home
Laatste update: juli 2023
In het dagboek van de heer Driessen, bewoner van het Jagershuis te Doorwerth: "Onze dagen, van 17 september tot 6 october 1944" lees ik: "Dinsdagochtend (19 september 1944) komt er veel as en verbrand papier overwaaien uit de richting Arnhem; vele half verbrande papieren zijn nog leesbaar. Ik ga met de kinderen op de Duno kijken. Wij ontmoeten er den op Eikenhof geëvacueerden dokter * die te vertellen weet dat de landing zich zeer gunstig ontwikkelt, maar dat te Arnhem hard wordt gevochten. Tegenover mijn taxatie dat er 5000 man, ten hoogste 10000 man, zouden zijn geland, beweert hij met klem dat het cijfer dichter bij de 30 dan bij de 20.000 zal liggen".
(* Hier en verder zijn namen weg gelaten. T. Driessen)
In totaal wordt de dokter 7 keer genoemd in het dagboek van Driessen. Als je het dagboek zo leest, dan vallen meerdere zaken op:
- de dokter is altijd thuis, moet hij niet werken of praktijk doen voor inkomsten?
- de dokter spreekt kennelijk Nederlands;
- de dokter is goed geïnformeerd over de Duitse en Engelse oorlogshandelingen.
Eens speuren!
Op zoek naar: politierapport No. 396L van inspecteur J.H. Pas d.d. 14 september 1945 aangaande de naamsverandering van Dr.med. Fritz Levisohn [GA Ede, 1006 Collectie Registratie 1940-1945 nr. 520].
1901 - heden
Huize de Eikenhof of Forrest Hill, stond in Doorwerth samen met het toen nog bestaande Woudlust, op de hoek Dunolaan en Italiaanseweg in Doorwerth. Zeg maar de westelijke ingang van de Duno. Actueel adres (ook tijdens de WWII): Italiaanseweg 6 te Doorwerth.
Gebouwd in 1890 volgens de BAG (of dit klopt?). Straatman (p.132) geeft aan dat Scheffer deze woning in 1901 heeft gebouwd. Straatman heeft vermoedelijk het dienstjaar aangehouden en dan gaat het dus om 1900. In april 1900 maakt H. den Haan voor het Kadaster een hulpkaart: HK_DWH00_C_61, waar Woudlust en Eikenhof in het rood aangegeven zijn. Of te wel nieuwbouw.
Kadaster C 460 uit 1900
Scheffer heeft meerdere dienstwoningen laten bouwen voor het hogere kader van zijn modelboerderij. Forrest Hill, een naam die de landschapsarchitect Joris Voorhoeve steeds gebruikt voor Huize Eikenhof, was destijds een van de mooiste dienstwoningen. De woning ligt aan de westelijke toegang van de Duno aan de Italiaanse weg. Aan de andere kant van de toegangsweg naar de Duno stond een kleiner evenbeeld Woudlust (later Beukenhof?) genaamd. De Voorhoeve naam daarvan was Pretty Home.
Scheffer laat in de jaren 1901 - 1909 nog meer woningen bouwen: de Viersprong (later Jacoher), Zorgvlied (of Zorgvliet) (andere naam De Vijverberg en de latere Christelijke (Nationale) Lagere School Heveadorp), de Vrede, de Vreugd, de Zaaier (naam sinds 1937), Post en Enk, de Pauw, de Bloem en de Vrucht.
In 1914 gaat de heer Scheffer, op dat moment woonachtig in Scheveningen, naar de notaris E.D. de Meester, notaris te Arnhem, standplaats Heteren. In de acte staat dat de gehele Duno, inclusief Forest Hill te koop komt. Forest Hill wordt op dat moment bewoond door de heer Witte. Door de uitbraak van de WW I gaat de veiling niet door. In 1917 verkocht J.W.F. Scheffer de Eikenhof aan de Verenigde Rubberfabrieken. Jan van der Wal noemt in zijn boek uit 2000: "Langs het tuinpad ...." op pagina 14; oktober 1918 als verkoopdatum. In 1922 werd Odo van Vloten de eigenaar van de Duno. Van Vloten liet de Eikenhof en het landgoed de Duno in 1932 na aan de stichting Het Geldersch Landschap.
uitsnede kadasterkaart dienstjaar 1921. Bij Eikenhof is een vleugel aangebouwd. Bij Woudlust is de schuur vergroot.
