kwam de molen buiten bedrijf omdat hij niet meer rendabel was. In 1868 verkocht Pannekoek hem aan Simon Maas te Schiedam, die hem tot 1872 onder de naam N. Pannekoek en Maas exploiteerde. De molen had toen vier wrijfbakken, drie kuipen en zeven persen, en in een bijgebouw stonden twee grote koperen ketels en een gemetselde filtreerbak.
In 1872 werd de windmolen gesloopt. Het bedrijf is daarna nooit weer echt goed op gang gekomen, één der stoomketels werd in 1878/1879 overgebracht naar De Fortuyn (dbnr. 9056).
Het gebouw werd in 1888 afgebroken.
In 1880 of 1898 kochten Gradus Johannes Besseling en de klederbleker G.E. Veenendaal het terrein als bouwterrein. In 1973 resteerde nog een droogschuur, in gebruik als woonhuis Kerkweg 16.
Het appartementen complex “Hoog Doorwerth” aan de Utrechtseweg 80, 6866 CN Heelsum is gebouwd op de plaats waar tot na de oorlog de papierfabriek van Pannekoek heeft gestaan.
Het Italiaanse restaurant La Porta was voorheen een poortgebouw van de papierfabriek.
Geschiedenis
In 1709-1711 werd bij de Heelsumse water-papiermolen op Wamels Enk (dbnr. 9058) een wind-papiermolen voor wit papier gebouwd door Claas Jansen Pannekoek. De molen was een "wind-wrijf-papiermolen met maalbakken. Volgens een plattegrond uit 1756 (in Hagens) was de molen een wipstellingmolen op een schuur. In 1830 zou de molen opnieuw zijn opgetrokken, ons is niet bekend wat voor type het toen werd.
Nicolaas Pannekoek overleed in 1829, tot 1855 zetten de zoons het bedrijf onverdeeld voort ten behoeve van de weduwe Johanna Prins. Op 11 oktober 1858 kocht zoon Neuy Pannekoek de windmolen voor ƒ 16.500 uit de boedel van zijn ouders.
In 1862 liet Pannekoek een stoommachine inclusief ontsierende hoge schoorsteen installeren. Omstreeks 1865 kwam de molen buiten bedrijf omdat hij niet meer rendabel was. In 1868 verkocht Pannekoek hem aan Simon Maas te Schiedam, die hem tot 1872 onder de naam N. Pannekoek en Maas exploiteerde. De molen had toen vier wrijfbakken, drie kuipen en zeven persen, en in een bijgebouw stonden twee grote koperen ketels en een gemetselde filtreerbak.
In 1872 werd de windmolen gesloopt. Het bedrijf is daarna nooit weer echt goed op gang gekomen, één der stoomketels werd in 1878/1879 overgebracht naar De Fortuyn (dbnr. 9056).
Het gebouw werd in 1888 afgebroken.
In 1880 of 1898 kochten Gradus Johannes Besseling en de klederbleker G.E. Veenendaal het terrein als bouwterrein. In 1973 resteerde nog een droogschuur, in gebruik als woonhuis Kerkweg 16.
Bronnen:
- Papiermolens op de Veluwe.
- "Twee eeuwen Brandt en Proost, 1942.
- Papiermolens, Voorn.
- "De Geschiedenis van de dorpen Oosterbeek, Wolfheze, Doorwerth, Heelsum en Renkum door E.J. Demoed 1973 (heruitgave).
- "Op kracht van stromend water", Hagens 1998. Alle verzameling H. van der Kaay.
NB Sommige bronnen spreken elkaar tegen betreffende jaartallen en details, het is onzeker welke exact de juiste versie weergeven.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe.
Ruud Schaafsma + Hubert Mettivier Meijer: De tien molens in het Heelsums beekdal 2014
De BAG geeft voor de Utrechtseweg 30 Heelsum het jaar 1870 aan
Ooit waren er twee molens schuin tegenover elkaar aan de Papiermolenbeek, c.q. Heelsumsebeek. De Noordelijke en de zuidelijke molen op de Drieskamp zijn beide in 1728 gebouwd. De noordelijke molen is omstreeks 1820 afgebroken. De zuidelijke molen heeft dienst gedaan tot 1872 en omstreeks 1874 afgebroken, daarna werd hier een wasserij gebouwd ‘De Drieskamp’. Het is nu een woonhuis.
De noordelijke schijnt omstreeks 1820 gesloopt te zijn.
1728 Graaf van Aldenburg - molen gelegd.
1729 Elias Boekelman - eigenaar, pachter en papiermaker.
1784 Warnet Boekelman - eigenaar opstal.
1791 Marten Schut - eigenaar opstal.
1802 Nicolaas en Stephanus Johannis Pannekoek - eigenaren.
1820 molen gesloopt.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Molendatebase nr 7578
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe.
Ruud Schaafsma + Hubert Mettivier Meijer: De tien molens in het Heelsums beekdal 2014
Volgens de molendatabase is de molen gebouwd in 1728, weer verdwenen in 1872 en toen verbouwd naar wasserij. Het ging om een watermolen met bovenslagrad geschikt voor Papier en later wasserij.
Op deze foto is de molen al verbouwd naar wasserij C. Bierens, Heelsum
Graaf van Aldenburg legde in 1728 de Noordelijke en de Zuidelijke molen.
De voormalige zuidelijke molen “op De Drieskamp”, werd ca. 1875 met de functies wasserij en blekerij gebouwd als opvolger van wat ooit de zuidelijke molen was van een op de Heelsumse beek gelegen dubbele papiermolen: staand onder Heelsum-Doorwerth.
Geert L. Nienhuis, 17 dec. 2016. (molendatabase)
De zuidelijke molen van de Drieskamp lag officieel in de gemeente Doorwerth. Het waren gronden van de heerlijkheid Doorwerth die in erfpacht werden uitgegeven.
later, evenals dit met de noordelijke molen het geval was, aan de gebr. Pannekoek. In 1811 is hij echter nog eigenaar van deze molen. Dat dit bedrijf niet zo belangrijk was als de molens van de gebr. Pannekoek, blijkt wel hieruit, dat er maar 3 knechts werkten, en de jaarproductie slechts 8 á 900 riem bedroeg. Ook in 1831 behoorde de molen nog aan Joh. Schut, die de grond overigens in erfpacht had van de heer van Doorwerth. Deze grond besloeg het gedeelte tussen de twee beekarmen ten westen van de Veentjesbruggen, ter grootte van 2 ha.
De zuidelijke molen is gesloopt omstreeks 1875. Na de sloping is ter plaatse een wasserij en blekerij gebouwd, waarin George Ernst Veenendaal (05-11-1903 - 23-01-1978) zijn bedrijf had. Zo rond 1953 werd het een boerderij.
