home
update: jan 2025
In het Renkumse begint eigenlijk alles in Wolfheze.
De oorspronkelijke weg van Utrecht naar Arnhem zal er al geweest zijn rond het jaar 1000. De verdwenen Wolfhezer kerk is uit die tijd. Het Stratius Rondeel, het Hof te Wolfheze en de burgwal op de Duno zijn ook herrineringen aan de belangrijke verbindingsroutes. Dit om het verkeer op de oost-west route en de kruising met de noord-zuid verbinding bij Wolfheze te beveiligen. De oost west verbinding ging van Amsterdam, Utrecht, Arnhem naar Munster en verder Duitsland in. De noord - zuid verbinding ging van de Veluwe naar het zuiden en was van belang voor vervoer van ijzeroer. Bij Heveadorp was de Nederrijn doorwaadbaar. Een rivier was in die tijd vrijwel nooit dieper dan 1 meter. Kwam er meer water, dan kwamen er meer meanderende Rijnen. In 1260 wordt het kasteel Doorwerth voor het eerst beschreven als een versterking op een heuvel in de Rijn. In de Nederijn, ja bij Doorwerth waren er drie rivieren. Hier is daar meer over te vinden.
Andere benamingen voor deze weg, of gedeelten er van: Oude" Kloosterweg", "de Weg naer Utrecht", "de Heerwech", "Heerweg", "Openen wech", "Oude Utrechtseweg" en "Schelmseweg".
Volgens Aleid W. van de Bunt (boek: Dorenweerd. Van heerlijkheid tot dorp 1974) ging de hessenweg van Barneveld langs het voormalige kerkje in Wolfheze naar Oosterbeek.
De weg dóór Wolfheze - laag bijvoorbeeld komt voor op een kaart van 1553 en wordt dan
aangeduid als 'den Heerwech oft openen wech'.
In 1750 wordt de grens tussen Arnhem en Renkum beschreven: Ze volgden hierbij zo veel mogelijk het tracé van de Oude Utrechtseweg, de voormalige verbindingsweg tussen Arnhem en Wageningen. Deze liep vanaf Heelsum door het dal van de Heelsumse en Wolfhezerbeek, en vervolgens over het huidige Vrijland en Lichtenbeek.
Een bewerkte kaart van Jan Gielis uit 1553, waarbij het dorp Wolfhees te zien is, later genoemd Laag Wolfhees. Noord en Zuid zijn omgedraaid. De kerk van Wolfheze is zeer goed te zien. En daarboven, bouwlanden, en ook duidelijk het Stratius Rondeel.Ook de noord zuid verbinding is te zien, doch die is op deze kaart duidelijk minder belangrijk.
Meer info over het Stratius Rondeel bij Heelsums Beekdal. Andere info op de website Landschap Lopen van Mathilde Maijer. Op deze website ook een duidelijk routekaartje van de noord zuidverbinding, een Middeleeuwse handelsweg die langs het rondeel in het Heelsums Beekdal liep, en langs Hof te Seelbeeck bij Heveadorp.
De weg door Wolfheze heet "den Heerwegh oft openen wech" in 1552. Op een kaart uit 1616 (hieronder) wordt de weg "Wolfhezer waghen weg" genoemd.
Een bewerking van een kaart van Kempinck uit 1616. Bron Gelders Archief 2286 0001. Op de site Landschap lopen is er meer over te lezen.
Een kaart van Geelkercken uit 1632
Hier een uitsnede van een kaart van 1643 van Nicolaas van Geelkercken. Het noorden is hier rechts-boven. De "heer Straet van Utrecht naer Arnhem" is goed te zien.
Ten zuiden van deze oude weg, waren moerassen en vandaar dat de doorgaande weg ten noorden van de huidige Utrechtseweg liep.De huidige Utrechtseweg heet op deze kaart nog gewoon de Wageningshe Wegh.
Een uitsnede van een kaart van Geelkerck uit 1631, bewerkt door B. Elshof in 1731
Je ziet een wat groter geheel van de "weg naer Utrecht" die vanuit Arnhem, boven Mariëndaal langs gaat, dan langs het toenmalige Wolfhees, en dan boven Heelsum naar Rinkom
Een gekantelde uitsnede van een kaart van Bleau uit 1644. De huidige Utrechtseweg is hier ook goed te zien. De oude heerweg is bij Wolfheze te herkennen aan de versterking, gewerkt met het rondje en kruisje, Richting Arnhem gaat de weg niet door en eindigt bij Mariëndaal.
