De Sonnenberg, oorspronkelijk adres: Sonnenberglaan 2, Oosterbeek.
home
nov 2024
Sonnenberg was een oud leen (1428) van de Hoge Heerlijkheid Doorwerth. De Sonnenberg wordt al in 1428 genoemd als een hegge hout in het kerspel Oosterbeek, beleend door Hendrik van Wijhe. Het goed gaat over naar zijn zoon: Johan van Wijhe. De Sonnenberg blijft in gebruik bij de familie Wijhe tot 1489. In dat jaar wordt Gijsbert van den Berg, een Arnhems burger er mee beleend. Hierna worden nog Johann van Riemsdijk in 1518 en Bartolomeus van Heteren in 1519.
J.C. Kort komt met andere jaartallen: Een hegge hout in het kerspel Oosterbeek, genaamd Hillenbos, met toebehoren, (1576: op Sonnenberg en 3 malder rogge aldaar op Gijsbert van den Berge; 1630: zijnde erf en goed Sonnenberg; 1692: in Renkum).
Op 22 maart 1572 werd Hendriksken van Amstell beleend, en op 1 augustus 1576 Jacob (of Johan) van Holt, als man, momber en hulder van Geertruijt van Amstel. Waarschijnlijk is Geertruijt na enkele dagen overleden, zodat het goed vervalt aan haar minderjarige broer: Herman. Op 15 augustus wordt Willem Bentinck als voogd namens Herman van Amstell beleend. Op 8 april 1594 wordt Herman volwassen en neemt hij het beheer zelf over. In die tijd wordt ook de eerste hoeve (bouwmanshuis) gebouwd. Het staat al ingetekend op de kaart van Witteroos uit 1570.
Het is me nog niet duidelijk of dit ook nog de boerderij is die Wellenbergh in 1831 aantreft. De locatie, ten westen van het latere huis Sonnenberg, klopt wel.
In 1577 daagt de wed. Sibert van Amstel n. de heer Johan van Holt nom. aangaande een onenigheid van het Leengoed Sonnenberg onder Oosterbeek.
het Veluws domeinbezit, is onder meer sprake van de onder Oosterbeek gelegen Koenenbossen, een heggegebied, dat ongeveer 300 ha groot was en waarvan rond 50 ha op Doorwerths grondgebied was gelegen. Op de kaart van Thomas Witteroos uit 1570 zijn die Koenenbossen duidelijk aangegeven en daaronder dan weer 'die hegge after Sonnenberger Enck'. Een andere vermelding dateert uit 1720, als bosmeester Gerrit van Holten op 8 mei opdracht kreeg om deze 'hegge' aan twee zijden van een wal te voorzien, omdat de schapen van 'De Sonnenberg' zoveel kapot vraten dat bosbouw bemoeilijkt werd. Die wal werd toen aangelegd langs de Utrechtseweg en de Valkenburglaan. Tot die Sonnenbergse Enk behoorde ook een stukje grond te zuiden van de Utrechtseweg, tussen de Wolterbeekweg en de Van Borsselenweg.
De aanwezige heggen waren voor hakhout gebruikte percelen en werden gebruikt om hout te verzamelen voor verwarming en het dagelijks gebruik.
Tijdens de Republiek der Verenigde Nederlanden (1588 - 1795) kende men in Gelderland de volgende domeinen: het Nederrijkswald ten zuiden van Nijmegen, de Oosterbeekse en
Doorwerthse heggen tussen Arnhem en Wageningen, het Ruurlose broek
en het domein Schuilenburg. Een onderdeel van de Oosterbeekse en Doorwerthse heggen was de Moft, een bosgebied tussen Renkum, Bennekom en Wageningen. De bezittingen van de heer van Doorwerth, vielen niet onder de domeinen. De Heerlijkheid Doorwerth heeft door de eeuwen heen echter aankopen en grondruil gedaan met domeingoederen. (link)
Ds. C. Witmarius, die in 1637 predikant wordt in Oosterbeek, noemt de Sonnenberg als een binnen het kerspel Oosterbeek gelegen buurschap.
Een gedeelte van een kopie van een kaart van Nicolaas Geelkercken uit 1650 (bron GA)
Op de kaart uit 1818 zie je de boerderij op de Sonnenberg. Bron Gelders Archief. Ander bebouwing is schaars. Te ver buiten het dorp Oosterbeek. Het tolhuis en de Koude Herberg aan de weg van Utrecht naar Arnhem staan er wel op, evenals het Jagershuis en Laag Wolfheze (nu hotel) in Laag Wolfheze.
