home
aug 2024
De Duno is de naam voor een landgoed bij Heveadorp, op de stuwwal aan de Nederrijn. Een onderdeel van de Duno is de ringwalburcht de Huneschans die sinds 1965 de status van archeologisch rijksmonument heeft. De Duno is bijzonder, omdat de steile hellingen van de stuwwal hier heel dicht op de uiterwaarden en de Nederrijn liggen. Dat is uniek in Nederland. De Duno is mede bijzonder omdat je er een hoog urbex gevoel kunt ervaren. Als je weet waar je op letten kunt, dan zie je dat er heel veel weg is. Je kunt dromen over de vele mogelijkheden van een schitterende locatie, waar je van alles zou kunnen doen. En dan zie je dat er slechts enkele wandelaars gebruik maken van deze plek.
De Duno is uniek met de kortste beek van Nederland in het cascadedal.
De stuwwal komt uit de voorlaatste ijstijd, het Saalien, zo'n 170.000 jaar geleden. De stuwwal was toen zo'n 200 tot 275 meter hoog. Deze stuwwal liep van de Noordberg bij Renkum tot achter Nijmegen. Later heeft een andere ijslob vanaf Duitsland de stuwwal doorsneden en is er een gat tussen Arnhem en Nijmegen ontstaan. Sindsdien gaat de Rijn hier ook langs. In de eeuwen daarna is door wind en erosie de stuwwal afgesleten tot rond de 60 m boven NAP. De Nederrijn is bij de Duno rond de 10 m boven NAP.
Aan de noordzijde van de Duno zijn meerdere grafheuvels te vinden. Ongeveer 4000 jaar geleden woonden de mensen hier ‘hoog en droog’.
De Huneschans is ook een leuke plek geweest voor de Germanen die hier de Romeinse legerkampen in de Betuwe in de gaten konden houden. De Rijn was een van de Limes van het Romeinse Rijk.
De Duno brug rond 1910 (ingekleurde foto)
Rond het jaar 1000 bewaakte een versterking van de Huneschans van Graaf Balderik de doorwaadbare plaats in de Nederrijn. Balderik had ook een versterking in Nijmegen en beheerste zo het hele dal van Renkum (kasteel?) tot achter Nijmegen. De doorwaadbare plaats was bij de dal van Heveadorp, zo ongeveer ter hoogte van het huidige veer naar Driel. Met paard en wagen kon je de Rijn oversteken, de stuwwal omhoog naar de grote kruising bij het toenmalige dorp Wolfheze. Daar kon je links af naar Barneveld, Utrecht. Rechtsaf naar Arnhem en Keulen. Zeg maar de huidige kruising A1 en A12. En geen wonder dat het Kerspel Wolfheze zo belangrijk was.
Lees hier meer over bij de Heer Straet.
De doorwaadbare plek in de Rijn is tot in de Middeleeuwen in gebruik geweest. Op de Veluwe was ijzeroer te vinden en ijzer productie op de Veluwe was kennelijk belangrijk. Er was een beveiligde plaats voor de opslag nodig. De opslag vond plaats bij de schans. Vaklieden maakten uit ijzeroer en/of klapperstenen in lemen ovens en met behulp van houtskool een legering van ijzer en koolstof. Daar konden dan weer goede zwaarden en messen van gemaakt worden.
In de Middeleeuwen was er een pottenbakkerij ter hoogte van het oude huis Ter Aa, aan de voet van de rijweg naar de Duno kruising met de Fonteinallee. Dit alles blijkt uit een opgegraven verzameling negende eeuwse potten en kannen, van zgn. Saksische kogelpotten tot Jacobakannen, voor het grootste deel misbaksels. Deze verzameling werd tentoongesteld op het Kasteel Doorwerth. In 1944 is het Kasteel Doorwerth in helaas vlammen opgegaan. Vrijwel alles is verwoest.
De Duno brug is een folly van de landschapsarchitect Samuel Voorhoeve, (1880-1948), een gemeentelijk monument. Een folly is in de traditie van de Engelse landschapsarchitectuur een bouwsel zonder nut. Een dwaasheid ter vermaak. Deze brug gaat nergens heen.
De Duno brug in 2016 (Let op: de witte stenen zijn door mij geaccentueerd, in werkelijkheid zijn ze minder goed zichtbaar). Bijzonder: de N is spiegelbeeld geplaatst.
Het water dat uit de bronnen bij de Duno omhoog komt, heeft een constante temperatuur. Zo ongeveer 12 graden. Meer bronnen in het Renkumse hebben een constante temperatuur. Bij de Oosterbeekse Zomp heb je 10 graden en bij de Renkumse Molenbeek heb je 7 graden Celcius. Bij de Duno bronnen kun je bron-platwormen vinden. Of te wel het water moet een hoge kwaliteit hebben, anders heb je geen platwormen.
De Duno is te vinden rechts van Doorwerth en ten zuiden van Heveadorp. Het Geldersch Landschap en Kasteelen (GLK) is eigenaar van het gebied tussen de Nederrijn, de Italiaanseweg, de Oude Oosterbeekseweg en de Seelbeek. Staatsbosbeheer is eigenaar van het gebied tussen de Italiaanseweg en de Boersberg. Je hebt het dus over de gehele stuwwal te noorden van het kasteel Doorwerth en ten zuiden van Doorwerth. Het gebied van Staatsbosbeheer heeft nooit tot het landgoed de Duno behoord en er is nooit gebouwd, anders dat een enkele boer er paarden heeft.
Beesten op de Duno: mandarijneend, blauwe juffer, groene kikker
TV Gelderland, Buitengewoon juni 2017
De walburcht op de Duno moet evenals de Heimenberg bij de Grebbeberg uit de periode van Adela stammen. De burcht bij het Uddelermeer, de zogenaamde huneschans, was wellicht van belang voor de toen belangrijke ijzerwinning op de Veluwe. Bij Montferland vindt men nog een walburcht, die de door Balderik en Godizo veroverde burcht Upladen zou kunnen zijn.
Wilt u de kaarten groter zien, open ze in een apart venster, klik met de rechtermuisknop op de kaart.
Detail van een kaart naar de opmeting van 4 januari 1643 van Nicolaes van Geelkercken nagetekend door J. Ruysch in 1721. Bron GA. Het Kasteel Doorwerth is een goed herkenningspunt. Een aan de rechterkant is het Seelbeekdal herkenbaar. De Hellekolck staat ook ingetekend, evenals de benaming Heggehold.
Ben dan ook verbaasd dat ik deze prent van Lambert Doomer in 2016 tegen kom.
bron
Onmiskenbaar het cascadedal. De tekening (24 x 41 cm) is in pen met bruine inkt, daarna bruin en grijs krijt is dan wel heftig vergeeld, maar met een beetje een fotobewerkingsprogramma goed zichtbaar te maken. Zie de foto hieronder.
De tekening is gemaakt in 1663 tijdens een tocht van Doomer langs de Rijn, op weg naar Arnhem, waar zijn vrouw vandaan kwam. De tekening heeft hij later "opgewerkt", zo rond 1671. In 2016 werd de tekening in Parijs geveild.
Er was in 1663 kennelijk ook al bermtoerisme.
De tekening is niet geheel waarheidsgetrouw. Links staan een drie-tal koeien te grazen achter de vijver. Dat lukt in werkelijkheid nooit. Als je staat te tekenen, zo tussen de Fonteinvijver en de erachter gelegen vijver van het Cascadedal, dan kun je nooit een weiland met koeien zien, dat misschien boven op de heuvel gesitueerd was.
foto zo ongeveer vanaf de locatie waar Doomer ook stond.
Niet alleen Doomer maakte tekeningen, van Rembrandt kennen we tekeningen gemaakt op de Fonteinallee, van Anthonie Waterloo zijn er meerdere tekeningen waarvan je zo denkt, hé, dat ken ik. Oa een tekening van De Zalmen. Dan is er werk van Jurriaan Andriessen uit 1780 en rond dezelfde tijd is er een "gesicht van een gedeelte van het bosch bij het grotbergje van de Doornewaard in Gelderland" van Cornelis van Hardenbergh. Allemaal uit een periode dat Blombé Vatebender nog niet begonnen was.
Hier een andere tekening, zelfde locatie van Doomer.
Bij RKD - Nederland Instituut voor Kunstgeschiedenis wordt een andere vervaardiger genoemd. Anthonie Waterloo link
Lees voor meer informatie en voorbeelden het boek van A. van der Does en J. Holwerda; Tuingeschiedenis in Nederland. Veelzijdig erfgoed in ‘t groen, Utrecht, 2009,
pagina 54-64; ‘Het cascadedal van landgoed De Duno te Doorwerth’.
Medio 2017 komt de tekening weer te koop (link, voor zover de link nog werkt!)
Van deze site:
"Cavalier et chasseur dans la forêt de Doorwerth, près de Arnhem Plume et encre brune, lavis gris et lavis brun. Annotation au verso. (Légèrement insolé, petits manques et petites déchirures en haut à gauche et sur le bord droit). 24 x 41 cm Provenance: - M. Jeronimus Tonneman, Amsterdam; par héritage à sa mère. - Vente de H. de Leth, Amsterdam, 21 octobre 1754, album S, n°43 ou 44 à Busserus. - M. Hendrick Busserus, Amsterdam, sa vente Van der Schley, Amsterdam, 21 octobre 1782, album 10, n°604 ou 605. - Jan Gidemeester, Amsterdam, sa vente Van der Schley, Amsterdam, 24 novembre 1800, Album O, n°23 à Jolles. Notre paysage est le pendant - jusqu’à aujourd’hui perdu - d’un dessin dans les collections de Frits Lugt, conservé à l’Institut Néerlandais de Paris (inv. 3535, voir P. Schatborn, Rembrandt and his Circle. Drawings in the Frits Lugt Collection, Fondation Custodia, Paris 2011, vol. I, p. 151-152; M. van Berge-Gerbaud, Rembrandt et son école, dessins de la collection Frits Lugt, Fondation Custodia, Paris 1997, n°45, p. 106, rep.). Ce dernier représente une auberge animée de personnages et cavaliers faisant partie du domaine de Doorwerth dans la province de Gueldre. Les deux dessins proviennent de la collection de Jeronimus Tonneman où ils étaient en paire. Ils furent vraisemblablement séparés après la vente de la collection de Jan Gildemeester, en 1800. La National Gallery of Scotland à Edimbourg possède une Vue d’un bois, portant – au dos – l’inscription de la main de l’artiste « Doorewaert » (Inv. D 1066), qui reprend la partie centrale supérieure de notre dessin. Lambert Doomer était élève de Rembrandt sans doute de 1640 à 1644, avant son voyage en France en 1644-1645, pendant lequel il réalisa une suite de dessins d’un très vif intérêt topographique. Il voyagea également en Allemagne et en Suisse, avant de s’installer à Alkmaar".
Lambert Doomer leefde van 1624 tot 1700
Het grotbergje te Doorwerth door Cornelis van Hardenberg (1755-1843)
Hermitage Doorwerth ca 1790 anoniem Bron Gelders Archief GM 14179.
Toch dezelfde prent als hiernaast, ander titel !!!