1728 Graaf van Aldenburg - molen gelegd.
1729 Lubbert Pauwel Schut - eigenaar opstal, papiermaker.
1764 Anna Veenhuysen - eigenaresse opstal, papiermaakster.
1770 Marten Pouwels Schut - eigenaar opstal en papiermaker.
1812 Gerrit Schut - eigenaar opstal en papiermaker.
1848 Baron van Brakell - eigenaar.
1869 Jan van Delden - pachter en papiermaker.
1872 (circa) molen gesloopt.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe.
Ruud Schaafsma + Hubert Mettivier Meijer: De tien molens in het Heelsums beekdal 2014
1602 vermelding van de 'pappier moellen' op de kaart van Kempinck (één van de eerste papiermolens op de Veluwe)
1611 mogelijk heeft Jellis van Zandvliedt hier gewerkt als papiermaker.
1616 molen wordt nog genoemd.
1639 molen wordt niet meer genoemd.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe.
Ruud Schaafsma + Hubert Mettivier Meijer: De tien molens in het Heelsums beekdal 2014
1669 molen gelegd
1693 Claas Jansen Pannekoek - eigenaar, pachter en papiermaker.
(bouwt in 1709 een windpapiermolen bij de watermolen)
1719 Maria Noyen en Willem Pannekoek - eigenaren, pachters en papiermakers.
1749 Willem en Nuey Pannekoek - eigenaren water en windmolen.
?? Gerrit Janse Wakker - papiermakersknecht.
1749 Arnoldus Francken - papiermakersknecht.
1750 Nuey Pannekoek - eigenaar.
1770 Anna Sophia Worm - eigenaresse en papiermaakster.
1800 Nicolaas en Stephanus Johannis Pannekoek - eigenaren en papiermakers.
1806 Nicolaas Pannekoek - eigenaar.
1829 Johanna Prins - eigenaresse.
1858 Nicolaas Pannekoek - eigenaar.
1878 molen afgebrand.
Molendatabase
Zoeken alle Molens
Ten Bruggecate nummer 14725
Bij Alle molens kaart is te zien dat de eerste, tweede, en derde Heelsumse molen allen op één lokatie zijn geweest. Net te zuiden van de Kerkweg in Heelsum
gebouwd circa 1836 in 1878 verbrand
type Watervluchtmolen
aandrijving Wind- en watermolen
functie Papiermolen
lokatie net ten zuiden van de Kerkweg
Gelegen in Heelsum op de Eikelenkamp
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma . De familie Pannekoek kocht de windmolen De Fortuyn uit de Zaan en bouwt deze op in Heelsum.
bron: https://www.papiergeschiedenis.nl/de-firma-pannekoek/
De zoons van Nicolaas Pannekoek hebben hun bedrijf in 1837 uitgebreid met de aankoop van een Zaanse windmolen genaamd ‘De Fortuyn’. Het is echter niet bekend welke windmolen dit geweest is in de Zaanstreek. De Fortuyn kwam te staan op de Eikelenkamp ten zuiden van de windmolen op de Wamelse Enk. De molen werd ingericht voor de fabricage van tabaks en Kardoes papier. Ten zuiden van de molen kwamen acht arbeiders woningen te staan.
Het was voor de papierfabrikanten een moeilijke tijd, met name voor de fabrikanten van de witpapiersoorten. De reden hiervoor was een gebrek aan grondstof die in die tijd met name uit lompen bestond. Het werd nog schrijnender doordat de lompen naar het buitenland vervoerd werden waar ze meer geld op leverden. Om dit gegeven aan de kaak te stellen hebben de gezamenlijke papierfabrikanten een brief geschreven naar te tweede kamer met een verzoek om hulp
Op de schuur staat Pannekoek & Comp. papier fabriek
Papiermolen Pannekoek aan de Kerkweg ca 1872 afgebroken (HGR)
misschien dezelfde als: Papiermolen Het Fortuin of de Fortuyn
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Na de bouw omstreeks 1840, werden reeds spoedig een 8-tal arbeiderswoningen ten zuiden daarvan bijgebouwd. Deze zijn in 1899 afgebrand en toen vervangen door het huidige blok van 6 woningen (Elleboog 1-6). De windmolen is slachtoffer van de mechanisatie geworden, en daarom in 1881 gesloopt, waarbij van toen af stoom de krachtbron zou worden. Juist echter op een der Septemberdagen van dat jaar, toen de gehele nieuwe installatie in gebruik genomen zou worden, brandde het bedrijf uit.
Demoed (p. 99)
Aan de rechterkant zichtbaar de 6 woningen (Elleboog 1-6).
Begint 1016 of 1165, afgebroken onbekend.
"Eind 2018 is in een oud geschrift een bijzondere ontdekking gedaan. In de Vita Meinwerci, de biografie van bisschop Meinwerk van Paderborn (geboren in 975 in Renkum als zoon van gravin Adela van Hamaland, overleden in 1036 in Paderborn) wordt geschreven over een molenvijver bij Heelsum. Het boek is geschreven door meerdere monniken en uiteindelijk uitgegeven tussen 1155 en 1165. De vermelding van de molenvijver kan voorlopig worden gedateerd tussen 1016 en 1165. Tot deze vondst was de Heelsumse korenmolen de oudst genoemde. De molen staat vermeld in een goederenlijst uit 1440 van kasteel Doorwerth. De Vita Meinwerci levert een herschrijving van de geschiedenis op".
Ruud Schaafsma + Hubert Mettivier Meijer: De tien molens in het Heelsums beekdal 2014
Een leuke schoolplaat met veel artistieke vrijheid, Het beekwater stroomt naar Heelsum in plaats van naar de Nederrijn. Ga op het pad "Aan de Beek" staan, en je ziet het zo weer voor je.
Alhoewel: Voor de nieuwe Heelsumse papiermolen werd een nieuwe beekbedding gegraven. Deze opgeleide beek lag in een rechte lijn langs “Aan de Beek”. Van 1669 tot 1836 functioneerde de molen als een papierwatermolen, toen werd er een windmolen bij gebouwd. Uit Ruud Schaafsma; Cultuurhistorie beken Zuid-Veluwe.
Sinds omstreeks 1600 wordt de eerste papiermolen in Heelsum gebouwd. Een goed voorbeeld doet volgen. zodat in het begin van de 18e eeuw in de directe omgeving van Heelsum reeds 4 papiermolens draaiden.
Wanneer precies de eerste papiermolen in Heelsum gebouwd is, is niet met zekerheid te zeggen. Zeker is het dat op de kaart van de heerlijkheid Doorwerth (Arch. Geld. Rekenkamer, kaart no. 259) uit 1602, reeds een „Pappier-muellen" voorkomt. Deze stond aan de zuidoost-zijde van de beek, in de weide ongeveer achter de boerderij Koninginnelaan 43. Hij stond dus op het terrein van de heerlijkheid Doorwerth, en de heer van Doorwerth zal mogelijk de eigenaar geweest zijn. Maar hieruit blijkt tevens, dat reeds vóór 1602 de papiermolen gebouwd moet zijn, en dus een der eerste papiermolens van de
Veluwe was. Wie als papiermakers de molen bewoond hebben, is niet bekend. Later is hij blijkbaar in bezit of in erfpacht bij de gebr. Pannekoek. Indien het archief van kasteel Doorwerth nog volledig ware (Veel verloren gegaan in de Franse en later de Duitse tijd.), zou vermoedelijk veel opgehelderd kunnen worden, wat thans nog duister is.
beek.