Uit: Uit de Oude Doos; H.C.J Erkens; Uitgeverij Kontrast 1997; pagina 125 - 130:
"Op 15 augustus 1576 werd Willem Bentinck, als voogd namens de minderjarige Herman van Amstell beleend en op 8 april 1594 deze, dan mondige, Herman zélf. Het was toen allemaal al geen bos meer, maar gedeeltelijk reeds tot bouwland ontgonnen, met een hoeve of bouwmanshuis erop gebouwd. Op kaarten uit 1570 (Witteroos) en uit 1616 (Kempink) vinden we respectievelijk dat bouwmanshuis en de gronden ten zuiden ervan (De Sonnenbergse Enk) terug; het bouwland langs de huidige Valkenburglaan. Aan de westkant grensde De Sonnenberg toen onmiddellijk aan de Swarte Colckxe hegge en aan een kleine hegge daarachter. Jonkheer Johan van Golsteijn, richter in Arnhem, werd in 1602 eigenaar en diens zoon, Jhr. Constantijn Reijndert van Goltsteijn, heer van Doorn, werd in, 1630 met de gehele Sonnenberg beleend. In 1640 gaf hij het goed voor tien jaar in pacht(schap) aan de echtelieden Gerhard van de Velde en Wolterken Jansz. Op 20 september 1642 werd de weduwe L. Engelen-Everwijns 'bij verwin' met De Sonnenberg beleend. Dan volgt een reeks van moeilijk na te gane beleningen, met als resultaat dat Egbert Engelen, griffier aan het Hof van Gelderland en tevens burgemeester van Arnhem, het goed De Sonnenberg in leen verwierf. Die familie Engelen bleef gedurende vele jaren eigenaresse. In 1729 stond het goed op naam van dr. Johan Engelen, secretaris van Nijmegen. Bouwhoeve, landerijen, bossen en heide werden regelmatig verpacht". Bij Demoed (p. 278) lezen we: Herman van Amstell, wordt minderjarig, beleend „mitten Hillenbosschen op Sonnenberg end mitten holt". Laatstgenoemde Herman wordt tenslotte op 8 April 1594 als mondig zelf met de Sonnenberg beleend. In deze tijd is dit bezit niet alleen een stuk bos meer, doch is dan ook gedeeltelijk ontgonnen tot bouwland, en is er een hoeve of bouwmanshuis gebouwd. Dit huis vinden we zowel op de kaart van Witteroos uit 1570, als op die van Bernard Kempinck uit 1616 ' ) aangegeven. Op laatstgenoemde kaart worden de gronden ten Zuiden van het huis aangegeven als de Sonnenbergse Enk. Dit bouwland bestaat thans nog langs de Valkenburglaan. Het huis stond westelijker dan het tegenwoordige huis, namelijk tussen de huidige tuinmanswoning en de Valkenburglaan. Aan de westzijde grensde de Sonnenberg onmiddellijk tegen de Swarte Colckxe hegge, en tegen een kleinere hegge „die hegge after Sonnenbergs Enck". Demoed publiceerde zijn tekst in 1953
De weduwe L. Engelen - Everwijns komt vanaf 1642 in beeld als lener. Zij neemt de Sonnenberg over van Ph. van Goltsteijn voor 2/3 en voor 1/3 van zijn drie zusters. Niet duidelijk is of dit dan om het hele goed gaat. Want Sofia Bax - van Goltsteijn geeft haar leen in 1644 over aan Capitein J. de Wildt en laatstgenoemde geeft het weer door aan zijn vrouw Judith ten Holle. J. de Wildt komt in 1654 te overlijden, waarna zijn vrouw huwt met Paul Clantier, een vaandrig in het legeronderdeel van wijlen haar echtgenoot. Een dochter van het echtpaar de Wildt - Holle, Machteld de Wildt ziet haar erfdeel naar haar stiefvader overgaan en laat zich in 1655 met de Sonnenberg belenen. Ook Phillipe van Goltsteijn (1656) denkt een erfdeel te hebben. Hij is de zoon van Constantijn Reijndert (Reinier) van Goltsteijn en de broer van Sofia Bax - van Goltsteijn. Reinier wordt uitgekocht voor fl. 6000 door Egbert Engelen. Als mw. L. Engelen - Everwijns overlijdt komt ook haar deel terecht bij Egbert Engelen die intussen ook burgemeester van Arnhem was, naast zijn griffier functie bij het Hof van Gelderland.
In 1695 neemt de zuster van Egbert; mej. Catharina Engelen het leen over, na het overlijden van Egbert.
In 1715 neemt haar 15 jarige neef; Engelbert Engelen (minderjarig) het leen over. Formeel wordt hij lener in 1725.
Na zijn vroege overlijden in 1729 neemt zijn broer Johan Engelen het landgoed over. Johan is secretaris van Nijmegen.
Den 1sten Januarij 1868 overleed te Nijmegen, in den ouderdom van ruim 58 jaren, de Hoog Wel Geboren Heer Jh. W. ENGELEN van PIJLSWEERT, Lid der Ridderschap van Gelderland, Lid van den Gemeenteraad van Nijmegen, en Ontvanger van het Polderdistrict Rijk van Nijmegen. (Zelfde persoon als hierboven ??)
Rond 1860 hoort het landgoed toe aan W. Engelen van Pijlsweerd, de zoon van bovengenoemde, W. Engelen van Pijlsweerd woonde zelf niet op de Sonnenberg.
Notaris van Eck in Arnhem verkoopt vanaf juni 1880: het landgoed de Sonnenberg genaamd, gelegen te Oosterbeek, gemeente Renkum, aan en ten noorden en zuiden van den Straatweg naar Utrecht, in de nabijheid van het Landgoed den Oorsprong, bestaande uit: bouwplaats en landbouwershofstede, bouwlanden, akkermaals- dennen- en andere bossen. Kennelijk is er haast en of weinig belangstelling, want reeds op 30 september 1880, is er een veiling in het Koffiehuis de Harmonie te Oosterbeek, bij inzet en veertien dagen later op 14 oktober, bij afslag.
tekst uit HisGis 1832: Oosterbeek B83
Willem Engelen van Pijlsweerd
wethouder te Nijmegen
10730 m² huis en erf
Met een rood penseel ongeveer aangegegeven het totale bezit van Van Pijlsweerd in 1832.De kaart komt uit HisGis Gelderland.