Uit Album van Arnhem en omstreken; 1874; uitgever Bolle, Rotterdam; pagina 5 en 6
In het midden van het gebied van de heerlijkheid Doorwerth lag tussen andere heggen en akkermaalshout een hegge, door een der graven van Gelre eens geschonken aan het O.L. Vrouwe-klooster te Renkum. Het was de zgn. Eijerhegge, gelegen westelijk van het Wijntjesdal, oostelijk de Borghegge, en zuidelijk de weg onder langs de berg (Fonteinallee).
Na 1580, toen de overheid zich ontfermde over alle kerk- en kloostergoederen, kwamen ook de bezittingen van het Renkumse klooster onder beheer van Ged. Staten van het Kwartier Veluwe. Zo werd ook de Eijerhegge beheerd door rentmeesters, die verantwoording verschuldigd waren aan de Rekenkamer.
Als in 1698 het grootste deel van het oorspronkelijke Renkumse kloostergoed verkocht is, en het afzonderlijk rentambt door de Staten van de Veluwe wordt opgeheven en samengevoegd
met dat van het klooster Monnikhuizen, behoort tot de nog slechts drie overgebleven
posten de zgn. „Eijerhegge in het Koenenbos".
Van het GLK begrijp ik dat in 1790 de kadastrale percelen van de Heerlijckheid Doorwerth in kaart werden gebracht en daarbij is de Eijerhegge vergeten. Dat een eigenaar (destijds Charlotte Sofie van Aldenburg Bentinck) van de Doorwerth het niet precies weet, OK, maar daarvoor heb je dan een rentmeester. En dat was destijds weer die A. Blombé Vatebender. Op 24 maart 1790 wordt de hegge door Gedeputeerden aan Mr. A. Blombé Vatebender te Arnhem in eeuwigdurende erfpacht gegeven voor 35 gulden. Deze laat hierop een landhuis bouwen, dat zich zal ontwikkelen tot het landgoed „Dunoog". De breedte van de Eijerhegge bedroeg ca. 90 meter, de lengte 340 meter.
Die aankoop door Blombé Vatebender was een geweldige stunt, hij was net door Charlotte Sofie van Aldenburg Bentinck ontslagen vanwege wangedrag. De boekhouding van het kasteel deed toch meerdere frauduleuze zaken vermoeden. Na het ontslag kan Blombé Vatebender niet meer op het kasteel wonen, en koopt dus net dat ene stukje van de Heerlijkheid Doorwerth waarvan hij wist dat het door Rekenkamer, zeg maar Kadaster, niet aan Doorwerth was toegeschreven.Verder op meer over deze geschiedenis.
Op deze kaart van Klinkenberg uit 1818 is de Eijerhegge goed te zien. De “Helle Colck” evenals het eerste "Huis ter Aa, zijn zichtbaar.
In het boek: 5 jaren Geldersch Landschap 1931-1935, of: Historische gegevens over het landgoed "De Duno" uit 1936 staat een kaart waarop de grenzen van de Eijerhegge staan weer gegeven. Heb zelf het boek niet, maar zou het graag lezen.
De Rijndijk bij Eijerhegge met de Duno, 1770-1795 (bron Gelders Archief) Demoed pagina 143: "Hierna vernemen we niets meer van de Eijerhegge, totdat ze bij resolutie van Ged. Staten van Veluwe dd. 24 Maart 1790 in eeuwigdurende erfpacht wordt uitgegeven aan mr. A. 0. F. Blombé Vatebender te Arnhem. Ze wordt dan beschreven als „de tot de goederen van 't convent van Renkum behoorende hegge hout staande op de zoogenaamde Eijerhegge in 't Coenderbosch beneden 't Drielsche veer." De jaarlijkse erfpachtscanon bedraagt dan 35 gld. Mr. Blombé Vatebender was geen onbekende op de Doorwerth. Hij was namelijk reeds in 1783 door Douair. Gravin Bentink-v. Aldenburg tot richter van de heerlijkheid benoemd, en vertoefde uit dien hoofde ook veel op het kasteel. Hem zal daarom ook de aanwezigheid van de Eijerhegge bekend geweest zijn, waarop hij toen ook het oog geslagen heeft om aldaar voor zich een landhuis te bouwen. Hij heeft daarmede niet lang gewacht, want wij zien reeds op de rivierkaart van F. W. Conrad, die vóór 1794 werd opgemeten, het landhuis Duunoog aangegeven. De naam Duunoog, Duinoog of Duno, schijnt vóór 1790 onbekend te zijn. De veronderstelling ligt voor de hand, dat Blombé Vatebender bij het zoeken naar een naam voor zijn landgoed, gedacht heeft aan de Huneschans, op sommige kaarten ook Duneschans geschreven. Deze verklaring ligt zeer voor de hand, omdat Duneschans zoveel als „hoge" schans betekent. Immers het woord dune, thans ook nog in ons woord duinen aanwezig, betekent hoog of verheven".
Mr A.F.O. Blombé Vatebender (xxxx-1820) was een bekende in de omgeving, in 1781 al benoemd tot richter van de Heerlijkheid Doorwerth door Charlotte Sofie van Aldenburg Bentinck. De toenmalige eigenaar van het kasteel. In 1790 is Blombé Vatebender door Charlotte Sofie van Aldenburg Bentinck ontslagen. Ze vond dat de richter tevens rentmeester en zaakwaarnemer, teveel op eigen houtje deed en persoonlijk gewin na streefde. Daarna koopt (hierboven wordt de erfpacht vermeld) Blombé Vatebender de Eijerhegge. Op dat moment dus een perceel grond als enclave binnen de Heerlijkheid Doorwerth. De enige plek die geen eigendom was van Charlotte Sofie van Aldenburg Bentinck. Op dat perceel laat hij een landhuis bouwen dat Duunoog genoemd wordt. Hoe lang Blombé Vatebender er gewoond heeft is niet terug te vinden. In 1801 (zie hieronder) wordt al gemeld dat het landhuis dienst doet als herberg. In 1801 wordt Blombé Vatebender benoemd tot Nationaal Procureur. In 1803 zien we een benoeming als rechtbank president in Den Haag voor de Franse bewindvoerders in ons land. In 1805 wordt bij een Staatsbesluit tot Lid in het Departementaal Gerechtshof van Gelderland, benoemd: Mr. A.F. Blombé Vatebender. In 1820 lees ik dat Jacob Nijhoff in Arnhem beneficiair de inventaris aanvaard van de boedel van de dan overleden raadsheer Blombé Vatebender.
Bewerkt uit : Gelre, Bijdragen en Mededelingen, Deel LXII (1965/67) pagina 247 e.v.
In de 19de eeuw worden de namen Dunoog, Duno, en Duinoog door elkaar gebruikt. De naam Duinoog verwijst naar een hoge droge plek of te wel naar de Huneschans, een andere naam daarvoor was Duneschans, of te wel Hoge Schans. Lees meer over de Huneschans verderop.
Gezicht op stuwwal en landhuis Duno bij Doorwerth. Gewassen inkttekening van Breukelmans op blauw papier met voorstelling van de stuwwal en het landhuis Duno. Het op de tekening zichtbare landhuis werd in 1794 gebouwd in opdracht van mr. A.F.O. Blombé Vatebender. Bron Huis Zypendaal en RKD. Fotografisch aangepast HB.
.In 1831 wordt de Duno verkocht aan Johan Frederik Kruse. (1764-1834). Informatie uit HisGis Gelderland, op basis van het gedigitaliseerde kadaster uit 1832: Doorwerth C57 de erven Johan Frederik Kruse rentenier te Doorwerth, totale oppervlakte 13140 m².
Bij het Kadaster kent men in 1832 dus als eigenaar: de erven van de heer Kruse die volgens andere info eerst in 1834 overlijdt.
Johan Frederik (Jan) Kruse, 12-02-1764 overleden 18-02-1834, gehuwd met Margaretha Elisabeth Reuter geb. 07-09-1783 overl. 09-12-1854 en beiden liggen onder een zerk naast de Kerk op de Heuvel in Heelsum. Ze hebben één kind: Johannes Frederikus Kruse
(1817 - † 26 november, 1892 te Zeist)
Uit HisGis
De belvedère staat er dus al in 1832 en wordt door het Kadaster een terrein van vermaak, genoemd.
Te huur: Het landgoed Duno gelegen in de Heerlijkheid Doorwerth, in de nabijheid van het Wolfheezer-Station van den Rijn-Spoorweg, waarmede hetzelve door eenen Straatweg in onmiddelijk verband staat, verheft zich, om deszelfs uitstekend schoone liging en daarbij gevoegde doelmatige inrichting der heerenhuizinge met koetshuis en stallen, tuinmanswoning, Oranjerie, en boerderij, belvedère, paviljoens, fontein-en waterwerken en verder de schoonste landgoederen die in Arnhems omstreken worden aangetroffen. Hetzelve wordt te huur Mei aanst. of vroeger te aanvaarden, Gemeubileerd of de Zomermaanden; of voor één of meerdere jaren, Belanghebbenden adresseren aan het Kasteel Doorwerth. Uit Algemeen Handelsblad van 14-04-1845,
"De Duno" is enkele keren van eigenaar verwisseld en wordt tenslotte gekocht door baron van Brakell, die het huis weer als logement verhuurt. Het is niet bepaald een bloeiende aangelegenheid, de pachters komen en gaan. Een tijdlang wordt het gepromoveerd tot kostschool, schijnbaar ook zonder veel succes. En dat, terwijl er nog wel zo’n aardige belvedère bij staat, een uitzichttoren, één van de uitvindingen, waar de 19e eeuw sterk in is. Maar de geruchten willen, dat de huurprijs niet minder dan hfl 2.000 per jaar bedraagt."
Uit het Utrechtsche provinciale en stads-courant: algemeen advertentieblad 11-10-1844
Algemeen Handelsblad 12-09-1844
Verhuring van het overschoon gelegen landgoed Duno bij Arnhem. Het Landgoed Duno, gelegen in de Heerlijkheid Doorwerth, in de nabijheid van het Wolfheezer-Station van den Rijn-Spoorweg, waarmede hetzelve door eenen Straatweg in onmiddellijk verband staat, verheft zich, om deszelfs uitstekend schoone ligging en daarbij gevoegde doelmatige ingericht HEERENHUIS, met Koetshuis en Stallen, Tuinmanswoning, Oranjerie en Broeijerij, Belvedère, Paviljoens, Fontein- en Waterwerken en verdere aanhoorigheden, boven de Schoonste Landgoederen, die in Arnhems omstreken worden aangetroffen. Hetzelve wordt te Huur aangeboden, tegen Mei aanst. of vroeger te aanvaarden, Gemeubileerd of Ongemeubil., voor de Zomermaanden; of voor één of meerdere jaren, volgens nadere overeenkomst. Belanghebbenden adresseren hunne brieven franco ter Secretarie van het Kasteel Doorwerth.
Uit het Algemeen Handelsblad van 08-04-1845
Uit de Arnhemse courant van 20-06-1847 Ook de erven blijven verhuren en verbreken een bestaand contract:
Het Hotel Duno, doelmatig van Meubelen voorzien, is alsnog Te Huur, opengesteld, vermits de Huur-overeenkomst met den Heer ten CATE is verbroken. Ook is men niet ongenegen hetzelve voor dit Zomer -seizoen aan eene of meerdere Familiën te verhuren. Belanghebbenden vervoegen zich ter Secretarie van het Kasteel Doorwerth.