Op deze kaart uit 1632, bewerkt in 1731 is de Heerweg tussen Arnhem, via Mariëndaal, Wolfheze en Renkum, goed te zien.
bewerkte uitsnede Gelders Archief; 1668 Caarte daarin die Limitten van de heerlijckheit Dorenwerdt met een rootfarbde lijnie omtagen sijn...., april 1712
Uitsnede van een kaart van Klinkenberg uit 1756. Bron het Kousenhuisje.
Op dit gedeelte van een grote, heel gedetailleerde kaart van G. Klinkenberg uit 1756 ligt linksonder het Wildforsterhuis Wolfhesen. De Papiermolenbeek vormt een gracht rondom het Wildforsterhuis en stroomt verder naar het westen, richting Wodanseiken. De brede, schuine weg naar het Wildforsterhuis (dus de plek van het huidige Hotel Wolfheze) wordt aangegeven als ‘de konings Allé’. Aan de noordkant ligt ‘de Schellemse weg’, de oude Heerwegh van Arnhem naar Utrecht/Amersfoort, die later afgekort de Schelmseweg gaat heten naar de schelmen (misdadigers) die hierover naar Arnhem werden vervoerd. bron
Een uitsnede uit een kaart in het boek van Isaac Anne Nijhof uit 1828: Wandelingen in een gedeelte van Gelderland, of Geschiedkundige en plaatsbeschrijvende Beschouwing van de Omstreken der stad Arnhem, met ene plaat, uit een latere herdruk. De oude Heerweg staat er nog gewoon op, doch is al duidelijk geen hoofdweg meer.
Nog een wat actuelere kaart., een Renkums uitbreidingsplan uit 1926 Het noorden is hier rechts-boven. De oude heerweg is nog te zien boven de Heelsumsebeek. Het klopt niet helmaal Want we zien het nog steeds bestaande fietspad dat aan de zuidkant van de Heelsumseweg in Wolfheze naar Renkum gaat. De bouw van de A50 heeft dit pad iets verlegd, De lokatie is dezelfde gebleven. Onder het huidige Wolfheze langs, naar Veentjesbrug in Heelsum, en dan de huidige Utrechtseweg Heelsum, Renkum en de Dorpsstraat. Het gaat om een plan voor uitbreidingen waarbij bestaand en nieuw op een kaart te zien is. Een grote uitbreiding van Wolfheze, ten oorden van de spoorlijk is niet gerealiseerd. Het doortrekken van de Molenweg en Groeneweg over de Fonteinallee naar het Doorwerth wat in 1926 nog geheel aan de Fonteinallee lag, gelukkig ook niet gerealiseerd.
Ga op het voetpad, de Oude Kloosterweg naar het westen.
Al vrij vlot zie je aan je linkerhand de restanten van 2 grote grafheuvels.
Het ging om een belangrijke kerk. Ook de heren van Doorwerth vielen onder de parochie Wolfheze. Klik hier voor het kerkpad van kasteel naar kerk.
Voor de oude de Heer Straet van Utrecht naer Arnhem ga je rechtdoor, of te wel ga rechtsaf en vervolg naar het Westen.
Wat op valt: de laagte aan je rechterhand. Daar liep of loopt soms de Heelsumsebeek.
Wandel verder. Op een geven moment is er een doodlopend pad naar rechts, bezoek daar het Stratius Rondeel.
Wandel verder, de landweer is nog duidelijk te herkennen. Op een geven moment loopt het pad dood op een bouwland, Je kunt dan alleen maar naar links. Richting een van de mooiste plekken van de Heelsumsebeek. Ga rechtdoor, omhoog, en je komt achter het voormalige Mooiland weer op de actuele Utrechtseweg, de N225.
Als je naar het eind bij het weiland - bouwland komt. dan heb je daar vanaf de parkeerplaats zo'n 1400 meter afgelegd.
monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten
Andere benamingen zijn:
wegh na Wolfheze (1602), Wolffheser waghen weg en ouden Uytregtschen wegh (beide 1616) en de heerstraet van Utrecht naer Arnhem (1642). Nog weer latere benamingen: Schelmseweg (1756), en de Weg van Renkum naar Hoog Wolfheze (1832).
Vanaf de 17e eeuw verliest de weg aan belangrijkheid en neemt de huidige Utrechtseweg het
meeste verkeer over. Vandaar de benaming ouden Uytregtschen wegh voor de dan voormalige heerwech. In een stuk uit 1625 wordt de weg Heelewech genoemd.