Volgens mededelingen van de heer H. Schut uit Heelsum , stonden in de oude papiermolen, welke in 1895 is afgebrand, de ankers 1618. Deze oude papiermolen stond eveneens aan de beek, ter plaatse waar nu nog een verval in de beek is, juist ten zuiden van de huidige fabriek van de fa. Schut. Van deze molen is dus het juiste stichtingsjaar bekend
Tenslotte werd op 5 Nov. 1711 de substituut-momber, mr. Jacob Coets, door de Rekenkamer gemachtigd om het proces van 1646 weer op te nemen. Het schijnt dat het bouwen van een papiermolen te Heelsum daartoe aanleiding was. Deze molen is de watermolen van de fam. Pannekoek, die in 1710 gebouwd werd, en nabij de Kerkweg stond. Dit proces is dan het sluitstuk van het 100-jarige verschil van mening, waarop kort hierna ook een overeenkomst
plaats vond, welke aan alle moeilijkheden voorgoed een einde maakte. Deze overeenkomst is opgenomen in het Placaatboekl) en regelt definitief de grenzen van de heerlijkheid met het richterambt van Arnhem en Veluwenzoom, en tevens de grondruil van de op wederzijds gebied gelegen bossen
Suiker- en stroopfabriek Heelsum
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
Molen de Snep Heelsum
Molendatabase
De windmolen stond zo'n 200 meter ten westen van de brug van de A50, daar waar nu natuurgebied de Kleiputten is en maalde het water uit de uiterwaard
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
molendatabase nr 13877
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 13877
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Een windmolen met polderfunctie, of te wel om de te natte uiterwaarden in de zomerperiode droog te krijgen zodat de boeren er gebruik van konden maken
Bij HisGis in 1832 is de molen niet neer te zien. Ook op de pré-kadasterkaart uit 1818 staat de molen er niet op.
Bron: De Oosterbeekse en Doorwerthse Beken door Ruud Schaafsma.
Bron: de kaart van Klinkenberg uit 1756.
Windmolen in de Kleiputten. Waar nu de Kleiputten liggen stond een windmolen die het water naar de Leigraaf voerde. De Leigraaf mondde iets ten oosten van de Heelsumse beek in de Nederrijn uit. De windmolen werd rond 1742 in opdracht van graaf Bentinck gebouwd, staat ingetekend op de prachtige kaart van Dirk Klinkenberg van 1756. De molen komt op de kadasterkaart van 1832 al niet meer voor. Voordat hier vanuit steenoven Jufferswaard de klei werd afgeticheld was deze molen al afgebroken. Uit: Pilo, feiten en verhalen. HGR 2017
Achtkantige stelling korenmolen. Gelegen aan de Molenweg (oud adres Molenweg 31) bij de kruising met de huidige Irenelaan.in Oosterbeek.
Gebouwd in 1858, sloop in 1921 (volgens alle molens)
Papier geschiedenis
molendatabase nr 01785 BIS A
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels geeft helaas geen info
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 01785 BIS A
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
De molen was eigendom van de familie Kreeftenberg.
De molen is in 1944 door oorlogsgeweld vernield.
Heeft volgens de Molendatbase hier gestaan. Tussen de Toulon van der Koogweg en de Molenberg in Oosterbeek.
Verdwenen voor 1925
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
alle molens
Ten Bruggecate nummer 01785 BIS B,
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
staat niet vermeld op zoeken alle molens kaart
In het verleden waren er in Oosterbeek twee “Molenbergen”, die beide hun naam ontleenden aan daar gevestigde molens. De eerste molenberg kreeg de naam Molenberg. De tweede Molenberg kreeg later de naam Molenweg (z.a.). Op de tegenwoordige Molenberg stond omstreeks 1860 de molen van Jan Gerritsen, “de Nieuwe Hesch”, voordien molenaar van “De Hes” op Klingelbeek.
Na Gerritsen (1860-1865) worden nog als molenaars genoemd Uit den Bogaard (1865-1869) en J.N. van Lingen. Van Lingen was in 1916 nog molenaar. Omstreeks de eeuwwisseling werd de (wind)molen in een stoommaalderij omgezet. De windmolen is in 1927 gesloopt.
We zien hier de korenmolen "De nieuwe Hes" deze windmolen stond ooit op de eerste Molenberg dat is in het gebied waar nu o.a. het verpleeghuis voor mensen met dementie of met een psychische aandoening wonen (Vilente lokatie De Molenberg) Bij Maarten Langelaar is te lezen dat de molen in 1907 gesloopt is.
Laatste eigenaar was J. van Lingen uit Oosterbeek.
Een verhaal over deze molen van de Stichting Heemkunde Renkum.
Sprengen Beken, geeft geen info
Papier geschiedenis
molendatabase
Molendatabase andere info
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 09066
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
Rond 1700 werd Peter Cornelissen Licht (Ligt) genoemd als eigenaar van de molen.
Voor 1780 werd de molen gesloopt.
"Op de kaart van 1702 door G. Passavant staan bij de "Oor-spronck" twee molens vlak boven elkaar, aangegeven met één aanduiding: "cruytmolens". Later stond hier een papiermolen". Bron: "Op kracht van stromend water", Hagens 1998.
Lokatie, net ten noorden van het zwembad op de Oorsprong.
1700 (circa) Peter Cornelissen Licht (Ligt) - eigenaar opstal.
1706 Hendrik Teunissen - pachter en papiermaker.
1708 Kornelis Lubberts - pachter en papiermaker.
1722 Jan Christoffel Tulleken - eigenaar.
1733 (circa) Harmannus Ligt - pachter en papiermaker.
1739 Lubbertus Braakman - pachter en papiermaker.
1743 Jan Wolven - pachter en papiermaker.
1759 Gijsbert Tulleken - eigenaar.
voor 1780 gesloopt.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 09047
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
?? Karst Jansen (van de Kamp) - pachter en papiermaker.