29-05-1854 in de Opregte Haarlemsche Courant.
Wageningse Courant 13-08-1857
Te huur tegen Mei 1859 of vroeger, het om deszelfs overschoone ligging bekende Verblijf Duno, bestaande uit Heerenhuis, Koetshuis, Stalling, Moestuin, Tuinmanswoning, Oranjerie, Belvedère en Wandelingen. Alles gelegen te Doorwerth, 1 uur afstands van Arnhem, half uur van het station Wolfheeze. Door vertrek van den tegenwoordigen huurder buiten 's lands, bestaat de gelegenheid tot overneming van het ameublement. Brieven franco, ter secretarie van het kasteel Doorwerth.
25-10-1858 in de Opregte Haarlemsche Courant
Het
Landhuis - logement op de Duno (rond 1870), met in het midden de
uitkijktoren. Een aquarel van Alexander Ver Huell (1822-1897) Gem.
Museum Arnhem.
Uit het blad Nieuwe Bijdragen ter Bevordering van het Onderwijs en Opvoeding, pagina 988, van september 1863: De twee bijzondere scholen zijn opgeheven door verplaatsing naar elders, die van L. Rijnenberg (kostschool voor jonge heren) naar het landgoed Duno, die van l. Rijnenberg (kostschool voor jonge juffrouwen) naar Bemmel.
Uit het adresboek van 1962- en 63: Het huis op den Duno staat ledig. F. Rothuizen, tuinman en kastelein op den Duno.
Uit het boek: Nieuwe bijdragen ter bevordering van het onderwijs en de opvoeding, voornamelijk met betrekking tot de lagere scholen in het Koninkrijk der Nederlanden voor het jaar 1865: DOORWERTH. De onderwijzer L. RIJNENBERG, die in 1863 op den huize Duno eene niet gesubsidieerde Bijzondere kostschool voor jonge heeren had geopend, heeft deze gemeente verlaten. Dien ten gevolge moet zijne school als gesloten worden geacht.
Niet de Duno, maar de ernaast gelegen Oorsprong, wordt ook door de erven van Baron van Brakell verhuurt: VERHURING VAN DE OORSPRONG. Met P°. Mei e. k. is TE HUUR , het om deszelfs schoone ligging bekende BUITENVERBLIJF, DE OORSPRONG, gelegen te Oosterbeek, bestaande in HEERENHUIS met KOETSHUIS en STAL, ruimen TUIN en BOOMGAARD ; benevens Terrein van Vermaak. Te bevragen bij den Heer J. STROEVE- Bz., te Amsterdam, en ter Secretarie van het Kasteel DOORWERTH.
Uit Algemeen Handelsblad 11-04-1855
De baron J.A.P. baron van Brakell overlijdt in 1853 en zijn weduwe in 1878. Kennelijk is er onenigheid over de verdeling van de erfenis: het gehele grondgebied van de voormalige Heerlijkheid Doorwerth. Zo van Westerbouwing tot Noordberg. Evenals de Oorsprong, Hoog-Oorsprong en Wolfheze. Ook een strook grond aan de overkant van den Rijn behoorde er toe. De boedelscheiding heeft eerst plaats in 1880.
In een krantenartikel uit 1936 in de Arnhemse courant: Brieven uit Oosterbeek; Doorwerth in het laatst van de vorige eeuw, worden achtereen volgens als eigenaar van de Duno genoemd:
- Louise Constance Jeanne van Brakell (1831-1884), dochter van de heer van Brakell van Wadenoyen en Doorwerth en gehuwd (in 1854) met Henri de Smeth (1821-1870) (eerste huwelijk), eigenaar van 1880 tot 1884.
- De kinderen uit haar eerste huwelijk: Theodore Baron de Smeth (1855-1924) en Paul Arnold Jacob Baron de Smeth (1857-1941). Eigenaren van 1884 tot 1898;
- De heer van Lansbergen (huurder);
- De heer Scheffer.
Uit de Arnhemsche courant van 25-01-1936
Een bewerkte werk van M. Vos uit Oosterbeek. Het Gelders Archief geeft aan dat dit werk gemaakt is tussen 1861 en 1867
Niet echt duidelijk is wanneer nu De Duno verkocht wordt. Er worden meerdere jaartallen voor de verkoop van de Duno genoemd. Veel andere auteurs gaan er vanuit dat de heer Scheffer dan de koper is. Zelf zie ik vaak de kinderen van Louise als eigenaar van de Duno (of een gedeelte ervan) in meerdere advertenties (zie hieronder).
Of ze zelf op de Duno gaan wonen? P.A.J. De Smeth van Alphen koopt in 1887 een pand in Den Haag aan de Prinsessegracht 29. Handig, Paul was kamerheer in bijzondere dienst van Koningin Wilhelmina. Op het moment van verwerving in 1884 door de broers, woont Theodore in Parijs en woont Paul in Londen, Engeland.
Bij Bouwer is te lezen dat de eigenaren veel in het buitenland verbleven. Het landhuis stond veel leeg en de bossen werden verwaarloosd. (pagina 336).
Neem nu aan dat de Duno door Jan Werner van Pallandt de Duno niet verkoopt, doch zijn beide zonen de Duno erven in 1886 van hun moeder, Louise Constance Jeanne van Brakell. Hieronder een uitsnede van de Kadaster registratie.
Arnhemsche courant 13-10-1884
Alle eigenaren op één stuk van het Kadaster. Achtereen volgens; de dochter van de baron van Brakell, haar eerste echtgenoot De Smeth, haar tweede echtgenoot Van Pallandt en daarna de twee kinderen uit het eerste huwelijk: Paul en Theodore.
Arnhemsche courant 23-01-1893
Arnhemsche courant 28-01-1895
Uit: De Graafschap-bode : nieuws- en advertentieblad voor stad- en ambt-Doetinchem, Hummelo en Keppel, Wehl, Zeddam, 's Heerenberg, Ulft, Gendringen, Sillevolde, Terborg, Varsseveld, Dinxperlo, Aalten, Breedevoorde, Lichtenvoorde, Groenlo, Neede, Eibergen, Borculo 10-10-1891
Voor Paul de Smeth van Alphen wordt het gras in de uiterwaarden bij de Duno verkocht.
Advertentie in de Arnhemsche courant van 09-06-1890
Er zijn op de Duno, bij kasteel Doorwerth meerdere afgravingen geweest. Die zijn nu nog goed te zien. Deze ansicht zal uit een periode zijn dat men net klaar was met de afgraving en grondwater heeft een kuil gevuld.
De Duno is op meerdere tijden (rond 1883 en 1924 - 1932) afgesloten geweest voor het publiek. Een kleine vast niet complete inventarisatie:
DUNO. De ondergeteekende heeft in last het publiek bekend te maken, dat van af heden het geheele Landgoed Duno met inbegrip van de Hunneschans voor WANDELAARS is gesloten. Hoe ongaarne ook, moet dit besluit worden genomen wegens verregaande baldadigheid, het bederven van Plantsoen, Opschriften enz., waaraan zich sommige bezoekers schuldig maken. De boschbrand op Zondag 11, door moedwil of laakbare onachtzaamheid ontstaan, een gedeelte bosch bij de Hunneschans aangetast hebbende, is met krachtinspanning door de bewoners van het Landgoed gebluscht ten aanschouwen van een gezelschap, waaronder rookende heeren, die op eenigen afstand van den brand zich bevonden. Nu het Landgoed Duno voor het publiek is gesloten, zij men wel indachtig, dat door verdubbeld toezicht van zijn recht zal worden gebruik gemaakt om wandelaars te verwijderen. (de tekst in de krant staat hiernaast) Doorwerth , J. G. H. van der Dussen, 4 Julij 1883. Rentmeester.
De Oosterbeekse V.V.V. vraagt de heer Scheffer in april 1895 om vrije wandeling op de Duno; deze verwijst hen naar de eigenaar Baron de Smeth van Aphen.
Scheffer laat in 1898, als nieuwe eigenaar, een rij- en wandelweg aanleggen vanaf 'Boersberg' langs de 'Kapelleboom' naar het landgoed de Duno. De Duno zelf blijft gesloten.
In juli 1915 wordt de Duno voor wandelaars weer beperkt opengesteld:
Arnhemse Courant
Scheffer verbiedt tot zijn leedwezen op 18 augustus 1916 weer de wandelingen op de Duno. De afgegeven wandelkaarten worden ongeldig.
Arnhemse Courant 06-09-1916: Gisteren eischte het openbaar ministerie bij de Rechtbank alhier een gevangenisstraf van 8 dagen tegen J. H. N. en K. de H., beiden te Oosterbeek, wegens vernieling. De zaak betrof een quaestie, oorspronkelijk ontstaan tusschen den heer Sch. van de „Duno" en den kooper van het Huis ter Aa, den heer W. De heer Sch. had nl. een weg bij de Duno doen afsluiten en de heer W. beweerde dat deze afsluiting onrechtmatig was. Ook andere personen, die belang hebben bij het verkeer over dien weg kozen partij in dezen strijd. Op 11 Juni j.l. heeft nu bovengenoemden K. de H., in hoedanigheid van chef der op het Huis ter Aa, gevestigde rijwielbandenfabriek, aan den opzichter J. H. N. last gegeven, het op den weg geplaatste hek met geweld te openen, hetgeen is geschied. Des middags, van dienzelfden dag heeft vervolgens den chef zelf het slot van het hek vernield, nadat het namens den heer Sch. weder was hersteld. De eerste beklaagde zegt voor de Rechtbank dat hij slechts als ondergeschikte op last van zijn superieur heeft gehandeld en laatstgenoemde erkent dit, doch beweert dat hij het recht van verkeer heeft over den onderwerpelijken weg en zegt dat hij zal voortgaan met de afsluiting te verbreken zoo vaak hij den weg afgesloten vindt. De Rechtbank zal 12 September a,s. in deze zaak uitspraak doen.
Eerst na de Scheffer periode is de Duno (soms) weer te bezoeken, zie hieronder.
Arnhemsche courant van 06-07-1883
Gedeelte van een wandelkaart uit 1878 van K, vd Zande voor Stenfert Kroese Arnhem, bron G.A.
Eerst vanaf 1 mei 1932, als het Geldersch Landschap formeel eigenaar is, zijn er tegen een gering bedrag toegangskaarten aan te schaffen en kan het publiek het landgoed de Duno weer bezoeken.
„De Duno" is thans opengesteld voor de leden van de stichting „Het Geldersche Landschap" en voor hen, die in het bezit zijn van een wandelkaart. Om deze kaart voor het geheele jaar te verkrijgen, heeft men zich mondeling of schriftelijk te vervoegen bij het bureau der Vereeniging O. V. V., Annastraat, Oosterbeek, het Verkeershuis te Arnhem, het hotel „De Duno", en andere belangrijke hotels, het kasteel Doorwerth en den boekhandel Romjjn te Oosterbeek. Het spreekt van zelf, dat de stichting „Het Geldersche Landschap", die ook de landgoederen „de Warnsborn" bij Arnhem en „de Delle" bij Heerde" bezit en toegankelijk stelt gaarne de bezoekers van de Duno onder haar leden zou tellen. Om lid te worden kan men zich ook tot bovengenoemde bureau's wenden, alsmede tot den heer F. F. van der Ven, burgemeester van Geldermalsen te Rijswijk (Betuwe), Secretaris der stichting. Wij wekken een ieder op den prachtigen Duno te bezoeken: Uit de Arnhemsche courant van 11-04-1933.