Voor de herkenbaarheid is het Airborne
Museum en de Naald aangegeven.
Oker geel: erf. Huis en stallen zijn donker rood
licht en donker blauw: bos en hakhout
licht groen: bouwland
Een eerdere eigenaar rond 1822: Jonkheer Willem Engelen
Zijn vader was Prof. dr. P.H.J. Wellenbergh (1814 - 1875), buitengewoon hoogleraar Leefregelkunde, algemeene ziektekunde, exterieur en gerechtelijke veeartsenijkunde aan Rijks Veeartsenijschool te Utrecht. Tevens de directeur van dit instituut. Zij woonden vanaf in 1862 in het prachtige witte huis op de hoek van De Lind en Boxtelsebaan: Huize Nieuwerhoek, De Lind 54, Oisterwijk. Het is nog de vraag of vader Wellenbergh er zelf gewoond heeft, de weduwe met de drie zoons in ieder geval wel.
Vanaf 1879, wordt J.R. Wellenbergh in Oisterwijk omschreven als "grondeigenaar". In 1880 werd Wellenbergh e.a. een kwart van het grondgebied van de gemeente Oisterwijk te koop aangeboden. Daartoe behoorde ook de grond waar in 2015 het bezoekerscentrum van Natuurmonumenten werd gebouwd. Ook dit gebied was ooit eigendom van gegoede heren als Wellenbergh, en anderen.
Huize Nieuwerhoek te Oisterwijk
is gebouwd in 1912
1941
kavel Oosterbeek B 231
Dienstjaar 1884.
Hier de boerderij, op de tekening hiernaast is niet te zien dat rechts-onder het "kasteel" er bij is gezet.
Dienstjaar 1922
Hij huwde te Utrecht op 7 maart 1878 met Alida Henriette Catharina Duijfjes (Utrecht 16 juli 1848-Renkum 4 oktober 1894) en kreeg daarmee tenminste een zoon: Pieter Hendrik Jacob Rutgerus (Oisterwijk 8 april 1879). Al op 24 mei 1870 werd hij ingeschreven in het bevolkingsregister van Oisterwijk en leek daarmee kwartiermaker te zijn voor de familie Wellenbergh in Oisterwijk.
Het gezin woonde op De Lind (Huize Nieuwerhoek) en verhuisde op 28 april 1881 naar Renkum (kasteel Sonnenberg). Huize Nieuwerhoek werd daarna bewoond door o.a. de bierbrouwers F. Hofman en A.C.J. van Tomputte.
J.R. Wellenbergh was in 1878 als grootgrondbezitter penningmeester van de Maatschappij van Landbouw afdeling Oisterwijk-Moergestel-Boxtel e.o.
1883 - 1953
De Sonnenberg kwam in 1880 in het bezit van Dhr. Jacobus Rutgerus Wellenbergh (uit Oisterwijk (of Asten). De verhuizing vanuit Oisterwijk, was op 28 april 1881.
J.R. Wellenbergh veranderd de 'woestenij', die hij er aantrof, in een prachtig park. Plant er veel bomen, verbeterde de oprijlaan en bouwde er een huis, een pseudokasteeltje. Op de Efteling zou het niet misstaan. Boven de hoofdingang van het huis laat hij een steen inmetselen, waarop staat: 'Gott sy mi Sonn und Burg'. Die steen is bewaard gebleven, want deze kwam te voorschijn bij onderhoud aan de gracht rond kasteel Doorwerth. Sonnenberg wordt kasteelachtig landhuis, met verscheidene torentjes en decoratieve uitbouwsels, een fraaie oprijlaan en een drietal woningen, Sonnenberglaan nr. 1 (heden een gemeentelijk monument), 3 en 5. Volgens de BAG zijn deze woonhuizen bewoond in 1846 (nr. 1); en 1913 voor nr. 3 en 5.
Het landgoed Sonnenberg beslaat eind van de 19de eeuw zo'n 140 hectare.
1881 - 1883: Een deel van het weiland werd plantsoen. Op het landgoed werden overal
banken geplaatst en gezellige zitjes. Wat lager lag een fraaie Engelse tuin met trapjes. Bloeiende struiken en planten fleurden het geheel op. Op het landgoed was op één der hoogste punten een kunstmatig gevormde rots aan met daarop een ruisende aeolusharp van hout. Met enige fantasie vielen er zo muziektonen te beluisteren. In de buurt was een berceau en een doolhof met haagbeukenlaantjes. Werkelijk een lusthof! Tot 1883 stond aan de Hoofdlaan nog de oorspronkelijke boerderij, die is dat jaar geruimd. In 1883 gaat de familie Wellenbergh in het nieuwe Sonneberg wonen.
In 1889 bedankt J.R. Wellenbergh als gemeenteraadslid van de gemeente Renkum.
In 1892 verkoopt Wellenbergh een dennenbos van ruim 4 Ha. liggende aan het Spoor tussen Oosterbeek en Wolfheze. P. Kelderman is op dat moment de beherende bosbaas van de Sonnenberg. De verkopende notaris is J. Karseboom te Oosterbeek.