1706 Hendrik Teunissen - pachter en papiermaker.
1735 Johan Christoffel Tulleken - eigenaar.
1735 Derck Kempers - pachter en papiermaker.
1748 Hendrik Berentsen - pachter en papiermaker.
1755 Christina Wilhelmina Coets - eigenaresse.
1756 Lubbert Braakman - eigenaar opstal.
1758 Derk Mos - eigenaar opstal.
(verbouwd de molen tot snuifmolen)
1768 Hartger Daniels Ligt - eigenaar opstal en papiermaker.
(richt de molen weer als papiermolen in)
1774 Gijsbert Tulleken - eigenaar opstal.
1779 Gerrit Gerritsen - pachter en papiermaker.
1789 Jan Everwijn Tulleken - eigenaar.
1794 Egbert Takken - pachter en papiermaker.
1811 Spakler en Backer - eigenaren.
(molen wordt gesloopt)
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 09067
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
In de jaren 2012-13 is er op de plek van de oude suikerfabriek een robuuste goot aangelegd om deze watermolen te symboliseren. Zichtbaar vanf de Benedendorpseweg in Oosterbeek.
Gebouwd in 1696. Rond 1810 is de papierproductie stilgelegd en omstreeks 1815 is de molen afgebroken.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 09046
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
De Papiermolen op de Hemelse Berg stond aan de beek op de plaats van de grote vijver die ‘de Nieuwe vijver’ of ‘de Zwanenvijver’ wordt genoemd.
1695 Cornelis Hendriks (Licht) - molen gelegd, water in pacht.
?? Vincent Schoonman - pachter en papiermaker.
1698 Peter van der Wall - eigenaar.
1704 Jan Bartels - pachter en papiermaker.
?? Harmina van der Wall - eigenaresse.
1715 Pieter van der Wall Perné - eigenaar.
1718 Hartger Cornelissen (Ligt) - pachter en papiermaker.
1720 - 1728 Daniel Hartgers (Ligt) - pachter en papiermaker.
1723 Pauwel Schut - eigenaar opstal en papiermaker.
1742 Gerrit Schut - eigenaar opstal en papiermaker.
1752 Carel Verdonk - eigenaar opstal.
1766 Hester Schut - eigenaresse opstal.
1766 Gerhardus Brouwer - papiermaker.
?? Paul Brouwer - eigenaar opstal, papiermaker.
1807 stilstand van de molen (later gesloopt)
|
|||
| Beschrijving: |
|
||
| Vervaardiger: |
|
||
| Datering: |
|
||
Gebouwd voor 1500 in 1557 verwoest, 1646 herbouwd en gesloopt in 1863
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 09045
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
heeft hier gestaan volgens Molendatabase.
"Bij de voormalige molenplaats van de Oosterbeekse Korenmolen, te bereiken via het kerkpaadje, staat bij de vijver een informatiebord. De Oosterbeekse korenmolen wordt naar een latere eigenaar ook wel de watermolen van Hooijer genoemd. De molen stond op de plaats van de huidige villa Dennenoord. De wijerd van de molen werd vijver". Bron: Sprengen Beken.
Op het terrein van Denneoord stond voor die tijd een Korenmolen van Hooijer (vrouw Gerritsen) die door de waterkracht van de beek van de Hemelse Berg werd aangedreven.
De molen werd door de Amsterdamse bankier Fock afgebroken bij de bouw van de villa “Villa Nova”, het latere Dennenoord.
Gebouwd voor 1634, verdwenen na 1905, volgens Alle Molens. Opgevolgd door de Pompmolen van Van Eckmolen.
Volgens Molendatabase afgebroken in 1838 of 1840.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 09036
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
De papiermaker Roeloff Cornelissen (Ligt) kreeg in 1694 toestemming om de papiermolenmolen te leggen. In 1838 werd de molen geveild en (in 1840?) afgebroken. En kwam hier de pompmolen van van Eck.
1694 Roeloff Cornelissen (Ligt) - toestemming om molen te leggen, papiermaker.
1700 (circa) Hendrik Teunissen - papiermakersknecht.
1726 Cornelis Roelofsen - eigenaar molenopstal en papiermaker.
1742 Nicolaas Vorster - eigenaar.
1748 Mordechai Teunissen Goetink - pachter en papiermaker.
1752 W. van Wanray - papiermaker.
1767 Nicolaas Vorster - eigenaar.
1772 Gerardus Aalberse - pachter en papiermaker.
1774 Derk Willem Abraham Brantsen - eigenaar.
1775 Peter Joosten - pachter en papiermaker.
1775 Willem Engelen - eigenaar.
1791 Jacob Nicolaas van Eck - eigenaar.
1798 Sander Schut - pachter en papiermaker.
1838 molen geveild en afgebroken.
verdwenen na 1905, volgens Alle Molens.
Een watermolen met bovenslagrad met als functie slijpmolen. Locatie waar tegenwoordig de waterval is aan de Mariendaal te Oosterbeek-Arnhem, schuin tegenover Mariendaal 2 te Oosterbeek. Naast de Bovenste papiermolen dus.
Gebouwd voor 1634. Verdwenen voor 1742
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase (13159)
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 09042
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
"Mariëndaal was oorspronkelijk een klooster en daarbij lagen in de 15e eeuw een korenmolen, een oliemolen, een slijpmolen en een volmolen. De bovenste hiervan was de slijpmolen, mogelijk begonnen Solingse "klingmaeckers" hun bedrijf in Arnhem (dbnr. 7028). Deze werd in 1634 en 1666 verpacht aan H. en P. Verstege en in 1676 aan J. Tulleken, Arnhemse notabelen. Eind 17e eeuw werd bij de slijpmolen een papiermolen gelegd. Deze verkocht de weduwe van Roelof Cornelissen samen met het slijpmolentje in 1725 aan Cornelis Roelofsen. Bij de verkoop van de papiermolen in 1742 bleek het slijpmolentje al verdwenen te zijn. De papiermolen bleef tot 1840 bestaan". Bron Hagens 1998
Een watermolen met bovenslagrad met als functie pompmolen.
Locatie waar tegenwoordig de waterval is aan de Mariendaal te Oosterbeek-Arnhem, schuin tegenover Mariendaal 2 te Oosterbeek.
Molendatabase
Ten Bruggecate nummer 13159
Alle Molens
bron van deze foto: Molendatabase
Het waterrad voor een pompmolen op het landgoed Mariendaal was de opvolger van een papiermolen die hier tot 1840 stond.
Negentien jaar later benutte de nieuwe eigenaar F.W.L. van Eck, het beekverval voor het rad, 'om het water door middel van ene perspomp te brengen in het reservoir, die beide springfonteinen in beweging brengt'.
In 1791 vererfde het landgoed aan de Arnhemse burgemeester mr. Jacob Nicolaas van Eck, waarna het tot 1936 in handen van zijn familie bleef.
Een grote waterval van gestapelde veldkeien siert thans deze plek.
Zo ziet de lokatie er in 2016 uit.
De fontein in deze vijver werd aldus aangedreven door waterkracht.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 09070
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 09071
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Oosterbeek sectie D blad 1, vanaf juli 1892, bijgewerkt 1915-1920.