Uit de veilingbrochure van de Duno in 1888
Het theehuis op de voorgrond wordt later door Scheffer, Voorhoeve, de Rijnkoepel genoemd
Het huis op de Duno, van ??, wanneer ??
Een tekening van F. Weissenbruch uit de periode 1800 - 1899. Wanneer ??
Uitzicht vanaf de Duno
Een tekening van Alexander Ver Huell uit 1857. De eerste uitkijktoren staat er al op, Geheel links kasteel Doorwerth. Op de voorgrond het veer naar Driel.
Iets verder op in deze brochure wordt de "métairie Ter Aa" beschreven, deze zou enige jaren voor 1888 gebouwd zijn, en bestaan uit woonhuis met erf, veestallen, bergschuur, hooiberg, tuin, boomgaard, weiland en losplaats en benevens de grintweg bekend als Fonteinallee of Weg Onderlangs. Een métairie is een in bedrijf zijnde boerderij. De boerderij Ter Aa, staat op de kaart aangegeven als zijnde Huis ter Aa, onder in het Seelbeekdal bij de Fonteinallee. Later bouwt Scheffer een "Huis ter Aa" genoemd naar deze boerderij. Zie de kaart uit de brochure hier onder. De naam Ter Aa, of Gat van ter Aa, komt al op oude kaarten voor oa die van Nicolaas Geelkerken rond 1650.
De boerderij Ter Aa wordt in 1888-89 gehuurd door Steven Kleinpaste voor een bedrag van hfl 800,- per jaar. De huurprijs is inclusief het recht tot tolheffing op de Fonteinallee. Het huurcontract loopt volgens de veiling brochure minstens tot 1 februari 1891. Het latere tolhuis staat in 1888 nog niet op de kaart. Steven Kleinpaste is tevens opzichter op de Duno. In verkoop advertenties voor mijnhout, masthout, e.d. zie je de jaartallen 1894 en 1895, waarin Kleinpaste genoemd wordt.
De koper van de Duno verkrijgt het geheel of perceel eerst nadat de huur of pacht is afgelopen. Dat verschilt per perceel. Veelal is de ingangsdatum 1 januari 1989 tot 1 mei 1889.
Uit de veilingbrochure van de Duno in 1888
Uit de veilingbrochure van de Duno in 1888
De kavel van de Duno, lijkt nog vrij aardig op de oorspronkelijk kavel van de Eijerhegge.
Johan Wilhelm van Lansberge (1830-1903) oa Gouverneur-generaal van Nederlands Indië, heeft na zijn pensionering de Duno gekocht. Hij was in 1871-1875 gezant in Brussel en werd toen tot landvoogd benoemd: Gouverneur-Generaal van Nederlands-Indië, van 26 maart 1875 tot 12 april 1881. In 1891 verhuist hij van de Duno naar Brummen, De Rees. Hij komt te overlijden in Menton, Frankrijk op 17 december 1905. Hij was gehuwd met mw. Rafaéla Romoalda Ricarda del Villar y Battle, het huwelijk bleef kinderloos. Link
Uit andere berichten komen andere data naar voren.
Elders lees ik: Op 12 April 1881 trad hij als gouverneur generaal af en vertrok hij naar Nederland, waar hij 21 Mei 1881 aankwam. Hij vestigde zich metterwoon op de Havezathe de Rees nabij Brummen; later woonde hij afwisselend te Mentone en op de Duno bij Oosterbeek, om zich ten slotte in 's Gravenhage te vestigen.
Ook hier te lezen: Van 1880 tot 1891 is van Landsbergen bewoner van de Havezathe Rees bij Brummen.
Vermoedelijk dus woonachtig op de Duno vanaf 1889 tot en met ongeveer 1895.
Uit Haagsche courant 25-09-1889
Uit Arnhemsche courant 24-08-1891
foto van Wikipedia
Of de heer van Lansbergen er gewoond heeft? Kennelijk wel, zie de advertentie hier naast, maar of hij ook de eigenaar was?
De bewoning door van Lansbergen vult wel een gat tussen 1889 en 1898 als Scheffer echt in beeld komt. Neem nu aan dat Scheffer en van Lansbergen elkaar gekend hebben.
Uit de krant: Scheffer verhuisd naar de Duno in 1894. In 1895 huwt Scheffer op de Duno met zijn tweede vrouw.
Het "Huis ter Aa" is ontstaan nadat de heer Scheffer in 1888 het landgoed "de Duno" had aangekocht. Uit Demoed; De Westelijke Veluwezoom in oude ansichten, pagina 128, 1968
Het laat-18de-eeuwse Huis te Duno werd in 1888 gekocht door cacaohandelaar J.W.F. Scheffer. Uit Monumenten in Nederland. Gelderland. Door Ronald Stenvert, Chris Kolman, Sabine Broekhoven, Ben Olde Meierink en Marc Tenten. Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist / Waanders Uitgevers, Zwolle 2000.
In Van de Bunt; Dorenweerd. Van heerlijkheid tot dorp uit 1974. op pagina 50, staat dat van Pallandt in 1888 het hele bezit aan de heer Joseph Willem Frederik Scheffer verkoopt.
In Demoed; Van een groene zoom aan een vaal kleed; 1953, pagina 145-146 staat dat Scheffer in 1888 koopt op een veiling.
In 1898 kocht de heer J.W.F. Scheffer De Duno. Hij stichtte ‘Modelboerderij Het Huis ter Aa’ langs de Seelbeek. Volgens Amber Luttmer die in 2006 een beschijving van de Duno maakte voor de eigenaar het GLK
Willem de Bruin heeft het in zijn boek: Je moet hier zijn geweest: Oosterbeek; 2014; over de aankoop van de Duno in 1898 Bouwer: pagina 336;
In 1898 is het landgoed op een publieke veiling voor 193.000 gulden gekocht door Joseph Willem Frederik Scheffer.
En een ander een bericht dat Dhr. J.W. Scheffer eerst rond 23-07-1898 eigenaar van de Duno wordt.
Tussen 1898 – 1917 was de Duno eigendom van Scheffer.
In 1898 kocht de heer J.W.F. Scheffer De Duno.
Zelf ga ik uit van 1898 voor wat betreft de aankoop door Scheffer. Scheffer heeft net als van Lansbergen het huis eerder gehuurd.
Uit de Telegraaf van 30-09-1894
Scheffer laat meerdere woningen bouwen: de Viersprong (later Jacoher), Pretty Home (later Beukenhof?), Forest Hill (of Eikenhof), Zorgvlied (of Zorgvliet) (andere naam De Vijverberg en de latere Christelijke (Nationale) Lagere School Heveadorp), de Vrede, de Vreugd, de Zaaier (naam sinds 1937) Post en Enk, de Pauw, de Bloem en de Vrucht.
Huize Zorgvlied heet later De Vijverberg, ze hebben hetzelfde kadastrale nummer 687. En de Vijverberg wordt later een Christelijke Lagere School. Verwoest tijdens de Slag bij Arnhem in 1944, afgebroken in 1953.
In 1908 richt Scheffer de NV Modelboerderij Huis ter Aa op. Het begin is er al eerder. Huis ter Aa wordt al genoemd in 1903 en 1904. Scheffer begint rond 1901 met een complex beneden bij de Nederrijn, maar al snel besloot hij het hoger gelegen deel van het dal te egaliseren. Het gehele gebouwencomplex wordt omsloten door een kunstig gesmeed hekwerk. In 1908 wordt het echt groots aangepast, er is een aanbesteding in café de Westerbouwing waarbij 30.000 kilo roggestroo voor de Modelboerderij gekocht wordt.
Arnhemsche courant 09-05-1895
Leuke bijverdienste voor Scheffer? Arnhemsche courant 30-12-1899
Huize de Viersprong of Jacoher wordt in 1908 (1909 volgens van der Straaten) aan de Oude Oosterbeekseweg gebouwd. Vaak zie ik als bewoner de pleegzoon van Scheffer: Franz Scheffer. Later zie je in advertenties dat Scheffer er zelf ook woont. De naam komt kennelijk van de samenvoeging van de voornamen van Jacoba Cornelia Hermina Scheffer, een nichtje waar Scheffer in 1896 mee huwt. J.W.F Scheffer heeft ook een villa Jacoher, aan de 1e Rusthoekstraat 13 in Scheveningen. Het adres uit 1914 en in 1915 heeft hij daar telefoonnr. S 250. De naam villa is wat overdreven, het pand bestaat nog steeds.
In november 1911 overleed Jacoba Cornelia Hermina Scheffer, de tweede echtgenote van Scheffer.
Advertentie uit Nieuwsblad van Friesland: Hepkema's courant 21-12-1907
In 1908 richten enkele medici en directeuren van keuringsdiensten het Genootschap voor Melkkunde op. Vooral om voorlichting te verstrekken aan overheid en burgers aangaande het belang van schone en goede melk. Particuliere ondernemers zoals Scheffer gingen modelboerderijen oprichten waar de melk onder extreem hygiënische omstandigheden werd gewonnen en verwerkt, waarna het na koeling onverhit werd vervoerd naar de afnemers. Scheffer richt in 1908 de modelboerderij en melkfabriek Huis ter Aa op. Het werd een schitterend gebouwencomplex, omsloten door kunstig gesmede hekken. De advertentie hierboven laat zien dat Scheffer hier al langer mee bezig was. In 1908 blijkt dat Scheffer ook serieus bezig is: De Melk, Boter en Karnemelk der Model-Boerderij ,,Het Huis ter Aa" te Doorwerth staan onder voortdurend toezicht van de Bacterioloog C. J. Koning te Bussum.
Voor de modelboerderij liet Scheffer in 1909 een brochure maken. Daarin werd nog eens herinnerd aan de treurige situatie in de praktijk: ‘Op weinig gunstige uitzonderingen na, zal men verbaasd staan over de verregaand vervuilde melkgevende dieren, over de zeer onzindelijke kleeding van het melkpersoneel, over de vuile wijze van melken, over de zeer afkeuringswaardige wijze van velen om in de handen te spuwen, voordat zij met het melken beginnen.’ Nee, dan ging men op het Huis ter Aa heel anders te werk. De fraaie brochure met veel foto’s – die ook als prentbriefkaarten werden uitgegeven – meldde: ‘Elken ochtend worden de koeien geroskamd, geborsteld en wascht men ook de staarten af.’ Aan de melkwinning werd bijzondere aandacht besteed, dat sprak haast voor zichzelf. Uit Friesland had men twintig melkknechten aangetrokken. Op de melkknechts wordt bijzonder toegezien.
Ter wille van de afdoende controle worden geen getrouwden als melkknechts aangenomen en stelt de directie de eisch, dat de melkknechts op de boerderij zullen inwonen. Zij zijn verplicht eenmaal per week een bad te nemen. In een viertal stallen – tot manshoogte betegeld – werden zo’n tweehonderd melkkoeien gehouden. Wanneer de koeien ’s zomers in de wei liepen waren rond de Rijn hekken geplaatst, de koeien mochten alleen het gezuiverde water drinken. Ook werd de melk dan direct gekoeld in een wagen, ‘waarvan de kap bedekt wordt met natte doeken, om de temperatuur in den wagen laag te houden’.