In 1894 overweegt Wellenbergh om de vrije wandelingen op het landgoed te verbieden. Dat zou jammer zijn, niet alleen voor de ingezetenen, maar ook voor de talrijke bezoekers van Oosterbeek's schone omstreken.
Op 4 oktober 1894 overlijd de echtgenote, mevrouw Alida Henriette Catharina Wellenbergh - Duijfjes (1848-1894). Zij was op 7 maart 1878 in Utrecht getrouwd met Jacobus Rutgerus Wellenbergh.
In 1895 verkoopt Godert Willem van Rechteren aan Jacob Rutger Wellenbergh een perceel grond en weg van het landgoed Dreijen waardoor de Sonnenberg groter wordt. Wellenbergh heeft een woest en onaantrekkelijk gebied ontgonnen en herschapen in een prachtig wandelgebied, een waar lustoord.
Verbouwingen e.d. in 1912. De boerderij aan de Sonnenberglaan 5 met kavel 258 wordt kennelijk nieuw gebouwd. Het koetshuis met stalling en bergplaats kent ook een koetsierswoning.
De situatie in Topo Tijdreis rond 1885.
tekening ca. 1890; Bron Gelders Archief GA4184-0014
1895
- Cornelis Hendricus Boukes, geboren op 9 juli 1834 te Nijmegen, wonende te E368, Wachtmeester der Rijd Artie van beroep, Huizing: E368
- Anna Geertruida Plate, geboren op 28 januari 1846 te Oosterbeek, wonende te E368, Huizing: E368
De tekst:
Onderverdieping: torenkamer, drie ramen met terras ervoor, eetkamer,
groot raam onder balkon en klein raam salon.
Bovenverdieping: toren badkamer, drie ramen.
Onze slaapkamer, ramen met balkon, kinderspeelkamer.
Klein raam kinderslaapkamer
naam van de maker en jaartal onduidelijk.
gelopen in 1903, uitgave H.S. Speelman, Amsterdam
Zelfde kaart als hiernaast, maar dan ingekleurd.
ansichtkaart rond 1900
Kennelijk dezelfde kaart als hierboven, doch gelopen in 1939.
Sonnenberg ; de dubbele beuk - Het kasteel (van voren), ca. 1890, een tekening aanwezig bij het Gelders Archief.
In 1920 zijn de Aeolus harp, een berceau en doolhof, nog aanwezig.
Bij de website www.topotijdreis.nl verschijnt de graftombe in 1863 op de kaart.
Volgens Erkens waren op dat kerkhof begraven de heer (1899) en mevrouw Wellenbergh-Berends (1894) en een baby. Het echtpaar had overigens volgens Erkens, twee kinderen, zoon Pieter en dochter Hetty die verpleegster was.
Als J.R. Wellenbergh komt te overlijden in 1899, wordt hij begraven op de eigen begraafplaats op het landgoed.
Het graf wordt echter in 1911 ontruimd en herbegraven op de begraafplaats aan de Fangmanweg te Oosterbeek. Aldaar is wel een steen te vinden van een broer: Herman Julius Wellenbergh (20-03-1852 - 20-07-1899) 47 jaar en oud-burgemeester van 's Grevelduin-Capelle. Deze Herman heeft volgens het Bevolkingsregister Gemeente Renkum (reconstructie) in de gemeente gewoond vanaf 13-12-1921. Hij vertrok op 27-10-1925 naar de gemeente Zetten.
Provinciale Geldersche en Nijmeegsche courant; 20-04-1911
Onder politietoezicht is op het landgoed Sonnenberg, te Oosterbeek, de begraafplaats geopend en zijn de in den grafkelder zich bevindende kisten overgebracht naar den grafkelder op het nieuwe kerkhof. Nu het landgoed in andere handen overgaat, kan de familie-grafkelder niet langer op die particuliere begraafplaats blijven.
Van de graftombe, de berceau en doolhof is nu niets meer over. Demoed beschrijft in 1953 dat de gehavende graftombe nog steeds aanwezig is. Na de oorlog is dit gebied door de gemeente verkocht voor woningbouw. Nu staat er op de hoek Hartensteinlaan - Oranjeweg de “Residence Hillenbos”. Bouwjaar 1986. In 1962 kwam daar de voorganger, het rusthuis “de Bosrand”. In december 1983 werd “De Bosrand” afgebroken.
Leeuwarder courant 11-03-1899
de graftombe naar een opname van B. Bruining. Bron Joke Wijnterp + HGR
Op de achterwand links is het graf van mevrouw Alida Henriette Catharina Wellenbergh - Duijfjes (1848-1894) te zien. Andere nissen hebben geen opschrift.
Opname uit november 2016. Vanaf het huis richting de niet meer aanwezige graftombe.
de graftombe naar een opname van B. Bruining. Bron Joke Wijnterp + HGR
Enkele weken later heeft zoonlief kennelijk geld nodig en gaat de rijtuigen publiekelijk verkopen. Zie de advertentie uit Het Nieuws van den dag: kleine courant, d.d. 27-03-1899 hier naast.
Nog uitzoeken: Alida Jacoba Margaretha Boogaard, geboren 16-9-1873 te Vreeswijk.
Pieter is overleden op 19 november 1960 in 's-Gravenhage.
Na het overlijden in 1899 van J.R. Wellenbergh stelde zijn zoon, toen nog wonende te Poortugaal volgens Heemkunde, of Portugal volgens Erkens, het landgoed weer open voor publiek. Bij de digitale bevolkingsregisters van Rotterdam eo kan ik Wellenberg(h) helaas niet terug vinden.