De heerwech verbindt de hanzesteden Arnhem (sinds 21 mei 1437, na een onderbreking van
meer dan een eeuw) en Wageningen (1540) en is dus ook een hanzeweg geweest. Hanzewegen maken vaak gebruik van oudere verkeersroutes en zijn over het algemeen niet ouder dan de 14e eeuw.
De heerwech begint in Arnhem bij de St. Jan’s poort. Buiten deze poort splitst de weg zich af van de weg naar Amsterdam en voert dan langs de noordzijde van de gronden van het klooster Mariëndaal (Mariënbron, Mariæ Fons, Fonteinklooster) richting Airborne begraafplaats.
Vandaar via de noordkant van Dreyen en de zuidzijde van Papendal, langs de noordzijde van
de wildforsterij, de zuidkant van de kerk en iets verder zuidwestwaarts langs de noordzijde
van het Stratius Rondeel en door een landweer.
Vandaar loopt de weg via de noordzijde van de Heelsumse kapel, de noordzijde van het
klooster te Renkum en de zuidzijde van de kerk aldaar naar Wageningen. Deze plaats wordt
aan de noordzijde gepasseerd.
Wageningen. In de Late Middeleeuwen “bedient” hij zeven kerken en kapellen (Wolfheze,
Heelsum, Harten/Wageningen, twee te Renkum en twee te Wageningen), drie kloosters
(Mariëndaal, Renkum, Wageningen), twee kastelen (Renkum, Wageningen) en twee - mogelijk drie - wildforsterijen (Wolfheze, Renkum).
Wolfheze ligt op het meest noordelijke punt van de heerwech.
De vraag dient zich aan hoe oud de weg is.
Voorlopig is er alleen de hypothese dat de weg al voor de Late Middeleeuwen in gebruik is
geweest: Rond 1250 neemt ene Albert von Stade in zijn wereldkroniek een landroute op die pelgrims uit Rome en Keulen in de Middeleeuwen volgen om de noordelijke Lage Landen te bereiken: Keulen-Neuss-Xanten-Arnhem langs de linker Rijnoever. Bij Arnhem steekt de pelgrim de rivier over en vervolgens trekt hij via Zeist naar Utrecht. Het traject Arnhem - Zeist wordt niet uitgewerkt.
Alberts maakt melding van een weg Arnhem - Wageningen en zegt er het volgende over:
De verbinding met het westen van de Noordelijke Nederlanden, met Holland en Utrecht, liep
- voor zover het de overlandverbinding betreft - in hoofdzaak van Arnhem over Wageningen
naar Utrecht.
Ook hij werkt het traject over de Veluwezoom niet uit.
In separaat onderzoek door deze auteur is aannemelijk gemaakt dat hiermee de heerwech
moet zijn bedoeld: Een deel van de weg (St. Jan’s poort - Airborne begraafplaats Oosterbeek) is al in de Vroege Middeleeuwen in gebruik. Immers, ter hoogte van deze begraafplaats is een vroegmiddeleeuwse vindplaats van ijzerslakken aangetroffen, waar 75 à 150 ton smeedijzer moet zijn gewonnen. Het ijzer zal naar Arnhem zijn vervoerd of juist naar Wolfheze om aldaar te worden gecombineerd met het ijzer afkomstig uit de Uddeler schans en onderweg naar de Rijn bij de Dunoschans.
De noordzuidweg
Deze is zeer populair geweest en dateert hoogstwaarschijnlijk van ver vóór de Vroege
Middeleeuwen. Komend vanuit het zuiden doet de weg Nijmegen aan en volgt dan ongeveer het traject Driel-Oosterbeek-Wolfheze-Ginkel of vanaf Wolfheze naar Bennekom- Goudsberg- Meulunteren-Barneveld-Amersfoort.
Het traject Oosterbeek-Wolfheze “loopt” als volgt: vanaf de Rijn via het Seelbeekdal tegen de Veluwse stuwwal op in noordwestelijke richting, ten zuiden van Wolfheze naar de overgangen van de Zwarte Kolk- en de Wolfhezebeek, waar in de 17e eeuw nog de Heelsumse beek bij komt. Deze beken worden gepasseerd op een punt waar de stuwwal laag is, ettelijke tientallen meters westwaarts - stroomafwaarts - vanaf de sprengkop van de Heelsumse beek.
Vandaar trekt men ten westen van de landweer en van de Koningsheuvel noordwestwaarts
verder, kruist men de heerwech en gaat dan over de Doorwerthse en Renkumse heide richting Ginkel of Bennekom.
link met het complete boek