Na behandeling werd de melk gekoeld vervoerd naar de afnemers in grote steden
als Arnhem (Spijkerstraat 6) (Steenstraat 46) (Sonsbeek paviljoen), Nijmegen (Stijn Buijsstraat 38) (Van Broeckhuijzenstraat 11) (Bergendalscheweg 22 a), Utrecht (Domsteeg 3), Heelsum, Renkum (Dorpsstraat) en Amsterdam. Maar al snel bleek een rendabele bedrijfsvoering vrijwel niet uitvoerbaar. Scheffer vond er het volgende op: hij maakte afspraken met zes hotelrestaurants in de buurt va Arnhem, waar alleen melk uit de modelboerderij verkocht mocht worden. Het Sonsbeek Paviljoen / Theeschenkerij / Theepit werd van 1910 tot 1914 geëxploiteerd door J.W.F. Scheffer. In het bijzonder om de verkoop van de melk in flessen te stimuleren. Toen in 1914 het Huis ter Aa liquideerde, nam de beheerder, de heer Stijnman de pacht over. Daarna maakte Stijnman de Theeschenkerij tot een grote attractie op Sonsbeek. Tegenwoordig kun je er voor een goede Chinese maaltijd terecht.
Arnhemse Courant: 22-10-1914 Aan de koeien werden hoge eisen gesteld. Koeien die ook maar enige temperatuurverhoging of ziekteverschijnselen lieten zien, gingen naar de ziekenstal, waar de uit Texel afkomstige en in Bern gepromoveerde dierenarts Cornelis Jan Rab de scepter zwaaide. Hij beschikte er ook over een eigen laboratorium. Rab vestigt zich in Oosterbeek in 1907 en gaat dan wonen in de woning van de vroegere gemeente-ontvanger Carbasius aan de Pietersbergschenweg. Ook de gemeente Doorwerth benoemt in 1907 Rab tot gemeente-veearts-keurmeester.
In zijn leerboek ‘Nederlandsche rundveeteelt’ voert de Limburgse veeteeltconsulent Jacques Timmermans de Oosterbeekse dierenarts ten tonele. Bij honderd koeien van Huize ter Aa onderzocht die namelijk het verband tussen de fijnheid van de horens en de melkproductie van de koeien. Hij onderzocht of koeien met dunne horens minder melk gaven dan koeien met dikke horens. Er bleek géén verband tussen de kwaliteit van de horens en de melkopbrengst, zo luidde de uitslag van de proeven op Huis ter Aa. Als de modelboerderij in 1914 sluit moet ook de Oosterbeekse dierenarts Cornelis Jan Rab afscheid nemen van de modelboerderij. Scheffer beloont hem (of misschien was het achterstallig salaris) met een schitterende kast. Rab gaat met pensioen in 1940 en wordt dan benoemd tot ridder in de Orde van Oranje Nassau. Hij heeft dan meerdere functies van rijks- en gemeenteveearts, hoofd van den vleeschkeuringsdienst en directeur van het openbaar slachthuis in de gemeente Renkum gehad. Ook werd dr. Rab gehuldigd in verband met zijn vele bemoeiingen voor de oprichting van verschillende plaatselijke, provinciale en landelijke verenigingen ten algemeenen nutte.
uit de Arnhemse courant van 28-07-1915
In september 1915 – twee jaar voor zijn dood – nam Joseph Scheffer een dramatische beslissing. Hij mocht dan nog zo vaak vertellen dat de melk uit zijn modelboerderij de voorkeur verdiende boven gepasteuriseerde melk, het bedrijf werd nooit renderend. Hij verkocht de modelboerderij en het hotel “Huis ter Aa” aan Dirk Frans Wilhelmi uit Hoogezand.
Veel onduidelijkheden wanneer de modelboerderij Huis ter Aa, nu echt stopt!
Wiki noemt 1914. Hier staat ook beschreven dat Odo van Vloten de hele Duno koopt van Scheffer in 1914 en dat Van Vloten de verkoop aan Wilhelmi regelt. Dat klopt niet. In 1914 koopt van Vloten alleen het zuidwestelijke gedeelte van de Duno. Ook Stijnman van het Sonsbeek paviljoen vermeldt 1914. Het is Scheffer die zijn Huis ter Aa verkoopt aan Wilhelmi in september 1915.
Wilhelmi bouwde de stallen van Huis ter Aa om tot fabrieksruimte en liet de Groningse gezinnen overkomen als arbeiders. De ‘Verenigde Nederlandsche Rubberfabrieken Hevea' worden opgericht in 1916. Na een jaar werkten er 250 personen waarvan 50 kinderen. Wilhelmi liet aan de zuidzijde van de heuvelrug (nu de Dunolaan) woningen bouwen in Engelse landhuisstijl, met namen als Celebes, Borneo, Java en Sumatra. Zo ontstond Heveadorp.
Andere woningen aan de Dunolaan zijn kennelijk ook door Wilhelmi of zijn personeelsleden gebouwd: Dollard en Hunzingo.
Over Heveadorp is veel te vinden op het www.
Naar een ansichtkaart
1900 - 1903: Genève, Zwitserland. Daarna weer de Duno.
1912 - 1915 Villa Jacoher, of Scheveningen bij Den Haag en verhuisd dan in 1915 naar Jacoher of Jagerhuis in Doorwerth.
Hoogst Belangrijke VERKOOPING van een buitengewone goed onderh. EQUIPAGE van den nieuweren tijd, op den Huize „DUNO". De Notaris N. Th. LADENIUS, te Arnhem, zal op Donderdag den 11 October 1900, des voormiddags te Elf uur, wegens vertrek naar het buitenland, aan het Koetshuis op den Huize „Duno", te Doorwerth bg Oosterbeek, publiek a contant VERKOOPEN: De geheele, bijzonder fraaie Equipage, bestaande in: Groote Jacht-Breack (Fransch fabrikaat) ingericht voor 2 en 4 Paarden, enz. enz ... Koude- en warme-kasplanten op den Huize Duno, te Doorwerth, bij Oosterbeek. De Notaris N. Th. LADENIUS, te Arnhem, zal op Vrijdag 12 October 1900, des voormiddags te 11 uur, wegens vertrek naar het Buitenland, aan de Oranjerie op den Huize „Duno", te Doorwerth, bij Oosterbeek, publiek d contant VERKOOPEN: de geheele collectie Koude- en Warme-Kasplanten, bestaande in: Anthuriums, Brumelia's, Varens, enz. enz .. Uit: Het nieuws van den dag : kleine courant, 05-10-1900.
De Valkeniersbossen van de heer van Heutz komen in 1903 in bezit van J.W.F. Scheffer. (link) Bij Heemkunde lees je dat Scheffer de bossen in 1908 verwerft van mej. C.C. Fangman.
In 1904 wordt de aanbesteding gedaan van een paardenstal, het verbouwen van een bestaande paardenstal en de bouw van een tuinmanswoning, allen op de Duno en ontworpen door de architect E. Verschuijl.
In 1907 begon J.W.F. Scheffer met de modelboerderij 'het Huis ter Aa'. De eerste gebouwen van de modelboerderij stonden beneden aan de Dunolaan, op de locatie van de vroegere Boerderij ter Aa. Daarna werd al vlot het hoger gelegen deel van het dal geëgaliseerd. Op het plateau kwam een tweede complex, compleet met elektriciteitsvoorzieningen.
Doorwerth, 22 April 1908. Door den heer J. W. F. Scheffer, eigenaar van „de Duno", is van den heer mr. J. G. ridder van Rappard, gekocht het kasteel „Doorwerth" met daarbij behoorend hotel „de Zalmen" en verschillende landerijen, ook de uiterwaarden aan de overzijde van den Rijn.
Arnhemsche courant, 23-04-1908.
Dhr. Scheffer koopt van mr J. G. ridder van Rappard, te Laren, per 1 juli 1908 het kasteel Doorwerth, de uitspanning de Zalmen en landerijen en uiterwaarden voor zijn stamboekkoeien. Ook de er bij behorende uiterwaarden aan de overzijde van de Rijn. Met het kasteel doet hij niets. De daar aanwezige schimmels en kevers kunnen er rustig hun bestaan blijven voortzetten.
Op 8 augustus 1908 richt Scheffer, samen met zijn stiefzoon Frans Scheffer de N.V. Modelboerderij Huis ter Aa, op.
In 1908 koopt Scheffer de Steenfabriek Zeldenrust / J. en J. A. van Holst in Driel, die bestond van 1861 tot 1908. Scheffer laat de ovens en de opstallen afbreken en brengt het bedrijfsterrein weer in de oorspronkelijke staat van weiland terug. (link) Voor het uitzicht? Voor de koeien!
In 1908 koopt Scheffer het huis (Sternfeld) aan de Dorpsstraat te Renkum voor de verkoop van melkproducten van het "Huis ter Aa". Even later het logement Schoonoord in Heelsum.
In 1908 koopt Scheffer een winkel aan de Steenstraat 46 te Arnhem voor de verkoop van melkproducten van het "Huis ter Aa".
In 1809 koopt Scheffer de Westerbouwing en ernaast gelegen Valckeniersbossen. Een oude koepel wordt afgebroken en vervangen door een houten restaurant, ook komt er een muziekkoepel.
In 1909 wordt het kasteel Doorwerth verkocht aan F.A. Hoefer voor zijn militaria verzameling.
Op 1 februari 1910 koopt de heer F. A. Hoefer het kasteel Doorwerth van Scheffer, maar dan alleen het kasteel zelf, zonder de grachten en de singels er omheen. De aankoopprijs was Hfl 10,000. Op 1 april 1910 werd het kasteel overgedragen aan de Vereeniging „Doorwerth", welke zich voorgenomen had om het kasteel te redden voor de ondergang en er een Geldersch Museum in te vestigen. De landerijen en uiterwaarden van het kasteel blijven in het bezit van Scheffer.
Het Sonsbeek Paviljoen / Theeschenkerij / Theepit werd van 1910 tot 1914 geëxploiteerd door J.W.F. Scheffer. In het bijzonder om de verkoop van de melk in flessen te stimuleren. Toen in 1914 het Huis ter Aa liquideerde, nam de beheerder, de heer Stijnman de pacht over. Daarna maakte Stijnman de Theeschenkerij tot een grote attractie op Sonsbeek.