Pieter Wellenbergh huwde op 10 april 1902 te Renkum met Johanna Maria Berends uit Arnhem. Op 2 augustus 1905 stierf er hun tweejarig zoontje Jacobus Rutgerus en op 21 december 1908 hun twee dagen oude dochter Marij Johanna.
Pieter bezat vanaf 1903 een auto (Cudell 6 pk). Hij was blijkbaar een wilde rijder, want in augustus 1907 werd zijn rijbewijs voor de periode van een jaar ingenomen. In september en november 1910 verschenen in De Gelderlander berichten over Wellenbergh. Met een kennis, die zich volgens de krant ‘prins van Bourbon’ noemde, was men aangehouden vanwege vermeende smokkelpraktijken. Wellenbergh moest voor de rechter verschijnen en een boete betalen.
Op 26 Augustus1900 houden "anarchisten" een bijeenkomst op het landgoed Sonnenberg ten gunste van het vrijheidslievend socialisme en de algemeene werkstaking. Sprekers: Appel, v. d. Berg, Domela Nieuwenhuis.
Pieter Wellenbergh haalt meerdere keren de krant, met een intrekking van een rijbewijs wegens veel te hard rijden en smokkelpraktijken. In 1904 hoeven de pachters van landerijen 25 procent minder te betalen.
In januari 1905 verhuisd P.H.J.R. Wellenbergh naar de Apeldoornseweg 53 in Arnhem. Zie de afdruk hiernaast.
Vraag me af op deze opgave uit het gereconstrueerde bevolkingsarchief van Arnhem wel klopt, want op 2-6-1906 verschijnt er in de Arnhemse Courant een advertentie: De Heer en Mevrouw WELLENBERG—BERENDS geven kennis van de geboorte van een Zoon JACOBUS RUTGERUS. Huize „Sonnenberg". Oosterbeek. Het Arnhemse adres zou om een "pied à terre" oid. kunnen gaan gezien de scheiding in 1914.
Op 16-10-1906 besluit de heer Wellenbergh dat de wandeling op het landgoed „Sonnenberg" verboden is. Een besluit dat door de vele vreemdelingen niet alleen, maar ook door de wandelaars uit Arnhem en de bewoners van Oosterbeek en Renkum met leedwezen zal worden vernomen. Elders is te lezen dat oorzaak van de sluiting de patiënten zijn van het longlijderssanatorium Boschlust. (Pension "Boschlust", Nieuwe Stationsweg, Oosterbeek, herstellingsoord voor mannelijke minvermogende longpatiënten, geopend in 1905)
Uit link
In september en november 1910 verschenen in De Gelderlander berichten over Wellenbergh. Hij, die zich volgens de krant ‘prins van Bourbon’ noemde, was met zijn auto aangehouden vanwege vermeende smokkelpraktijken. Wellenbergh en zijn vrouw moesten voor de rechter verschijnen en een boete betalen. Zijn huwelijk met Berends werd ontbonden te Utrecht op 22 juli 1914. Het is niet uitgesloten dat hij na het overlijden van zijn oom Pieter landgoed Gemullehoeken in Oisterwijk nog in eigendom heeft gehad, of dat de legaten in Oisterwijk toegeschreven aan zijn oom eveneens deels van hem afkomstig waren.
Ansichtkaart gelopen in 1905. Een ingekleurde foto.
Vrijwel hetzelfde beeld als hierboven, dit is echter een schilderij. De bomen zijn wat jonger dan op de ansicht hierboven en de geel zwarte grenspaal is hier rood wit. Een schilder lukt het wel om meer van het kasteel te laten zien. Dichterlijke vrijheid heet dat. Maar nu, wie is de schilder? Rechts onder is gesigneerd met Zonnenburg !