Nabij de Klingelbeekseweg zien we een graanmolen (de Hesch) en hogerop de beek een papiermolen. Boven is de weg van Arnhem naar Utrecht te zien.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase (13159)
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer 02480 b
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe
bj. 1859 (verdwenen)
(eigenaar opstal, pachter van water en grond, papiermaker)
1699 - 1706 Derck Janssen - eigenaar opstal, papiermaker.
1701 Jan Jacobs van Til - eigenaar.
?? Gerrit Jansen - eigenaar.
1722 Jan Pauwels Schut - eigenaar en papiermaker.
1753 Abraham Schut - eigenaar en papiermaker.
1802 Johan Hendrik Engelen - eigenaar.
1803 Abraham en Jan Pannekoek - eigenaar opstal, pachter en papiermakers.
1807 Hester Henriette Engelen en Jacob Nicolaas van Eck - eigenaresse.
1809 Jan Pannekoek - pachter en papiermaker.
1818 - 1846 Jan van Delden - pachter en papiermaker.
1819 Daniel Veenhuizen - eigenaar opstal.
1852 - 1854 molen gesloopt.
Sprengen Beken
Papier geschiedenis
Molendatabase
Papiermolens op de Veluwe
De molen site van J. Nikkels
Zoeken alle molens
Ten Bruggecate nummer
E.J. Demoed
Ruud Schaafsma
De waterkorenmolen annex herberg de Hes, is genoemd naar de vele langs trekkende Hessenkarren. Het huis de Hes was in de 17e eeuw bekend als "het huys van Hesaen Clingenbeek". De watermolen werd aangedreven door de zogenaamde Slijpbeek, welke van Mariendaal (tot welk landgoed het huis jarenlang behoorde), langs de Hesweg naar de Klingelbeek stroomde. De beek vormt de grens tussen de gemeenten Renkum en Arnhem. In de negentiende eeuw heeft de familie Egbert Jan Gerritsen op de Hes het molenaarsbedrijf uitgeoefend. Zij werd opgevolgd door A . en H . Aalbers (1875-1890), W. en H. Hendriks (1890- 1894), E.H. van Kraaykamp (1895-1902) en G .J. Brinkman (1903-1917) . De laatste periode waren waterrad en -bedding al in verval en werd het molenwerk door een petroleummotor aangedreven. Na 1917 kwam in het molenhuis de stomerij en weverij van Aug. Cramer uit Arnhem. Ook dit bedrijf profiteerde van het snelstromende en heldere beekwater.
Een schilderij van Anton Mauve (1838 - 1888). Misschien gemaakt in Oosterbeek. Waarschijnlijk geschilderd vanuit een uiterwaard. Maar om welke molen gaat het dan. In Oosterbeek stonden aan de uiterwaarden alleen watermolens. Nu zie je dat de schilder een laag standpunt heeft, bij een windmolen in de bebouwing zal de bebouwing waarschijnlijk niet zichtbaar zijn. Wie kan de eigenaar van dit schilderij verder helpen met de naam, locatie van deze windmolen. Graag een mail naar
De Heerlijkheid Doorwerth ontstaat in 1401 als Derck van Wisch (1345-1425) zijn kasteel aan de hertog van Gelderland geeft en zelf dan weer leenheer wordt van Doorwerth. Hij betaald de hertog belasting, doch krijgt weer terug bescherming en heerlijke rechten. Derk wordt opgevolgd door een schoonzoon.
Hendrik van Homoet (1285-1430) was gehuwd met een dochter van Van Wisch, en aldus de volgende eigenaar van de heerlijkheid.
Zijn zoon Reinald van Homoet (1410-1458) volgt zijn vader weer op. Na zijn vroege overlijden, neemt zijn tweeling broer Johan van Homoet (1410-1467) het stokje weer over.
Daarna zien we Johan van Rechteren van Voorst (1433-1485) gehuwd met een dochter van Reinald van Homoet. Johan wordt weer opgevolgde door:
Frederik van Rechteren van Voorst (1480-1535), ook weer opgevolde door zoon:
Johan van Rechteren van Voorst (1510-1548). Bij zijn overlijden zijn z'n 2 kinderen ook al overleden, de heerlijkheid wordt geerft door verdere familie:
Daem Willem Schellart van Obbendorf (1530-1603). later opgevolgd door zijn zoon:
Johan Schellart van Obbendorf (1560-1614), later opgevolgd door zijn zoon:
Daem Willem Schellart van Obbendorf (1594-1627). later opgevolgd door zijn zoon:
Johan Albrecht Schellart van Obbendorf (1619-1676). Johan gaat failliet en dan komt Doorwerth in 1667 in handen van de hypotheekgever:
Anton I rijksgraaf von Aldenburg (1633-1680), Eerst na de Vrede van Nijmegen in 1778, kan Von Aldenburg ook de Doorwerth zelf bezoeken. Von Aldenburg koopt meerdere niet van hem zijnde landerijen en gronden, en breidt daarmee het gebied van de Heerlijkheid uit.
Zijn zoon, Anton II Rijksgraaf von Aldenburg (1681-1738), geboren na het overlijden van z'n vader, neemt later het beheer over. Hij is het die in 1728 de middelste beek, de Nieuwe of Papiermolenbeek, laat aanleggen, om daarmee een viertal molens kunnen laten bouwen. de 2 molens op de Kabeljauw en de 2 molens Drieskamp.
Zijn dochter, Charlotte Sophie gravin van Aldenburg (1715-1800), huwt in 1733 met Willem graaf Bentinck (1704-1774). Na een scheiding van tafel en bed in 1740 blijft Doorwerth betwist tot een proces tegen haar oudste kleinzoon, Willem Gustaaf Frederik, waarbij het bezit van Huis Doorwerth de inzet was. In 1795 werd zij door de rechter in het gelijk gesteld. Na haar overlijden in 1800 vervalt Doorwerth aan een andere kleinzoon:
William graaf van Aldenburg Bentinck (1764-1813) gehuwd met Lady Francis Pierrepont.
Na zijn overlijden vervalt de heerlijkheid Doorwerth aan zoon:
George William Pierrepont graaf van Aldenburg Bentinck ( 1803- 1886) Deze was toen slechts 10 jaar oud!. George W.P. Aldenburg Bentinck, gaf het bezit over aan zijn jongere broer:
Charles graaf van Aldenburg Bentinck (1810-1891),
Charles verkoopt het kasteel in 1837 aan Jacob Adriaan Prosper van Brakell, waarvan gezinsleden er dan tot 1880 blijven wonen.
Willem graaf Bentinck (1704-1774) was een aanhager van de stadhouder Willem V en vluchtte met de prins op zondag 18 januari 1795 naar Engeland. De meeste Bentincks zijn in Engeland blijven wonen.