Belangrijke Verkooping eener EQUIPAGE. Wegens aanschaffing van Automobielen. De candidaat Notaris J. BAX, plaatsvervanger van den te Arnhem standplaats hebbenden Notaris N. Th. LADENIUS, zal op Dinsdag den 4 October 1910, des Voormiddags te 11 ure, op den Huize „de Duno", te Doorwertlh nabij Arnhem, publiek a contant Verkoopen: Een bijzonder Nette Equipage, bestaande o.a. uit: Paarden, Rijtuigen, Tuigen en vele Stalbenoodigdtheden, als: Een bijzonder fraai Span Engelsche Paarden en Negen diverse jonge Paarden; Landauer, Omnibusbreack met Zomer- en Winterkap, Twee Victoria's, Coupé, Phaeton, Dos a Dos, e-Cab op vier Wielen, fraaie Mail-Coach (geheel nieuw opgemaakt). De Rijtuigen zijn allen met Caoutchouc-banden, de meesten van electrische lantaarns voorzien en bijzonder goed onderhouden. Voorts fraaie Tuigen (waaronder een bijzonder degelijk gala-Spantuig), Rijzadel met toebehooren, Stal- en andere Dekken, benevens allerlei Stalbenoodigdheden, Livrei- en andere Jassen, enz. enz. Uitvoerige Notitiën verkrijgbaar op den Huize „de Duno" en ten Kantore van den Notaris N. Th. LADENIUS, Marktstraat 24, te Arnhem. Bezichtiging daags vóór den Verkoop van 's morgens 9 uur tot des namiddags 3 uur en op den dag van Verkoop van 's morgens 9 tot 10.30 uur.
Uit de Arnhemsche Courant van 01-10-1910.
De Tijd: godsdienstig-staatkundig dagblad, 16-12-1911.
In 1912 wordt de Westerbouwing door Scheffer verkocht aan de gemeente Renkum.
Ansichtkaart uit 1911 -1 915, bron Gelders Archief
Belangrijke Openbare Verkooping op Donderdag 14 mei 1912, des voormiddags I I uur, ten overstaan van Notaris De Meester te Heteren, op het landgoed „De Duno" te Doorwerth bij Oosterbeek, van «ene groote partij bijzonder goed gekweekte en onderhouden Kuipplanten, koude en warme kasplanten, bloemen, tuingereedschap enz.
Uit: de Nieuwe Rotterdamsche Courant, 10-05-1912.
Eenzelfde veiling ook op 30 mei 1912, maar dan vooraf gegaan door twee kijkdagen waarbij op het terein van de Duno ook consumpties verkrijgbaar zijn.
1912 Frederik Muller & Co., Amsterdam brengen in veiling meerdere hoogstbelangrijke schilderijen en antikiteiten van o.a. het buitengoed de Duno, etc.
Uit de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 27-10-1912.
Kunstveiling.
1912 Nog komen van 26—29 November bij Frederik Muller in veiling zeer bijzondere andere schilderijen, kunstvoorwerpen, faience enz., uit de collecties van wijlen Z. E. Von Weckherlin, C. M. C. Obreen, »De Breul«, »De Duno« e. a. — Kijkdagen: 22, 23, 24 en 25 November a.s. uit De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad van 15-11-1912.
Kunst en Letteren. Kunstveilingen.
1912 Bij Frederik Muller en Co. te Amsterdam, zullen op 20 tot 29 November, belangrijke verzamelingen oudheden en kunstvoorwerpen geveild worden, afkomstig uit de nalatenschap van C. M. C. Obreen te Rotterdam, de collectie jhr. dr. H. G. F. Mock, de huizen De Breul te Zeist en De Duno, de Fransche kerk op de N.Z. Voorburgwal te Amsterdam.
Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant van 16-11-1912.
De Duno. De Nieuwe Arnhemsche Courant verneemt, dat de eigenaar van 't bekende landgoed „De Duno", te Doorwerth, in onderhandeling is getreden met een Amerikaansch industrieel over den verkoop van gemeld landgoed.
Uit Algemeen Handelsblad van 24-10-1913, idem Telegraaf 23-10-1913
In 1914 is er het einde van de Modelboerderij. Scheffer probeert de hele Duno te verkopen. In die tijd bestaat een veiling van een goed uit twee gedeelten. Bij de eerste veiling mag men tegen elkaar opbieden (inzet) en bij de tweede veiling wordt er geboden bij afslag. De veiling meester noemt een bedrag dat hoger is dat de inzet, en noemt dan steeds lagere bedragen in de hoop dat iemand "mijn" roept bij een bedrag dat dan toch nog weer hoger is dan bij de inzet.
6 en 20 Maart 1914 Openbare verkooping van de heerlijkheid „Doorwerth", tusschen Arnhem en Wageningen, in de gemeente Doorwerth, met de daarbij behoorende bosschen, hakhout, bouwlanden, boerderijen, woonhuizen, boomgaard, weilanden, wegen en tuinen, — het recht van tolheffing, vischrecht, vischwater en wildrijke jacht; — alles aaneengelegen aan den weg van Doorwerth naar Oosterbeek, met de van ouds bekende uitspanning en hotel „de Zalmen", een en ander ter grootte van 116 hectaren, 52 aren, 70 centiaren, op 6. en 20. Maart 1914, ten overstaan van den Notaris E. D. de Meester te Heteren.
In „Ons Huis, Oud en Nieuw", schrijft de heer H. M. Werner: „Menschen met piëteit hebben er zich hartelijk over verheugd, dat het in puin vallende, met ondergang bedreigde kasteel de Doorwerth door tijdige maatregelen is gered. Doch velen hunner zullen vragen, wat er nu van het landgoed wordt. Het kasteel was belangwekkend; — als bouwwerk, als een van onze schaarsche groote kasteelen, onze burchten, was het een merkwaardigheid en voorts is er veel geschiedkundig belang aan verbonden. Doch de in ons land onovertroffen schoonheid van Doorwerth ligt in het natuurmonument, de bosschen. Na het geheel van, nu wijlen, ridder van Rappard te hebben gekocht, heeft de doortastende industrieel Scheffer nieuw leven in de streek gebracht. Op de naburige Duno tronend, heeft hij er een groote model-boerderij gebouwd en ook de weiden van de Doorwerth, hadden profijt bij de maatregelen, voor die werkelijke modelinrichting genomen. De weg onderlangs den dichtbegroeiden heuvelrug zag er keuriger uit dan ooit — alle wegen kwamen prachtig in orde en in de bosschen werden enkele aardige houtvesters- of andere woningen gezet. Wat zal er nu van de Doorwerth worden? Met inbegrip van de, afzonderlijk geveilde, boomen is het landgoed verleden week bij den inzet in bod gebracht op ruim ƒ 170.000; een prijs, die zoodanig schijnt te zijn, dat de eigenaar, als er 'bij den toeslag" nog iets bijkomt, wel tot gunning zal besluiten. Wie is het of.... wie zijn het, die dit belang stellen in het schoone bezit? Van Heemschut, van de Vereniging voor Natuurmonumenten heeft men niets gehoord. In een ingezonden stuk heeft een bekend man uit de streek, de heer van Lonkhuizen, een nuttige, trouwens niet nieuwe, gedachte uitgesproken: annexatie van de gemeente Doorwerth bij Renkum, in welker groote uitgestrektheid het een infaam vormt. Heeft deze gedachte aanhang gevonden? Wij hebben er niet meer van vernomen.Trouwens, het ook uit een politiek oogpunt wellicht aanbevelenswaardige plan, is alleen uitvoerbaar.. met een wet. Het gevaar voor het landgoed is zijn rijkdom. De 'kostelijke bosschen vertegenwoordigen een niet geringe waarde in hout. En... . juist daar, waar de mooiste boomen staan, westwaarts langs den Italiaanschen weg — dat beroemde „natuurmonument" — op het mooie stuk bij den „ijskelder", heelt de grond voor de industrie waarde, daar het krachtige leemaarde is. Men denke zich den dichtbeboschten heuvel overgeleverd aan de steenfabrikatie.... Het is om Theophile de Bock, den schilder van 'Doorwerth, uit het graf te halen. Doch — behalve hij en andere schilders, hoevele duizenden en duizenden groote en kleine menschen hebben uit deze bosschen, van deze vergezichten-biedende hoogten de schoonste indrukken van Gelder's natuurschoon!.
H.M. Werner schrijft tussen 1886 en 1913 meerdere boeken en publicaties over Doorwerth, het Kasteel, het Museum en dergelijke. Werner werd geciteerd in de Arnhemsche courant op 12-03-1914.
Uit de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 21-03-1914
Op 17 juli 1914: Veiling, J.W.F. Scheffer, woonachtig te Scheveningen, bij notaris E.D. de Meester, notaris te Arnhem, standplaats Heteren. Aangeboden wordt de Duno met herenhuis, koetshuis, autogarage, belvedère, tuinmans- en koetsierswoningen, stallen, tuin met warme en koude kassen, druiven- en perzikkassen, rosarium, lanen, wegen, waterpartij, en wandelbosch. Voorts de daarbij gelegen villa's de Viersprong, Pretty Home, Forest Hill, het Huis Zorgvliet, het huis de Pauw, het huis de Bloem, het huis de Vrucht., benevens het Jagershuis. Samen 71,23 hectare. Uitgesloten van de verkoop is de Modelboerderij Huis ter Aa. De heer Joan Christoffel Reinders Folmer, administrateur, makelaar wonende te Amsterdam doet een inzet op vrijwel alle percelen. Alleen op perceel 9 wordt Folmer overtroefd door Arie Gerritsen uit Arnhem.
Uit: Het nieuws van den dag : kleine courant 21-03-1914
In 1914 valt het bezit van Scheffer uiteen en wordt het landgoed „Duno" afzonderlijk in veiling gebracht. Het besloeg toen 72 ha. Thans is het nog 65 ha groot. Enige stukken, o.a. het Jagershuis en de villa „Jacoher", zijn verkocht, terwijl het landgoed werd uitgebreid door aankoop van uiterwaarden langs den Rijn met het doel om bebouwing daar ter plaatse te voorkomen. (Algemeen Handelsblad 20-03-1914)
De Tijd 28 3 1914
Het landgoed „de Duno".
Hedenmiddag had in het Notarishuis alhier de publieke verkooping plaats van het landgoed „de Duno" nabij Oosterbeek, met daarbij behoorende bosschen, tuinen, de alom bekende „Huneschans", lanen, wegen, waterpartij, wandelbosch; de daarbij gelegen villa's „de Viersprong", „Pretty Home", „Forest Hill", „Het Huis Zorgvlied", „Het Huis de Pauw", „Het Huis de Bloem" en het „Huis de Vrucht", met de daarbij behoorende tuinen en bosch, wegen en lanen; alles aaneen gelegen, ter grootte van 72 Hectaren. De perceelen werden allen ingezet door den heer Folmer, makelaar te Amsterdam, als volgt: perc. 1, een woonhuis enz., f 2200; perc. 2, als voren, ƒ 2200; perc. 3, hakhout, ƒ 2500; perc. 4, een woonhuis, ƒ 2000; perc. 5, hakhout, ƒ1500; perc. 6, hakhout, ƒ 800; perc. 7, de villa „het Huis Zorgvlied", ƒ 6500; perc. 8, de villa „het Huis de Pauw", ƒ 6000; perc. 9, de villa „het Huis de Vrucht", ƒ 13000; perc. 10, de villa „Forest Hill", ƒ 7000; perc. 11, de villa „Pretty Home", ƒ5000; perc. 12, de villa „de Viersprong", ƒ33000; perc. 13, „het Jagershuis", ƒ 32000; perc. 14, een zeer fraai wandelbosch en hakhout, met vijvers, waterval enz., ƒ25000; pérc. 15, de villa „het Huis de Bloem", ƒ6000; perc. 16, het landgoed „de Duno", bestaande uit het heerenhuis, modern ingericht, met centrale verwarming, electrisch licht, watervoorziening enz., met moestuinen, bloemenkassen, rozenkas, koetshuis, autogarage en de bekende „Huneschans' ' enz., ter gezamenlijke grootte van bijna 14 H.A., ƒ 119000. De ondermassa's werden ingezet als volgt: perc. 2, 4, 5 én 6, door den heer Folmer voornoemd, op ƒ 6900; perc. 7, 8 en 9, door denzelfde, op ƒ 27500; perc. 7 en 14, door denzelfde, op ƒ33500; perc. 2 en 4 tot en met 9, door denzelfde, op ƒ36400; perc. 3, 11 en 12, door denzelfde, op ƒ42500; perc. 2 tot en met 9, 11 en 12, door denzelfde, op ƒ79700; perc. 14 en' 16, door denzelfde, op ƒ 149000; perc. 10, 13, 14, 15 en 16; waaronder dus het voornaamste gedeelte van het landgoed begrepen is, ter gezamenlijke grootte van ruim 46 H.A., door den heer J. S. H. Vrijland, te Overveen,- op ƒ 194000; perc. 2 en 4 tot en met 10, 13, 14, 15, 16, door den heer Folmer voornoemd, op ƒ 226000, en de massa van de perceelen 2 tot en met 16, door den heer Folmer voornoemd, op ƒ 276500. De toeslag zal plaats hebben op 31 Juli 1914, terwijl op 4 Augustus, des middags 12 uur, over den toeslag zal worden beslist.