Den 27sten September ontmoette de kommies j. te Beek een auto, die uit Duitschland de Nederlandsche grens overkwam. Op verzoek van den kommies stopte de auto bij het tolkantoor. De heer J. vroeg aan den bestuurder der auto, of er iets te declareeren was, waarop een ontkennend antwoord volgde. — Toen de kommies zijn voornemen kenbaar maakte een der koffers, boven op het imperiaal, te visiteeren, begon de bestuurder der auto, aldus beweert de kommies, hem te beleedigen. Toen de heer J. hierna aan de inzittenden, twee dames en een heer,- vroeg of zij iets te declareeren hadden, werden, de beleedigingen steeds erger, zoodat de kommies er ten slotte zijn ontvanger, den heer v. M., bijhaalde. — Diens tegenwoordigheid bracht de gemoederen al evenmin tot kalmte en het slot der geschiedenis is geweest, dat tegen den bestuurder, tevens eigenaar der auto, den heer W., van den Sonnenberg te Oosterbeek en tegen diens echtgenoote, een klacht is ingediend en we!,- omdat de heer W. den kommies zou hebben uitgescholden voor „vlegel"; terwijl zijn echtgenoote den heer v. M. met een automobielkussen voor het gelaat zou hebben geworpen en den kommies zou hebben uitgescholden voor vrouwenhater. — Tegen de beide andere passagiers der auto, prins de Bourbon en zijn echtgenoote, eveneens te Oosterbeek woonachtig, is niet gerechtelijk opgetreden, ofschoon volgens het; verhaal van den kommies ook dezen zich weinig tegemoetkomend hebben betoond. — Aldus het verhaal van de mannen der douane. — Niet weinig vermakelijk is een nader verslag van een der heeren ambtenaren, als getuige gehoord: „Op een vraag wie de heeren konden opnoemen ter hunner legitimeering, zou de prins de Bourbon geantwoord hebben „onze Koningin" en even later zou hij gezegd hebben: „ik zal toch' eens zien, of ik niet zooveel invloed heb bij het hof, dat ik dit heele kantoor kan uitroeien." — Gevraagd naar zijn naam moet de heer de B. geantwoord hebben: Ik ben de prins van Frankrijk", waarop de douanemannen hem onder het oog brachten, dat er meer prinsen van Frankrijk zijn en dat die heeren er toch ook een van op na houden, enz." — Nog een stukje knippen we uit. — De beide beklaagden en ook de heer en mevrouw de B. geven echter een heel andere lezing van het geval. — De kommies zou de auto aangehouden hebben een eind vóór het kantoor en toen bevolen hebben: „rij door tot 't kantoor." Nadat hieraan voldaan was, zou hij den prins hebben toegevoegd: „haal jij die koffer daar eens af," en toen deze weigerde, gezegd hebben: „dan kan de chauffeur het wel doen."- — Ook tegen de dames zou hij zeer onbeschoft zijn opgetreden en steeds gesproken hebben van „ze",- „zullie", enz. Hierover werd de heer W. 'ten slotte zoo kwaad, dat hij uitriep: „Wat „ze". Kun je geen mevrouw zeggen, vlegel die je bent". Mevrouw de Bourbon, niet mevrouw W., zou den kommies hebben toegevoegd: „je lijkt wel een vrouwenhaterl" . Eisch, wegens beleediging van ambtenaren, f 300 of 50 dagen.
Ten noorden van hotel Wolfheze en aan het begin van de Sonnenberglaan in Oosterbeek, staan zwart-gele palen. Het feit dat deze palen van hout zijn, maakt ze uniek voor Nederland. De zigzagbanen verwijzen naar de kleuren in het wapenschild van de familie Wellenbergh
Hierna had zich te verantwoorden de heer Wellenberg van „De Sonnenberg" te Oosterbeek. Den 2den April reed de heer J. v. E. op zijn rijwiel op den Utrechtschen weg, ter hoogte van de Oranjestraat, v. E. reed, van Oosterbeek komende, aan den linkerkant van den weg. Bij den wissel van de stoomtram gekomen, stak v. E. den weg over en juist op dit oogenblik kwam de heer W. met zijn auto van Oosterbeek in flinke vaart aangereden. Een ongeluk voorziende en geen kans meer hebbende den wielrijder links te passeeren, haalde de heer W. rechts uit, tot op de tramrails en trachtte hij den fietser aan den rechterkant te passeeren. Het rijwiel raakte echter de auto en de heer v. E. werd voor den grond gekwakt. De heer W„ die voor de Rechtbank verklaart, niets van de aanrijding gemerkt te hebben, reed door. Van E. is er tamelijk goed afgekomen; behalve een hoofdwonde had hij een bloeduitstorting achter de nieren, die hem genoodzaakt heeft acht dagen het bed te houden; daarna was hij echter weer geheel hersteld. Uit de getuigen-verklaringen blijkt, dat de heer W. zeer hard reed ofschoon niet zoo snel als gewoonlijk; toeteren heeft niemand gehoord, ook de wielrijder niet. Voorts verklaren eenige getuigen, dat de auto, toen de heer v. E. den weg overstak ongeveer 50 M. achter was, zoodat er gelegenheid te over was om te stoppen, of links te passeeren. Het O. M. wees erop, dat de heer v. E. door het onmogelijke rijden van bekl. in levensgevaar heeft verkeerd. Eis eene hechtenisstraf van 4 weken.
De Sonnenberg, het mooie landgoed te Oosterbeek, met zijn prachtige wandelingen, zal voortaan voor het publiek gesloten zijn. Dit besluit van den eigenaar staat onherroepelijk vast en is een gevolg van allerlei onaangename praatjes, die omtrent den heer W. in omloop zijn. Deze zou zich boven al het gepraat over zijn particulier leven verheven achten, doch aangezien hij daarvan persoonlijk de nadeelige gevolgen ondervindt, is hij tot bovengenoemden strafmaatregel overgegaan. En zoo verliest het babbelgrage publiek te Oosterbeek, dat zich blijkbaar niet op het standpunt kan stellen, ieder zijn eigen vrijheid te laten, een zijner mooie wandelgelegenheden. Uit de Arnhemse courant; 6-8-1910;
De „Sonnenberg". In verscheidene bladen vinden we overgenomen ons eerste bericht in het middagblad van 3 Aug. betreffende de sluiting van het mooie landgoed „de Sonnenberg" te Oosterbeek. Maar diezelfde couranten vergaten uit ons avondblad van dienzelfden dag aan te halen het verblijdende nieuws, dat de heer Wellenberg voorloopig op zijn besluit is teruggekomen.
Uit de Arnhemse courant; 15-2-1911: Door de commissie inzake de Sonnenberg werd rapport uitgebracht. Volgens de commissie zou aankoop van de Sonnenberg de gemeente komen te staan op f 8000 per jaar, wat zooveel wil zeggen als verhooging der belasting met 1 / s . De commissie ontraadt dit. Thans echter is gebleken dat Sonnenberg is verkocht buiten weten der gemeente.