Heerlijke rechten. De Heerlijke rechten onstaan in 1401 als Doorwerth onder de Hertog van Gelre valt. De Heerlijke rechten horen bij een leen van Gelre. Enkele rechten zijn tiendgeld, windrecht, jachtrecht, visrecht, tol. Windrecht en maaldwang zijn van belang bij watermolens. Dit wordt vastgelegt in een leenbrief. Onder windrecht verstaat men het recht om een windmolen op te richten, en onder maaldwang of molendwang het recht van de eigenaar van een molen om de ingezetenen van het gebied waarover de maaldwang geldt te verplichten om uitsluitend op zijn molen granen te laten malen. Maaldwang kan voor de eigenaar van de molen lucratief zijn, omdat hij voor het malen het dwangrecht of maalloon kan eisen. Daar staat wel tegenover dat de exploitatiekosten van de molen voor zijn rekening komen.
De Heerlijke Rechten vervallen in 1795 met de komst van de Fransen vanwege liberté, égalité, fraternité. Alle Nederlanders worden dus gelijk. Geen windrecht meer, de molenaars hoeven daar niet meer voor te betalen. De Bentincks blijven wel eigenaar van vrijwel de gehele gemeente Doorwerth, en verdienen wel aan de pacht van molen en boerderij en opbrengsten van houtverkoop en dergelijke.
P.F. Scheidius, rentmeester van graaf Willem Bentinck, heer van de Doorwerth, verkocht op 9 mei 1801 verschillende bezittingen aan de gebroeders Pannekoek voor een totaalbedrag van €5032,72. Toen Nicolaas in 1829 stierf liet hij zijn kinderen behalve een groot kapitaal ook nog 29 hectare grond na waarop vier papiermolens stonden.
Claas c.q. Nicolaas Pannekoek was grondlegger vanaf 1815 van het
bedrijf. Uit zijn huwelijk met Maria Noyen of Nuyen of Johanna Prins, zijn 6 zoons en 2 dochters geboren, t.w. Jacobus, Willem, Abraham, Neuy, Jan en Anthonie, en de dochters Neleken en Maria. Neuy, Stephanus Johannes, en Nicolaas gaan verder in de papiermolens rond Renkum en Heelsum.
Nicolaas Pannekoek is blijkbaar verongelukt, want in de zomer van 1726 verdronk hij, en werd op 26 Juli begraven. Na het overlijden van zijn vader zet Nicolaas samen met zijn broer Stephanus Johannes en zijn moeder het bedrijf op de Heelsumse molen voort. Nicolaas zette op den duur het bedrijf alleen voort. Nadat in 1748 ook zijn vrouw overleden was, vond op 22 Maart 1749 magescheid plaats. De toen nog ongehuwde broers Willem en Neuy, kopen dan uit de nalatenschap al de ongerede goederen, en betalen aan hun broers en zusters diens porties uit. Dat hun bezit niet gering was, moge wel blijken uit het feit, dat zij voor die 6 porties gezamenlijk 22226 gld. uitbetaalden.
Het bezit van de Pannekoeken bestond toen uit :
le. de papiermolen genaamd de Kabeljauw ;
2e. huis en hof in Heelsum, omringd door grond van Doorwerth ;
3e. een schaar weide in het Heelsumse broek;
4e. een windmolen en een watermolen, beiden met deszelfs getimmerte,
staande op de grond van de heer van Doorwerth.
De broers Willem en Neuy hebben het blijkbaar nogal met elkaar kunnen vinden, want nog datzelfde jaar - 7 Juli - maken zij zich elkaars universele erfgenaam. Volgens de lijsten of cedulen van de huizen en personen, enz. opgemaakt in 1749, was de situatie van hen zo, dat zij op Renkums gebied 2 morgen grond in bezit hadden, waarop 3 haardsteden, terwijl 3 knechts op de aldaar staande windmolen hun werk vonden. Onder Doorwerth hadden zij
de molen „de Kabeljauw" in eigendom.
Blijkbaar reeds spoedig is Neuy Pannekoek (1702-1778) getrouwd, en wel met Anna Sophia Worm (1722-1800), uit welk huwelijk hun zonen Nicolaas (1759-1829) en Johannes Stephanus geboren werden. Het zijn vooral deze Pannekoeken, die een bloei-periode in de papiermakerij beleefden, zodat het bezit steeds uitbreidde. Want als Nicolaas in 1829 sterft, laat hij aan zijn kinderen behalve een groot kapitaal, nog 27 ha grond (22 ha op Renkums en
5 ha op Doorwerths gebied) na, waarop 4 papiermolens. Deze Nicolaas was gehuwd met Johanna Prins (1774-1853), uit welk huwelijk de broers Neuy (1803-'77) en Nicolaas (1813-'75) geboren werden. Het zijn deze broers, die tenslotte de aftakeling van bedrijf en bezit medemaken. Bij hun dood is er van de oude glorie der Pannekoeken vrijwel niets meer over dan een paar oude, aftandse molens.
le. de papiermolen genaamd de Kabeljauw ;
2e. huis en hof in Heelsum, omringd door grond van Doorwerth ;
3e. een schaar weide in het Heelsumse broek;
4e. een windmolen en een watermolen, beiden met deszelfs getimmerte,
staande op de grond van de heer van Doorwerth.
De broers Willem en Neuy hebben het blijkbaar nogal met elkaar kunnen vinden, want nog datzelfde jaar - 7 Juli - maken zij zich elkaars universele erfgenaam. Volgens de lijsten of cedulen van de huizen en personen, enz. opgemaakt in 1749, was de situatie van hen zo, dat zij op Renkums gebied 2 morgen grond in bezit hadden, waarop 3 haardsteden, terwijl 3 knechts op de aldaar staande windmolen hun werk vonden. Onder Doorwerth hadden zij
de molen „de Kabeljauw" in eigendom.
Blijkbaar reeds spoedig is Neuy Pannekoek (1702-1778) getrouwd, en wel met Anna Sophia Worm (1722-1800), uit welk huwelijk hun zonen Nicolaas (1759-1829) en Johannes Stephanus geboren werden. Het zijn vooral deze Pannekoeken, die een bloei-periode in de papiermakerij beleefden, zodat het bezit steeds uitbreidde. Want als Nicolaas in 1829 sterft, laat hij aan zijn kinderen behalve een groot kapitaal, nog 27 ha grond (22 ha op Renkums en
5 ha op Doorwerths gebied) na, waarop 4 papiermolens. Deze Nicolaas was gehuwd met Johanna Prins (1774-1853), uit welk huwelijk de broers Neuy (1803-'77) en Nicolaas (1813-'75) geboren werden. Het zijn deze broers, die tenslotte de aftakeling van bedrijf en bezit medemaken. Bij hun dood is er van de oude glorie der Pannekoeken vrijwel niets meer over dan een paar oude, aftandse molens.