Uit de Arnhemse Courant van 17-07-1914.
Wel verkocht zijn dan een gebied rond de Boersberg aan Heijnis en de Zalmen aan J.J.A.A. baron van Pallandt van den Brink (Oosterb. Courant 28-03-1914)
Op 28 juni 1914 breekt de Eerste Wereld Oorlog uit, reden voor de volgende advertentie:
De uitgestelde veiling van het landgoed de Duno nabij Oosterbeek, zal wegens de tijdsomstandigheden geen verderen voortgang hebben. Notaris De Meester te Heteren.
De Telegraaf van 03-09-1914
Scheffer heeft enige periode in Scheveningen (1912-15) gewoond, maar komt weer terug naar Doorwerth en gaat op Jacoher wonen, bij zijn aangenomen zoon. Bij Bouwer is te lezen dat Scheffer in het Jagershuis woont van 1915 tot aan zijn overlijden in 1917 ??
Scheffer verkoopt in september 1915, een deel van het landgoed (de modelboerderij Huis ter Aa) aan Dirk Frans Wilhelmi en Co die er vanaf 15 oktober 1916 een rubberfabriek begint. De oude stallen worden ingericht voor de rubberfabriek N.V. Nederlandse Rubberfabrieken Hevea.
Naar wij vernemen is de modelboerderij „de Duno" overgegaan in handen van de fabriek van staaldraad en banden voor rijwielen en auto's „Hevea" te Hoogezand. Het is de bedoeling er een fabriek als genoemd in te richten, waarop dan werk te vinden zal zijn voor c.a. 1000 man personeel. De Maasbode 11-09-1915
In de krant van 29 april 1915 verschijnt deze advertentie. Behalve de Duno en de modelboerderij ter Aa, is alles te huur. Omdat de Modelboerderij een eigen elektriciteits- voorziening had, tegen meerprijs leverbaar.
In 1915 verkoopt Scheffer 2 arbeiderswoningen met erf en land aan de Doornekampseweg te Heelsum. Verhuurd aan K. ten Bohmer en H. Gerritsen.
Arnhemsche courant. 02-07-1917
"Met dit nummer worden verzonden afdrukken van de akten betreffende de Naamlooze Vennootschappen: Maatschappij tot Exploitatie van roerende en onroerende goederen Duno, te 's Gravenhage". Uit de Nederlandse Staatscourant 07-08-1916
Begin 1917 verkoopt Scheffer de groentetuin van de Duno en huis aan de tuinbaas, dhr Wernsen.
Begin 1917 worden de Valckeniersbossen te koop aangeboden. De gemeente Renkum besluit op 25-04-1917 voor hfl40.000,= de bossen te kopen.
Uit de NRC van 28-02-1917
Na het overlijden van Scheffer, op 17 juli 1917, wordt alles in delen verkocht. De Westerbouwing en de Valkeniersbossen worden eigendom van de gemeente Renkum. De uiterwaarden langs de Nederrijn en Noordberg en enige grote boerderijen komen in het bezit van het Mijnwerkersfonds te Heerlen. De Duno met meerdere woningen en de Huneschans gaat over naar Odo van Vloten, een oud-Indisch theeplanter. Van Vloten betaald Hfl. 235.000,=. Bij het Kadaster zie je de verkoop terug onder Dienstjaar 1918. Het dienstjaar is het jaar waarin voor het eerst belasting betaald moet worden. Dat is dus één jaar later dan de werkelijke verkoop.
De "Duno" te Oosterbeek is dezer dagen het eigendom geworden van den heer Odo van Vloten te Batavia, en vormt nu met den Vijverberg, die reeds het eigendom van genoemden heer is, een geheel van ca. 50 H. A. (HB: Vijverberg, niet het Arnhemse landgoed, maar de latere Christelijke Lagere School in Doorwerth - Heveadorp, ook wel Zorgvliet genoemd)
Uit: De Volksstem 08-08-1917
Soms is te lezen dat de Duno op een veiling aan van Vloten is verkocht. Er is in 1917 geen veiling geweest. Er was alleen een veiling bij opbod in 1914. De veiling bij afslag in 1914 is niet doorgegaan.
Het stikt van de gebouwen. Met een loupe zou je de uitzichttoren kunnen terug vinden. Fonteinallee en de Dunolaan zijn goed te zien. De Oude Oosterbeekseweg ??
Vermoedelijk de rozenkas.
WILLEM SCHEFFER en modelboerderij "Het Huis ter Aa". Uit 2016.
Het boek bevat 147 pagina's en is geschreven door Geert van der Straaten.
NRC: 7 januari 1917
NRC: 15 februari 1917
Uit de NRC 06-09-1916
Uit de NRC van 02-02-1917
Uit de NRC van 31-05-1919
Waar ging dit over ??
Van Vloten koopt de Duno in augustus 1917 voor een bedrag van 235.000 gulden. Enkele jaren later verkoopt hij het Jagershuis voor 125.000 gulden. Volgens Bouwer is dat al in 1918. Een koopman dus. In 1918 koopt Van Vloten van het Algemeen Mijnwerkersfonds enkele percelen bos.
Odo van Vloten, die als planter in Nederlands-Indië de betekenis van mw. Westerdijk's werk voor de cultures had leren inzien. Hij schonk de gelden, nodig voor de bouw van een grote practicumzaal en later nog eens voorde aanbouw van een paar werkkamers, en liet ten slotte een aanzienlijk vermogen na, waarvan de opbrengst ten goede moet komen aan het werk van het Centraal Bureau voor Schimmelcultures. (link)
De Nederlandsche regeering zond een aantal gewassen uit Buitenzorg, welke deels in de kassen van Huize Duno te Doorwerth, deels in die van de Landbouwhoogeschool te Wageningen, werden gekweekt. Wij kunnen hier de bekendste tropische planten bewonderen: agave, kina, koffie, thee, tabak, suikerriet en rijst. Daarnevens nog een aantal bloeiende sierplanten, waarvan als bijzonderheid vermeld zij, dat enkele hiervan door mevrouw van Vloten van de „Huize Duno" uit zaad zijn gekweekt.
Het Vaderland: staat- en letterkundig nieuwsblad, 12-06-1928.
Meer over Westerdijk en Odo van Vloten: Een beetje opstandigheid van Patricia Faasse; Uitgever: Atlas Contact, Uitgeverij, 2012. 9789025439446.
Geni.com
foto uit https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Odo_van_Vloten.jpg
Haagsche courant 11-06-1928
De Hunenschans op Duno bij Oosterbeek. Men schrijft ons in verband met de openluchtsamenkomst van vrijz.-godsdienstigen in Gelderland op Hemelvaartsdag: De Hunenschans bij Oosterbeek! Voor hoe talrijk velen, zelfs uit de naaste omgeving van Oosterbeek en Arnhem, is dit woord thans niet meer dan een klank, welke geen enkele gedachte opwekt. En geen wonder! Sedert jaren én jaren hebben de elkaar opvolgende eigenaars van de Duno hun landgoed voor het publiek gesloten en door streng toezicht aan het verbod de hand gehouden. Maar zeer weinige ouden van dagen herinneren zich, dat de „Theeschenkerij" van Rothuizen op Duno, de bezoekers dezer streek tot zich trok, waar de omgeving tot de schitterendste van ons land behoort. ... Doch die tijden zijn vèr heen! Niemand werd sedert meer toegelaten! Een enkele beminnaar van natuurschoon mocht zich al eens niet storen aan de hatelijke bordjes en zich nog eens verlustigen in al het schoons, dat de natuur hier zoo kwistig ten toon spreidt... Wij — schooljongens, een veertig jaar geleden wier fantasie geprikkeld werd door de boeiende geschiedenisverhalen van onzen ouden meester, mochten de steile berghelling al eens beklimmen, de dikke aarden wal beschouwen, de droge gracht nasnuffelen en ons de eeuwenoude boomen omtooveren in een heilig woud der Batavieren, waar eens Claudius Civillis de gelofte aflegde haar, noch baard te laten knippen voor de laatste Romein uit deze landouwen verdreven was. Voor het groote publiek was en bleef Duno en de Hunenschans gesloten, werd onbezocht, onbekend maar gelukkig ook ongerept gelaten. Wel heeft de vorige bezitter van Duno en een groot deel van Doorwerth, wijlen de heer J. F. Scheffer, groote veranderingen in zijn landgoed laten aanbrengen; wel heeft hij door den bouw van de modelboerderij „Het Huis ter Aa" in het mooie dal van het beekje, daar het natuurschoon zeer geschaad, maar de bergrand en daarmede de Hunenschans is geheel in den ouden toestand gebleven, maar tevens nog altijd verboden terrein. Thans heeft, evenals het vorige jaar, de tegenwoordige eigenaar, de heer van Vloten, aan de Vrijzinnig-Hervormden toestemming verleend hun jaarlijksche openlucht-samenkomst te houden op de Hunenschans en daarmede dien dag den toegang voor ieder opengesteld, tot dit „ongekend kleinood". En als nu straks op Hemelvaartsdag duizenden en duizenden de steden zullen verlaten, om bij mooi weer zich te verlustigen in Neerlands lustwarande, den onvolprezen Veluwezoom, dan zal zeker een groot aantal hunner na een tochtje per boot of tram met ons den weg inslaan naar de Hunenschans. Den hellenden weg langs de rubberfabrieken van Heveadorp zult ge beklimmen en tegenover het hotel-restaurant „Het Huis ter Aa" zult ge fietsen en auto's en motoren en gejoel en stof achter u laten en het smalle, schaduwrijke, intieme laantje inslaan, dat u in enkele minuten door de droge gracht en de opening in den wal voert naar het halfronde, door eeuwenoude boomen belommerde terrein. Ge zult u het eerst begeven naar den u lokkenden bergrand en daar ontrolt zich voor uw oogen een panorama zoo wijd en zoo schitterend, dat ge geen ander woord zult kunnen prevelen, dan... prachtig! Beneden aan de steile helling, waar de Rijn de heuvels zoo dicht nadert, dat er ternauwernood ruimte bleef om den weg onderlangs naar Doorwerth te leggen, stuwt de nu gezwollen stroom zijn wateren westwaarts. Aan uw linkerhand gaat uw blik over Oosterbeek, Arnhem, het Montferland, Hoog-Elten en den Zwanentoren van Cleve. Naar het Zuiden ontwaart ge Elst, Nijmegen en de bloeiende Betuwe, terwijl naar het Westen de heuvels van Doorwerth, Wageningen en de Grebbe in de verte weg blauwen. En als ge, na uw oog vergast te hebben, plaats neemt op de aangebrachte zitplaatsen, of liever u neervlijt tegen de helling, van den wal onder de eeuwenoude woudreuzen, waar misschien eens offers werden gebracht aan Wodan, of hoe hun goden verder mochten heeten, en ge voelt u na het gesmaakte natuurgenot in dit heerlijke oord meer ontvankelijk voor de woorden van lof en dank den Allerhoogste door de sprekers gebracht, dan zal in uw hart dankbaar opjubelen: Op bergen en in dalen, Ja, overal is God!... Uit de Arnhemsche courant van 26-05-1924.