Volgens Erkens en Heemkunde wordt in 1911 wordt het landgoed gekocht door J.U.P.P. Deden. Daarna werd het landgoed verkocht aan H.H.C. Castendijk. Zelf (HB) kan ik hier nog niets over terug vinden. Hun namen komen niet voor in de gereconstrueerde bevolkingsadministratie, telefoonboeken, lokale kranten e.d.
J.U.P.P. Deden = misschien Alexander baron van Dedem (1838 - 1931) die grond bezat op de Dreien en Sonnenberg. Of de heer mr. G. W. baron van Dedem, kantonrechter te Wageningen, kandidaat voor de antirevolutionairen voor de Tweede Kamer, doch die woonde te Wageningen en was waarschijnlijk al overleden (1841-1911)
Mr. Hendrik Hester Constantijn Castendijk (1864 - 1935). Directeur der Standaard Hypotheekbank N.V.; voorz. van den Raad v. Beroep voor de Directe Belastingen; Ridder in de orde v. d. Ned. Leeuw. Castendijk liet in 1913 de villa 'Ommershof hoek Oranjeweg en Graaf van Rechterenweg, bouwen.
Arnhemse courant; 17-6-1920: De Sonnenberg te Oosterbeek verkocht. Naar wij van bevoegde zijde vernemen is door den makelaar A. L. van Elten het bekende fraaie landgoed „de Sonnenberg' te Oosterbeek aan een particulier verkocht. De plaats blijft in denzelfden toestand, waarin zij zich nu bevindt.
In 1921 verkoopt Th.E.J. baron van der Feltz te Oosterbeek het landgoed Sonnenberg aan A. Thyssen-Zur Helle te Mülheim Ruhr, samen met enkele weilanden onder Doorwerth. (Bron.)
De heer A. Thyssen-Zur Helle verkoopt de Sonnenberg in 1921 door aan de NV Bataafsche Steenkolenhandel Mij., te Amsterdam, een onderdeel van de Bataafsche Grondbezit Maatschappij te Rotterdam. (bron)
In de oorlogsjaren vorderen de Duitsers het huis. Een Duitse Arbeitsdienst eenheid nam er haar intrek. Die Arbeitsdienst bestond toen nog geheel uit Duitsers, die eenvoudig (oa loopgraven) werk deden. De Arbeidsdienst werd ook door de Wehrmacht gebruikt. Op 17 september 1944 gingen de in de buurt wonende Oosterbekers P. Kelderman, G.H. van de Barg en H.J. Evers "kijken" hoe 't met het kasteeltje gesteld was. Ze dachten dat met de Engelse luchtlandingen alle Duitsers wel weg waren. Helaas, later op die dag kwamen de Duitsers onder leiding van Kraft terug en de "bezoekers" werden door de Duitsers verrast en dezelfde dag geëxecuteerd. Hun lichamen zijn door het Rode Kruis in november 1944 te Wolfheze begraven. Lees hier meer over deze slachtoffers
Tijdens de Slag bij Arnhem werd ook hier zware oorlogsschade aangericht.
In de Elburger courant van 8 februari 1946 staat een overlijdensadvertentie: Mevrouw Aalske Reuterman geb. Brouwer is op 70 jarige leeftijd overleden: Oosterbeek 4 februari 1946; "Sonnenberg" H., J.M. en W. Heuterman
Uit de Renkumse Krant van 19-09-1946: Huisvesting op de Sonnenberg van 80 arbeiders, werkende voor de Wederopbouw
"Het huis de Sonnenberg, dat reeds jaren onbewoond is geweest, is thans door het Rijk gehuurd om te dienen tot voorlopige verblijfplaats aan uit Indonesië teruggekeerde gezinnen. Reeds zijn er twee gezinnen in ondergebracht". Arnhemsche courant 5-6-1950
In 1951 koopt de gemeente Renkum het gehele landgoed en opstallen voor een bedrag van ƒ236.000,-. en laat het vervallen pand in 1953 slopen. In de 'Hoog en Laag' van 27 juni 1952 wordt - 'met zeer gemengde gevoelens' - gewag gemaakt van het slopen van het huis door de firma J.W. Bouwman uit Oosterbeek.
De gemeente Renkum heeft de Sonnenberg op het oog om er een nieuw gemeentehuis neer te zetten. Het Renkumse oorlogsmonument voor alle gevallenen wordt dan ook op Sonnenberg geplaatst.
Andere locaties voor een nieuw gemeentehuis: Dennenkamp en Hartenstein.
Eerst in 1955 koopt de gemeente Renkum de overige onroerende goederen van de Bataafsche Grondbezit Maatschappij, behorende tot het landgoed De Sonnenberg aan de Utrechtseweg, Valkenburglaan, Eikenlaan en Oranjeweg.
1956: Voor het verbeteren van de boerderij ,.De Sonnenberg” een krediet van ƒ 6750.
Dat kan een reden zijn om de plaquette om in 1954 de plaquette ter herinnering aan alle oorlogslachtoffers op de Sonnenberg te plaatsen.
Het monument bestaat uit een gemetselde steen met bronzen plaquette. Op de gedenkplaat is een afbeelding van een vrouwenfiguur aangebracht. De tekst op de plaquette luidt: 'Hora est' uit het Latijn en betekent 'het is tijd'. In 1969 is de plaquette ingemetseld in de muur van het gemeentehuis in Oosterbeek (op de oostzijde van de toren).