Het Geldersch Landschap heeft de woning verhuurd en later verkocht waarbij de grond in erfpacht is gegeven.
eigen opname uit 2015
De naam Forrest Hill komt bij Samuel Voorhoeve voor. Op zijn ontwerptekeningen van de Duno staat steeds Forrest Hill. Tegenwoordig is er een duidelijke gevelsteen, zichtbaar in de uitbouw aan de voorzijde als je er voor staat. Daar ontleen ik dan de naam Eikenhof aan. Of deze gevelsteen tot aan de oorlog op een andere plek aan het gebouw gezeten heeft? Geen idee. Op oude ansichtkaarten is de gevelsteen niet te zien. Recent is de naam Forrest Hill boven de voordeur aangebracht. De steen met de "Eikenhof" zal rond 1968 zijn aangebracht.
De Eikenhof heeft oorlogsschade geleden in september, begin oktober 1944. En daarna is het pand gerestaureerd, doch de vormgeving is anders. Kijk naar de twee foto's hieronder voor wat betreft de oude situatie.
Het pand Woudlust, naast de Eikenhof heeft te veel oorlogsschade geleden en is niet herbouwd. De aan de zuidzijde gelegen panden op het landgoed Jagershuis zijn totaal verwoest in de WWII en zijn om meerdere redenen in het geheel niet herbouwd.
Een veldwerkkaart rond 1900 of eerder. Namen van eigenaren zijn goed te lezen. Allemaal erfgenamen van de Baron van Brakell, wiens erfenis in 1880 werd verdeeld. Bebouwing is niet aangegeven.
Een kadasterkaart uit april 1900. Eikenhof en Woudlust zijn het zelfde, doch gespiegeld.
Een ansichtkaart uit 1910 met links Woudlust en rechts de Eikenhof.
Een uitgave van Weenenk & Snel no. 15, gelopen 1916.
Kennelijk dezelfde ansichtkaart als hiernaast. Gelopen rond 1911.
gelopen 1906
Van Eikenhof en Woudlust zijn de erkers goed te zien, getekend in juli 1921
Friedrich Moritz Levisohn
F.M. van Dijk (vanaf 1939)
Frederik Maria van Rijn (Pseudoniem in het verzet)
Friedrich Maria Lenig (Fritz) (na 1946)
Friedrich Moritz Levisohn, geboren op 24 april 1905 in Gelsenkirchen; overleden 28 maart 1955.
Friedrich Moritz Levisohn (Fritz) was de zoon van Joodse, in Gelsenkirchen werkzame arts Arthur Levisohn en zijn vrouw Rosa Bloch. Zijn ouders hadden in 1907 een eerdere praktijk aan de Bahnhofstrasse 6 te Gelsenkirchen. Levisohn werd geboren op 24 april 1905, en studeerde later geneeskunde en geschiedenis. Zijn vader hield de praktijk aan de Bahnhofstrasse aan tot 1915 en verhuisde toen naar een zijstraat: de Klosterstrasse, Gelsenkirchen.
Dr. Fritz Lenig, geboren 1905 als Friedrich Moritz Levisohn, war ein in der Gelsenkirchener Klosterstraße praktizierender jüdischer Arzt."
Na zijn promotie aan de Universiteit van Heidelberg nam Levisohn de praktijk van zijn vader over. Levisohn was kennelijk ook mede-directeur het metaal bedrijf Seppelfricke uit Gelsenkirchen. In dit bedrijf was Levisohn ook financieel betrokken. Levisohn heeft waarschijnlijk al snel in de gaten gehad dat Joden in het Duitsland het moeilijk zouden krijgen. Al in 1930 werd het echtpaar Levisohn lid van de Katholieke Kerk. Hij beschreef zichzelf later als "half-Jood met een katholieke geloof". Hun enige zoon is in 1930 geboren. In dat jaar huwde Levisohn ook de moeder van zijn zoon: Gertrud Mönig.