Op zijn wandelingen over de Veluwe (1839-1845) heeft ds. Ottho Heldring ook Heelsum bezocht en vertelt daarbij ook wat over de papiermolens. Heelsum binnenkomende zegt hij : „ik zag hier meer dan 30 nette woningen van arbeiders, die allen hun brood winnen met de arbeid op de papierfabriek van de gebr. Pannekoek, welke voor een groot gedeelte door dezelfde beken gedreven wordt, die Wolfhees een zoo lachend aanzien geven. Het fijnste soort schrijf-, post- en drukpapier wordt hier door de zelfde beek, die ginds de eiken voedt, uit ruwe lompen bewerkt. Wij vertoefden met lust in die werkplaatsen der nijverheid, en verheugden ons over de grote volmaaktheid, welke deze kunst van Nederlandse bodem, ook hier bezit. Wij gaven gaarne een geschenk aan de arbeiders die ons het werk hadden laten zien, toen een hunner ons zeide, dat al het geld, hetwelk zij langs deze weg ontvingen, niet bestemd was om zwelgende verkwist te worden in sterke dranken, maar besteed werd om een fonds te stijven, waartoe alle arbeiders der fabriek een wekelijkse bijdrage leverden, van 3 tot 5% van hunne inkomsten, om daaruit in alle onkosten van ziekte te kunnen voorzien, en aan elken arbeider een bijdrage te geven tot de begrafeniskosten der zijnen. Wel degenen, die zó zorgen, dat hunne onderhorigen nimmer tot armoede kunnen vallen-. Het bovenstaande is mede interessant voor de kennis van de sociale toestanden onder de arbeiders
De eerst bekende Schut is Jan Daniels Schut, die op 7 Juni 1710 de papiermolen „de Veentjes" koopt. Verder kan genoemd worden Gerrit Aart, welke op 22 Maart 1721 in de kerk van Renkum huwde met Gerritje Vosselman uit Rosendaal. Op 23 Nov. 1730 werd in het Heelsumse lidmatenboek ingeschreven Anna Veenhuizen uit Vaassen, welke op 6 Febr. van dat jaar gehuwd was met Lubbert Schut, papiermaker te Heelsum. Een jaar later wordt Jannetje Schut uit Beekbergen ingeschreven. Het is omstreeks deze jaren, dat trouwens vele namen ingeschreven worden van mensen, welke meest uit Vaassen blijken te komen, en allen papiermakers zijn. Lubbert Schut was niet zo'n groot papiermaker als de gebr. Pannekoek. Blijkens de een lijst van 1749 had hij slechts 1 knecht, en bezat hij ruim 1 schepel grond, waarop 3 haardsteden stonden. Hij was eigenaar van een der molens op de Drieskamp. Uit het huwelijk van zijn neef Maarten met Geertruy van den Wiltenburg, wordt op 23 Maart 1760 een zoon Paul geboren. Nadat aan het huwelijk van deze met Annigje van Romselen in 1795 een einde kwam door haar dood, hertrouwde hij twee jaar later met Willemina Labots, uit welk huwelijk een zoon Maarten geboren werd. Na de dood van Paul Schut (pl.m. 1825), zette diens weduwe het bedrijf voort, en werd als zodanig als eigenaresse in 1831 genoemd. Enkele jaren later neemt na haar overlijden haar zoon Maarten het bedrijf over en wordt in 1855 nog als zodanig genoemd.
In de tweede helft van de vorige eeuw beheert Maarten's zoon Gerrits) het bedrijf, totdat hij in 1894 behalve van de molen, ook eigenaar wordt van de grond en het water.
personeel papierfabriek Schut rond 1916, bron Historisch-Genootschap-RedichemVeel water wordt al snel minder water als na 1920 de ENKA fabriek in Ede op grote diepte 12.000 kubieke meter water per dag (toen voldoende voor een middelgrote stad) ging oppompen. De grondwaterstand daalde sterk,
In 2012 wordt er 10 miljoen m3 grondwater gewonnen. Daardoor is er aanzienlijk minder grondwater in het stroomgebied van de beken in de gemeente Renkum.
Als je er fietst of loopt, zo vanaf de van de Utrechtseweg, van Ingenweg, de Bram Streeflandweg en dan naar huize Laura kijkt, dan heb je wel in de gaten dat het hier om een oude beekbedding gaat. Je gaat duidelijk door een beekdal. En in het kader van de afkoppeling van het regenwater op het riool, is dat bij een leuke regenbui goed te zien.
Er zijn geen historische kaarten waarop in het Fluitersdal een beek te zien is. Toch zal het een beekuitloop zijn van de sandr van Wolfheze.
Het Renkumse bedrijf Willemsen Stage Management organiseert op het eind van de grote schoolvakantie een gratis downhill. Of te wel je kunt in je opblaasboot de Bram Streeflandweg-beek waterval naar beneden suizen tot in de water-opvang.
"Door de Renkumers werd deze plaats in die jaren het "Plaggenveld" genoemd. Dit Plaggenveld was het restant van een drassig gebied, aan het begin van het stroomdal van de Fluitersmaat. Ook nu nog kunt u in de tuin van villa Laura een laag gedeelte waarnemen, waar in vroeger jaren het water nog lang bleef staan". (bron HGR Echo van 6 dorpen 6-3-1999.
De Dunobeek ligt in een klein erosiedal in de stuwwal van de Duno, goed zichtbaar vanaf de Fonteinallee, tussen het kasteel en Heveadorp. De Dunobeek is slechts een honderdtal meters lang en heeft een verval van zo’n tien meter. Er is een hooggelegen kwel met water. Waarschijnlijk werd deze put gemaakt als drukkvat voor een fontein in de bovenste vijver in het dal. En in de onderste vijver in het dal zouden nog eens drie fonteinen hebben gestaan.
Veelal wordt alleen het stukje in het Cascadedal bovenstrooms van de Helkolk als de
Dunobeek beschouwd. Soms wordt ook de gehele sloot aan de noordkant van de Fonteinallee, van Heveadorp tot het kasteel, als Dunobeek beschouwd. Deze grotere Dunobeek ontvangt water uit diverse bronnen op diverse plaatsen langs de
stuwwal, de meeste dicht boven de Fonteinallee. In de meeste gevallen gaat het om
kleine waterstroompjes, die soms amper zichtbaar zijn.
De belangrijkste en hoogste bron van de Dunobeek bevindt zich in het Cascadedal. Deze bron is vanaf 2018 weer bekleed met kunstmatige kippengaasbeton rotsen. Of het hier om een sprengenbeek gaat is twijfelachtig; vermoedelijk is het een natuurlijke bron, die
wellicht wat uitgegraven en bekleed is. Het stroompje komt via nog meer "rotsen'* uit in de eerste van drie vijvers, en stroomt via duikers en betonnen constructies naar lagere de vijvers, waarvan de Helkolk de derde is. Vanuit de Helkolk stroomt het water naar het westen, en zou dan bij de oostenlijke dijk om het kasteel, de gracht van het kasteel moeten instromen.
buite Doorewaert, Anthonie Waterloo of Lambert Doomer ca. 1650. Bron: National Gallery of Scotland, Edinburgh, D 1066.
info Sprengen en beken
molens. Al vanaf de 15e eeuw stond er een korenmolen, genaamd de molen van Hooijer. Vanaf 1695 stond er een papiermolen op de Hemelse Berg.