Opname uit november 2016
De gemeente Renkum, verkocht slechts 7 Ha en ontvangt fl. 52.500,-. Van het ministerie van wederopbouw ontving de gemeente voor het 'kasteel' en de woningen een oorlogsschadevergoeding van fl. 31.189,-.
Architect J. Grijpma ontwierp het rusthuis met 46 aanleunwoningen. De bouwvergunning werd op 23 oktober 1954 verleend. In 1955 was de eerste steenlegging. In 1956 was J. van Schouten en echtgenote de eerste die in zo'n aanleuningwoning terecht kwam. Van Schouten was tevens de directeur. Toen het complex geheel gereed was kwam de toenmalige minister van onderwijs mr. J.M.L.Th. Cals naar Oosterbeek om het te openen op 11 juni 1957.
Het ontwerp was van de architecten J. Grijpma, J.T.P. Bijhouwer en R. Roos. Klaar in 1958.
Gedeelten van de grond werden verkaveld en als bouwterrein verkocht. De huizen
aan de Jan van Riebeeckweg, de Beelaertslaan en de Secretaris Kuitstraat kregen er het
aanzien. In 1959 werd het terreingedeelte, waarop het Valkenburchtflatcomplex gebouwd
zou worden, verkocht voor fl. 135.000,-
De aanleunwoningen uit het eerste ontwerp zijn midden jaren negentig vervangen door serviceflats voor ouderen. Het geheel werd in 2000 gesloopt.
Algemeen Handelsblad; 8-56-1955: Tehuis voor gepensioneerde onderwijzers.
Op een gedeelte van het vroegere landgoed De Sonnenberg te Oosterbeek is men begonnen met het grondwerk voor de bouw van een verzorgingshuis en 46 paviljoens voor gepensioneerde onderwijzers en onderwijzeressen. De bouw geschiedt voor rekening van een stichting, die de Nederlandse Onderwijzers Vereniging in het leven heeft geroepen. De leden van deze vereniging hebben voor de bouw reeds drie en een halve ton bijeengebracht en binnenkort hopen zij de vier ton te bereiken. Bovendien hebben zij een half miljoen gulden als geldlening tegen een zeer lage rente bijeengebracht. Het gebouwencomplex zal plaats bieden aan ongeveer 150 gepensioneerden. Het is ontworpen door de architect Jan Grijpma. De bouw zal ongeveer een miljoen gulden vergen.
Kadaster hulpkaart B 979 uit 1993
Een uitbreiding van de woonflat met meerdere kleinere wooneenheden. Zie de foto's hierboven.
Opname uit november 2016
bouwjaar 1846
De rentmeester - portierswoning, toen Utrechtseweg 213, werd destijds bewoond door G.W.J. Gerritsen, de boerderij Utrechtseweg 215 door de rijksveldwachter H. Kazius en dan was er nog een dubbele woning Oranjeweg 2-4.
De voormalige rentmeesters woning, een gemeentelijk monument.
lijst gemeentelijke monumenten
De melkers woning met stallen in 2018, aan de Sonnenberglaan 3. In de BAG staat 1975 vermeld zijnde het eerste jaar dat er onroerend goed belasting betaald moet worden.
Uit 1914 stamt de melkerswoning aan de Sonnenberglaan 3. De woning was oorspronkelijk een arbeiderswoning voor een werknemer van de boerderij de Sonnenberg. Bouw van stallen en kapschuur in 1963. Verbouwingen in 1974 en 1987. Geheel weer verbouwd rond 2017.
Uit 1896 stamt de boswachter-tuinmanswoning aan de Sonnenberglaan 5. Een gemeentelijk monument. Sinds jaren wordt er vrijwel geen onderhoud aan gedaan. Helaas.
Een gemeentelijk monument.
Er is een ruitercentrum Sonnenberg op de Valkenburglaan 1 in Oosterbeek. Deze manege gebruikt de naam van het landgoed waartoe het vroeger behoorde. Er kwam een paardenbad met duikplank en tegels, er kwam een kantine voor de verzorgers en paarden rijders, doch alles zag er toch wat anders uit dan een kantine. De Kantine is in 2013 door de gemeente gelegaliseerd. En daarna kwam er ook een meer passende naam: Bistro Barbizon.
Tot 1875 was er aan de Koninginnelaan in Heelsum een boerderij De Zonnenberg van J. Swart uit Rotterdam. (zie pagina 64 van Renkum en Heelsum in oude ansichten; door P. Richter uit 1975). In 1941 woonde E. van Beek hier.
een kleine gloed over een beukenlaan van het landgoed in 2021
Uit de Oude Doos; H.C.J Erkens; Uitgeverij Kontrast 1997
Van een groene zoom aan een vaal kleed, Demoed, E.J.; Adremo Oosterbeek 1953
De verschrikking van de nacht, Tony Sheldon; Kosmos Uitgevers 2015
Gereconstrueerde bevolkingsadministratie van Arnhem en Renkum.
Delpher, de zoekmachine van de Koninklijke Bibliotheek voor kranten, boeken e.d.
Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG)
Gelders ArchiefHeemkunde = Heemkunde Renkum
HGR = Historisch Genootschap Redichem
In de tekst worden nog meer bronnen (met link) genoemd.