Politiek was Fritz actief, zelfs voordat aan de NSDAP aan de macht kwam. Hij was lid van de Duitse Democratische Partij (DDP), waar later de Duitse Staat Partij (DSTP) uit voort kwam. Beide partijen waren nationalistisch gericht en de DDP was ook anti-communistisch. In 1933 was Fritz kandidaat als voorzitter van DSTP voor de gemeenteraadsverkiezingen. In mei 1933 werd hij opgepakt en verhoord door de NSDAP. Levisohn werd beoordeeld als Jood en derhalve als gevaarlijk gewaardeerd ook al gold hij als "tussen een half en een kwart Jood". Hij werd officieel erkend als een Jood, waarop de discriminerende maatregelen van de "Derde Rijk" zouden worden toegepast. In 1938 werd zijn vergunning om als arts te werken, ingetrokken. Daarna werkte hij als arts in een Joods gemeenschapshuis, doch dat pand ging op in een vlammenzee tijdens de Kristallnacht van 9 op 10 november 1938. Met vele andere Joodse mannen werd Levisohn vervolgens vastgehouden in 1938.
gevonden met een zoekmachine op het www
Der Grundbesitz von Dr. Fritz Levisohn war im Dezember 1938 von der Familie Seppelfricke fair gekauft worden. Da der Verkauf nicht genehmigt wurde, erwarb die Stadt Gelsenkirchen den Besitz, den sie nach dem Krieg anstandslos an Levison zurückgab, der im niederländischen Exil überlebt hatte.
Uit: http://www.hsozkult.de/conferencereport/id/tagungsberichte-2453
"Friedrich Moritz Levisohn, Dr. med. Bahnhofstraße 6, genannt in Register-Telefon-Adressbuch 1914-1915, später hatte er seine Praxis in der Klosterstraße. Diese Praxis übernahm sein Sohn, der ebenfalls Friedrich Moritz Levisohn hieß, und der eine interessante Biografie hatte". link
De woning van Dr. Fritz Levisohn in Gelsenkirchen was in december 1938 gekocht door de familie Seppelfricke. Aangezien de verkoop niet werd goedgekeurd, kocht de stad Gelsenkirchen het pand, dat ze na de oorlog zonder aarzeling teruggaven aan Levisohn, die de Nederlandse ballingschap had overleefd. link
Gelsenkirchen 30.01.2013. Diese Namen stehen auf der Gedenktafel an der Tausend-Freunde-Mauer: Paul Eichgrün, Franz Nathan, Fritz Levisohn/Lenig, Ernst Alexander, Arthur Herz, Leo Sauer, August Kahn, die Familien Katzenstein und Goldblum. „Es ist unsere Verpflichtung, die Erinnerung wachzuhalten. Der FC Schalke 04 hat sich während der Zeit des Nationalsozialismus nicht schützend vor seine jüdischen Mitglieder, Förderer, Funktionäre und Spieler gestellt." Link.
Na zijn vrijlating vlucht Levisohn op 6 januari 1939 naar Nederland, zes maanden later gevolgd door zijn vrouw en zoon.
Uit de Arnhemsche courant van 28-10-1939.Op 28-9-1940 vestigt zich zijn zoon Arthur Richard Levisohn zich op de Italiaanseweg 6, te Doorwerth. Hij was volgens het gereconstrueerde Renkumse bevolkingsregister afkomstig uit de gemeente St. Michielsgestel. Zie ook in Delpher de Arnhemsche courant van 26-09-1940. In een internaat in St. Michielsgestel verbleef en zoon
Uit de Arnhemsche courant van 26-09-194.