Info Bekenstichting
Wikipedia
Info Sprengen en beken
Info Sprengen en beken
De naam Molenbeek in Renkum (Renkums beekdal) geeft al aan dat langs de beek diverse molens hebben gestaan. De enige nu aanwezige molen is het restant van de Quadenoordse molen. Deze dateert van 1703 eerst als papiermolen later als korenmolen. Verder benedenstrooms stonden de afgebrande molen, Hartense papiermolen, Hartense korenmolen en papiermolen 'de Nieuwe Molen'. Het water werd gebruikt door de papierfabriek van Van Gelder. Later werd het water nog gebruikt als suppletiewater voor de bluswateropslag voor de Parenco papierfabriek. Helaas staat de beek veel te vaak droog. De voeding door kwelwater is verloren gegaan door de daling van de grondwaterstand. Dit komt door de ontrekking van water door het pompstation La Cabine aan de Amsterdamseweg, ter hoogte van het restaurant de Leeren Doedel te Arnhem. La Cabine is gebouwd in 1908. In 1952 werd er een tweede pomstation aan toegevoegd.
De verste sprengenkoppen van de Molenbeek liggen vlak ten zuiden van de A12. Ten noorden van de A12 is het beekdal te volgen tot aan de Amsterdamsestraatweg. Wat verder naar het noorden loopt een beekje, door twee bosvijvers, over landbouwgebied de Hindekamp naar de Kreelse Plas. Eens hoorde dit hele traject bij de Molenbeek. De Molenbeek is, na verval, helemaal opgeknapt in 2003.
De molenbeek staat regelmatig droog. En als het droog is kunnen mollen de leembodem beschadigen. Het Waterschap voert herstelwerkzaamheden uit als een leembodem moet worden aangepakt. En er is een vrijwillige Werkgroep Beken en Sprengen.
Info over de Molenbeek van de Sprengen en Beken.
Wikipedia
info Sprengen beken
info Sprengen en Beken
In het midden is het zwembad meer dan 2 meter diep. In gebruik bij de bewoners van de Keyenberg, doch ene Hendrik heeft er ook gezwommen. De duikplank stond in de zuid-oost-hoek, net links naast de plek waar deze foto is gemaakt.
Trivia:
"In Oosterbeek was sprake van kleine beken. Zij zijn niet gebruikt voor de bouw van watermolens met molenvijvers (zie Renes et al, 2002)". Uit: Renkumse landgoederen en Buitenplaatsen
Idem: "De vraag kan hier opgeworpen worden of er op de beek van Mariëndaal ooit een watermolen heeft gestaan. Zie ook Schaafsma en Pfeiffer (2011), en Schaafsma (2010)".
info Sprengen en beken
Info Sprengen en beken
website Renkumsbeekdal
info Wikipedia
Een beek die onder de spoorweg Wolfheze Ede door gaat.
In het Renkumse dal zijn dus achtereenvolgens verschillende beken naast elkaar gelegd. In de oude leenaktenboeken werden deze onderscheiden als eerste (C), tweede (A) en derde beek (B), waarvan dus de tweede de oudste is.
info Sprengen en beken
De Seelbeek is ongeveer 1 km lang. En een verval van niet minder dan 30 meter. De Seelbeek heeft in zoverre historische waarde, dat zij sinds 1712 de grens heeft gevormd tussen de heerlijkheid Doorwerth, en het richterambt van Veluwezoom.. Volgens Demoed (p.25) bestond deze beek reeds in de 9e eeuw. In 1907 zijn in de bovenloop aanmerkelijke wijzigingen gebracht, door dhr. Scheffer, eigenaar van de Duno, de er de drie vijvers liet aanleggen, nog steeds zichtbaar vanaf de Seelbeeckweg tussen Doorwerth en Heveadorp. Scheffer liet zich inspireren door Jhr. Dr. W. A. Beelaerts van Blokland, welke zich wilde vergewissen van de juiste locatie van het Hof te Seelbeek. Deze locatie heeft een naam: "het elzenpasje".
erosiedal (Dal van Ter Aa) naar de Rijn. De Seelbeek ontspringt in een Elzenbroekbos (op ca. 35 m+NAP). Dit bos maakt deel uit van het Landgoed Duno, dat eigendom is van St. Het Geldersch Landschap/Geldersche Kasteelen. In het bos zijn sporen van middeleeuwse
bewoning gevonden. Vermoedelijk is dit de plaats waar de 15de eeuwse "Hof te Seelbeek" heeft gestaan. Dit behoorde destijds tot het domein van de Hertogen van Gelre. In het bos zijn drie vijvers uitgegraven en vanuit kwelrijke plaatsen zijn stroompjes gegraven voor de watertoevoer. Lange tijd stroomde de benedenloop van de beek door de Heveafabriek (een rubberfabriek) in het beekdal.
info Sprengen en beken
info Sprengen en beken
info Sprengen en beken
HisGis
IVN 10 molens in het Heelsumsbeekdal pdf
Papiergeschiedenis: De papiermolens in de omgeving van Renkum en Heelsum
Molendatabase
Ten Bruggecate nummer
Nikkels (klik op de naam van het dorp)
alle molens kaart
Renkumse beken van Sprengen en Beken
Heelsumse beken van Sprengen en Beken
Oosterbeekse beken van Sprengen en Beken
Alle molens kaart
De Hollandse Molen
Burgsteyn, P. en Mintjes-Beumer, M., Bomen over Renkum, Renkum 2008
Erkens, H.C.J., Uit de Oude Doos. Verhalen over de vijf dorpen in het groen: Doorwerth, Heelsum, Oosterbeek, Renkum, Wolfheze. Oosterbeek (Kontrast), 1997.
-Demoed, E.J., Van een groene zoom aan een vaal kleed. Zijnde de geschiedenis van de westelijke Veluwezoom (gemeente Renkum). Oosterbeek (Adremo), 1953.
Hagens, Herman, Op kracht van stromend water: negen eeuwen watermolens op de Veluwe, 1998. Hengelo, Uitgeverij Smit N, p.p. 478‐493.
Meesters, Ton; Molens zo waren ze, 1990
Schaafsma, Ruud; Cultuurhistorie van de beken op de Zuid-Veluwe, Waterschap Vallei en Eem, februari 2003, p.21.
Schaafsma, Ruud; De Renkumse en Heelsumse beekdalen. Een cultuurhistorische wandelgids. Matrijs 2012
Schaafsma, Ruud: De Oosterbeekse en Doorwerthse beken. Een cultuurhistorische wandelgids, Matrijs 2010
Voorn, H.; Papiermolens in Gelderland, Overijssel en Limburg.1985