1176 Handelsregister Arnhem 1921-1969:
10813 fawa metaal nv - Wageningen Standplaats: Arnhem Bedrijfsnaam: fawa metaal nv Vestigingsplaats: Wageningen, (Noorderplantsoen 4 A) Inschrijfjaar: 1939 Uitschrijfjaar: 1949 (ambtshalve) Dossier nummer: 10813 Toegangsnummer: 1176
bron Gelders Archief, KvK.
E. Hamer woonde aan de Utrechtseweg 440 te Heelsum. Op 6 juli 1940 treed hij uit als mede-vennoot.
Fritz Levisohn woonde destijds op de Van de Molenallee 51 te Doorwerth.
Christiaan Schwenke, Van Ostadelaan 48 te Naarden is de procuratiehouder.
Op 14 februari 1941 gaat F.M. Levisohn (zich noemende en schrijvende Van Dijk) wonen op Huize Eikenhof, Italiaanseweg 6 te Doorwerth.
Op 19 april 1941 gaat het kantoor naar het adres van Schwencke in Naarden. En wordt Israel Samson, Rembrandtlaan 67 te Naarden de nieuwe eigenaar, vennoot. Samson zet echter geen handtekening omdat hij betwist eigenaar, vennoot te zijn.
Op 1 april 1942 betwist Levisohn dat Samson eigenaar zou zijn. En er volgen enkele rechtszaken. Uiteindelijk gaat Fawa in liquidatie in 1943, en eindigt in maart 1944. Bij de Kamer van Koophandel eindigt het geheel in 1949 met een ambtelijke doorhaling.
Uit de Arnhemsche courant Arnhemsche courant van 08-03-1941.
Levisohn had in Nederland al contacten in het kader van zijn werkzaamheden voor de firma Seppelfricke. Als vluchteling kreeg Levisoh geen toestemming om door te reizen naar de Verenigde Staten. In Wageningen kreeg hij toestemming en met hulp van de familie Seppelfricke om een metaalfabriek (handelsmaatschappij) op te zetten. Hij gebruikte hiervoor een pseudoniem: Dr. F.M. van Dijk. Na de Duitse bezetting van Nederland trad hij (volgens eigen zeggen) toe tot het Nederlandse verzet in Gelderland, Ede onder de naam Dr. Frederik Maria van Rijn. Hij was (naar eigen zeggen) actief voor verschillende illegale bladen: De Zwarte Omroep, De Kleefse Koerier. Deze bladen gingen na de oorlog vanaf 10 juni 1945 verder als de Renkumse Koerier en vanaf 1946 ging de Koerier op in de al bestaande Hoog en Laag. Enkele uitgaven van de "Zwarte Omroep" zijn te lezen via Delpher, gebruik de aanhaaltekens in de zoekopdracht.
Uit: Volk en vaderland: weekblad der Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland 03-11-1939.
In 1942 werd Levisohn gearresteerd en opgesloten in kamp Amersfoort, hij kon vandaar echter ontsnappen. In 1944 tijdens de Slag om Arnhem (17 - 25 september 1944) liep hij over de Duno naar de Hemelseberg in Oosterbeek om daar gewonden te helpen. Er is een Engelse soldaat van de luchtlandingstroepen, die zegt dat hij geholpen is door een Duitse arts, "in burger"? Gedurende de oorlogsjaren werd hij wekelijks financieel ondersteund door Alois Seppelfricke (wonende Wilhelminenstrasse 27 te Schalke bij Gelsenkirchen), ook een van de directeuren van de Seppelfricke fabrieken.
Voor de leesbaarheid verbeterd. Op 2 augustus 1942 wordt Levisohn door de Arnhemse politie (A.S. Kornelis) overgedragen in Amersfoort. In Amersfoort droeg hij kampnummer 3019.Een brief van Hans Berg "Nieuwkuijk, 22. Dez. 43
Lieber Freund Doktor Levisohn,
ich danke Ihnen herzlich für Ihre lb. Zeilen von gestern mit der Einlage, sowie für Ihre wolhgemeinten Wünsche zum Weihnachtsfest und Jahreswechsel. Von dem Aufruf der Misch-Ehemänner in Amsterdam habe ich schon durch Dhr. Glaser etwas gehört. Er schrieb allerdings, dass nur die Leute bis 45 Jahre aufgerufen wären. Gan unverständlich ist der Aufruf der arischen Frauen in Arnhem. Ihr College H. ist doch wohl der Herr wo wir beide zusammen gewesen sind? Ich bin mir ganz klar darüber, dass sie uns nicht dauernd werden herumspazieren lassen, zumal das Ende noch gar nicht abzusehen ist. Arbeit irgendwelcher Art wäre schon recht, wenn man nur als Mensch behandelt würde. Hoffen wir für unsere Familien und für uns das Beste im kommenden Jahre. Ich wünsche Ihnen nochmals ein frohes Fest und gesegnetes Jahr 1944.Mit herzlichen Grüßen und nochmals dankend für das Christkindl bin ich Ihr Hans Berg Herzliche Grüße auch an Ihre Lieben".
Voor zijn betrokkenheid in het verzet, heeft hij nog een bedankbrief ontvangen van de destijds Nederlandse commandant van de strijdkrachten Prins Bernhard. Levisohn ontving in 1948 de toen uitgereikte medaille voor leden van de Nederlandse verzetsbeweging: Nederlandse Verzetskruis ??.
(zie hieronder)
foto uit het boek: Goch, Stefan + Norbert Silberbach: „Zwischen Blau und Weiß liegt Grau“, Essen 2005, pagina 227.
Op 25 mei 1946 werd Levisohn benoemd als eerste na-oorlogse voorzitter van de ook toen al grote voetbalclub FC Schalke 04. Hij vervulde deze functie tot 22 februari 1947. Het zou kunnen dat de voetbalclub met zijn benoeming wilde bewijzen niets tegen Joden te hebben. Of om andere clubleden te sparen bij de denazificatie.
Veel gegevens uit dit stuk komen uit: https://de.wikipedia.org/wiki/Fritz_Lenig en zijn aangevuld met verder onderzoek, zie de literatuur opgave.
Het bevolkingsarchief van Ede is in 1942 verbrand, het bevolkingsarchief van Renkum in 1944.
Hierbij de tekst van de briefkaart (zie de kaart hiernaast)
M.l.M (meine liebe Maria) Herzlichen Dank für Deine lb. Karte vom 11.9. und Deinen lb. Brief vom 13.9. mit Antwortschein. Ich hoffe, dass indessen mein Geburtstagsbrief f. Elfriede und auch dich vom 2/9 eingetroffen ist. Ich bin hier auf einige Tage in Doorwerth (nicht etwa im Kasteel) bei einer bekannten Familie zu Besuch. Der Mann ist Arzt, ich kenne ihn von Amsterdam. Er hat mich untersucht und festgestellt, dass es hauptsächlich bei mir Nervensache ist. Du kannst also beruhigt sein. Bitte schreibe mir auch, dass es bei Dir nichts Schlimmes ist. Brieflich mehr. Bitte grüsse alle herzlichst von mir und speziell und sei selbst Herzlichst gegrüsst und geküsst von Deinem Hans Doorwerth, 27/9/41
Met dank aan Bert Meijs.
Als je de tekst zo leest, dan is Hans op bezoek bij een Joodse Arts in Doorwerth. En als je in de directe omgeving een briefkaart post, grote kans dat je dan een poststempel Heveadorp krijgt.
"Eveneens aan de Italiaanseweg woonde een Duitse arts, een christen-jood, met zijn niet-joodse vrouw en zoon. Zij waren uit Duitsland gevlucht, toen hij, om zijn jood-zijn door de nazi's werd afgezet als directeur van een r.k.-ziekenhuis. Otto kwam bij hen over de vloer. Zo felle anti-Duitsers, als deze Duitsers waren, was hij niet eerder tegengekomen. Deze arts was een grote voorvechter van de annexatie van het land van Kleef bij Nederland en had daarover contact met o.a. de onderwijzer Hans Alferink uit Oosterbeek, die in het verzet zat en die een illegaal blad uitgaf. Daaruit - de Zwarte Omroep - is de Kleefse Koerier ontstaan, die na de evacuatie uitkwam. Het was merkwaardig dat deze blondrossige jood, op wiens uiterlijk het stempel van zijn ras drukte, zich betrekkelijk Vrij wist te verplaatsen, gebruik makende van valse papieren en persoonsbewijzen. Toen hij tenslotte toch werd gevangen genomen en in het kamp Westerbork werd geïnterneerd, wist hij te ontvluchten. Na een tijd afwezig te zijn geweest, durfde hij zich weer in zijn huis te Vestigen en dook als 't ware onder in zijn eigen woning en bleef er zo lang mogelijk."
"In 1939 gaat Levisohn eerst in Ede wonen, daarna woont hij op Van der Molenallee 51 te Doorwerth. Vanaf 1940 woont hij op de Italiaanseweg 6 in Doorwerth waar hij de heer Driessen van het Jagershuis regelmatig als buurman (Berghuis en Jagershuis) tegenkomt. In 1942 verbleef hij enige tijd in het concentratiekamp te Amersfoort en weet vandaar weer te ontvluchten. Alsof er niets aan de hand is, Levisohn gaat gewoon weer in Doorwerth op de Eikenhof wonen".
Bewerkt uit: link
Uit Jan van der Wal: Anderhalve Kilometer in Oorlogstijd; Een buurtschap aan de Oude Oosterbeekseweg in bange dagen - Deel 1; gepubliceerd door in het blad Schoutambt en Heerlijkheid van Heemkunde in 2016.
Levisohn verteld dat hij in 1948 een verzetsmedaille heeft ontvangen.
Het Verzetsherdenkingskruis is ingesteld op 19 december 1980. Levisohn kan dat kruis nooit ontvangen hebben in 1948.
https://de.wikipedia.org/wiki/Fritz_Lenig
www.gelsenkirchener-geschichten.de/wiki/Fritz_Lenig
boek; West- und Nordeuropa Juni 1942 – 1945
Blauer Brief, clubblad van Schalke 04, link
Websites:
de BAG
Delpher
Bron:
Eddy van der Pluijm Kamp Amersfoort
Bert Meijs
Goch, Stefan + Norbert Silberbach: „Zwischen Blau und Weiß liegt Grau“, Dr. Fritz Levisohn/Lenig, pagina 226 e.v.. pagina 351 e.v.; Essen 2005, ISBN 3-89861-433-6. Een samenvatting van het Goch - Silberbach boek is te vinden onder de titel: „Schalke im Nationalsozialismus“ op de website van de voetbalclub FC Schalke 04.
Karl Ritter von Klimesch: Köpfe der Politik, Wirtschaft, Kunst und Wissenschaft. Augsburg: Naumann, 1953. Band 2, pagina 666
Geert van der Straaten, Willem Scheffer en modelboerderij "Het Huis ter Aa", 2016.
Jan van der Wal; Langs het tuinpad van mijn voorvaders, 2000.
Artikelen van Jan van der Wal in het blad Schoutambt en Heerlijkheid, van Heemkunde Renkum; jaargang 29, nummer 4, december 2015; jaargang 30, nummer 2, juni 2016; jaargang 30 nummer 4, december 2016. En jaargang 31, nummer 3, september 2017. Jan van der Wal heeft een veel uitvoeriger onderzoek gedaan, ontdekt meer tegenstrijdigheden, en er blijven nog meer vragen over: wie was nu Frits Levisohn?
Michael H. Kater, Doctors Under Hitler, Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1989.
B3Kat (Bibliotheksverbund Bayern, Berlin, Brandenburg) Fritz Lenig, deutscher, später niederländischer Arzt und Unternehmer; Widerstandskämpfer.
Goetz Aly + Wolf Gruner; Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden durch das nationalsozialistische Deutschland, 1933-1945; Muenchen: Oldenbourg, 2008, pagina 463 en 465; Brief van Levisohn aan de Aartsbisschop van Utrecht. (link)