In en om Arnhem. In Neerland's lustwarande: van Arnhem tot Dieren; pagina 214 e.v. uit 1923
De
meest gebruikelijke manier om de Westerbouwing te bezoeken is er heen
te varen met een pleizierbootje, de 150 gemakkelijke treden van de
bergtrap te bestijgen, er wat te gebruiken onder het luisteren naar de
bedjes en muziekstukjes van een populair trio, voor een paar dubbeltjes
prentbriefkaarten te verzenden, wat 2½ cent stukken te werpen in
verschillende automaten, door de roodgeel-groen-blauwe glazen te gluren
over bet landschap, misschien er wat te schommelen en te wippen om dan
na een wandelingetje gemaakt te hebben door het plateaubosch weer langs
de trappen af te dalen en per bootje haar Arnhem terug te gaan.Zoo deed ik, zoo zult gij doen, zoo deden en doen Amsterdammers, Rotterdammers, Hagenaars en provincialen, grootstedelingen en dorpers van den heien zeekant, zoo doen hooge en lage, rijke en arme, oude en jonge menschen, Franschen, Duitschers, Engelschen en Amerikanen; hier op de Westerbouwing concentreert zich in een normaal vreemdelingenseizoen het internationale verkeer van Arnhem en omstreken.
In de laatste jaren echter heeft de Westerbouwing in het Huis ter Aa een concurrent gekregen, die een iets voornamer allure aanneemt en zijn terrassen vooral des Zondagsmiddags eveneens ziet bezet mei vele rustende wandelaars. Dank zij den aankoop der Valkeniersbosschen door de gemeente Renkum is het mogelijk binnendoor langs allerlei eikenhakhoutberceau's van de Westerbouwing te komen aan het Huis ter Aa, dat thans het centrum vormt van een tusschen heuvelen en bosschen verrezen nederzetting — Heveadorp — genoemd naar de rubberplant, die hier in haar producten verwerkt wordt tot fietsbanden, schoenzolen en heele schoenen. Wij echter dalen weer af langs de Westerbouwing trap om onze wandeling voort te zetten „onder langs den Duno".
Nergens in ons land ken ik zulk een idyllische rivierweg en rijker oord voor den botanicus is ondenkbaar. In het heel vroege voorjaar strooit de witte Sleedoorn zijn bruidsbloesems door de nog kale twijgen, iets later is het er aan den voet van stuivende hazelaars al een weelde van alle boschplanten, die onze inheemsche flora kent. Dan zont in elkaar gedoken op een warm plaatsje de ringslang of adder zich, fladdert een rouwmantel rond, spelemeien groote en kleine vos in de zoelte van de beschuttende heuvelflanken, kruipen vliegende herten uit hun verborgen winterverblijfplaatsen, kortom, dan ontwaakt er het voorjaarsleven twee, enige weken eerder dan overal elders aan den Veluwezoom. Entomologen, zooiogen, ornithologen en mycologen beschouwen met botanici die zuidhelling van den Duno als een ware natuurschatkamer, een weeldeoord van natuurleven, evenals de helling van den St Jansberg bij den Plasmolen, al wint de laatste het ook in soortenrijkdom. Onbereikbaar voor de plukkers heeft hier een klimplant vaste groeiplaatsen veroverd, die als Clematis vitalba een vrij zeldzame verschijning in het Hollandsche bosch is, al rankt zij ook overal langs de Zuid-Limburgsche mergelrotsen. Tot hoog in het hakhout van de Dunohelling, heeft zij zich weten op te werken, waar in den herfst de zilverzijige zaadpluisbouquetten in combinatie met violet-zwarte vliertrossen, oranje-roode lijsterbesruikers en fijn geteekende kardinaalshoed-vruchtjes een verrukkelijk schoon effect maken, zoo schoon en zoo kleurig, dat we er het zomerverscheiden bijna om vergeten.
Ook moeten tusschen het dichte struweel wilde kersen, appels, peren en rotsmispels voorkomen. De oude heer Van Eeden vond er naast hulst exemplaren van den haagbeuk (Carpinus betulus), terwijl hij tusschen de overtalrijke vertegenwoordigers van de bodemflora de helderblauwe cichorei (Cichorium intybus) opmerkte, welke door de Romeinen als moesgewas in deze streken geïmporteerd werd, zoodat men haar als een zwerfster langs onze groote rivieren mag beschouwen. Sommige plekken van de Doorwerthsche weilanden zijn in haar bloeitijd als met een lichtblauw bloemenkleed overtogen, wat ons te meer treft, daar wij in Holland de blauwe bloemenkleur maar zelden overheerschend zien optreden in de vrije natuur.
Er is nog een andere factor dan de zeer rijke vegetatie, welke deze weg zoo bijzonder aantrekkelijk maakt. En deze ligt in het feit,» dat de Fonteinallée aangelegd is juist op den zelfkant der Vale-Ouwe, dat ze als 't ware de verbindingsschakel legt tusschen de vette uiterwaard landen en de heuvelrij met bosch en struik begroeid. Het contrast tusschen de klei en het zand, de onmiddellijke nabijheid van den Rijn, de plotselinge overgang van hoog naar laag, dit alles maakt den weg „Onder langs den Duno" tot een unicum in den lande.
De Fonteinallée, zooals deze weg op kaarten staat aangeduid, dankt haar poétischschen naam aan den schilderachtigen plas, dien ge bijna verscholen onder struikgewas en overhellende boomen vindt bij den voet van den Duno.
Hier is het goed te luisteren naar de stemmen uit een verleden, dat zelfs geen geschreven documenten meer kent, maar waarvan de volkssagen in zich een vage herinnering omdragen. Hier ter plaatse toch moeten de reuzen, die zich aan den horizont burchten bouwden van louter verdichte najaarsnevelen en als gigantische helden zwijgend ten strijde reden in het bleeke licht der maan, eens een paar hunner broeders achtergelaten hebben, die er tijden lang werkten aan hun vrijwillig aanvaarde taak, de bedding van den Rijn te graven.
In alle Germaansche landen hebben reuzen een belangrijke rol gespeeld in de landschapsvorming. In grootte en kracht overtroffen zij den mensen en hun brute lichaamsterke ko
mt
in tallooze volksverhalen tot haar volle recht. Zij gebruikten
pijnboomen als knotsen, kaatsten met heuvels en bergen, stapten met één
pas over rivieren en meren, schudden uit hun klompen heuvelrijen en
berggroepen, in 't kort overal traden zij op als grondbewerkers en
zandkruiers. Kent men in andere landen vele benamingen voor allerlei
soorten Enakskinderen, wij kennen er slechts twee, te weten „reus" en
„huun", „huin" of „hun".In mijn werk: „Neerland's Volksleven" behandel ik de reuzensagen uitvoeriger en geef ik als mijn meening aan, dat de Hunen, die gewoond moeten hebben op de bergen van Doorwerth en Nijmegen eigenlijk slechts verpersoonlijkte natuurkrachten zijn en dat we in deze reuzen-figuraties antropomorfische sagenfiguren hebben te zien. Daarnaast treden dan de Hunen op met hun hunebedden en prehistorische burchten, met tallooze naamsherinneringen in vele plaatsen, welke het vermoeden wekken, dat onder Hunen een uitgestorven Europeesch oervolk verstaan moet worden, waarvan men nog steeds geen juiste historische voorstelling heeft kunnen verkrijgen.
Hoe het ook zij de naam Hunenschans herinnert er ons aan, dat ook op de Doorwerthsche heuvelen een reus gewoond heeft die brood bakte. En de sage vertelt, dat hij met zijn confrère — den reus van den Hunerberg — overeen kwam dit samen te doen -in een oven, dien de Doorwerthsche reus zou aanleggen. Den volgenden morgen hoorde de reus van Nijmegen over Waal en Rijn zijn kameraad eenig gerucht maken. In de veronderstelling, dat hij zijn brood kneedde en den oven in het Doorwerthsche bosch in gereedheid bracht, stapte hij met zijn deeg over de rivieren heen naar den Hunenschans. Doch hij vond er den Doorwerthschen reus in den diepsten slaap, die een reus slapen kan. Toen hij hem wakker had gemaakt, meende deze zich te herinneren, dat hij juist op het tijdstip, waarop de Nijmeegsche reus leven had gehoor zijn linkerbeen had gekrabd.
Naast de Hunenschans ligt ook de prachtige vijver, dien Bilders als „Zomerfontein te Doorwerth" schilderde in het teeken der geheimzinnigheid. In de zestiende eeuw moet de duivel in hoogsteigen persoon te Driel de torenklok door de galmgaten hebben weggehaald en verborgen aan den voet van het Dunogebergte, waar bijgeloovige zielen nog dikwijls een gedempt klokluiden meenen te hooren. Men ziet het, ook dit wandelingetje langs de rivier geeft heel wat te zien en te denken, dat het recapituleeren in de van ouds bekende herberg: „De Salmen" wel waard is. Meteen rust ge daarbij uit en kunt ge u versterken voor uw verdere dolage door de heerlijkheid Doorwerth, die in waarheid ook nog om andere dan middeleeuwsche rechten een „heerlijkheid" is.
Uit: Ons mooie Nederland. Gelderland. [Dl. I]: In en om Arnhem. In Neerland's lustwarande: van Arnhem tot Dieren; Ven, J.D. van der; 1923.
Een ontwerp tekening van Samuel Voorhoeve uit 1917. Gelukkig nooit uitgevoerd. De gehele Duno staat volgeplempt met te bouwen villa's. In het ontwerp zijn de nieuwe villa's genummerd. Nummer 62 is volgens mij het hoogste nummer. De originele kaart bekijken: Bron: Gelders Archief.
Naar een prent in bewaring bij de Wageningse Landbouw Universiteit. Getekend door S. Voorhoeve op 19 maart 1929, in opdracht van Van Vloten.
Bijgewerkt door Voorhoeve op 20 november 1936, bron Gelders Archief, tekst in het rood na 1945 ??
Uit het Algemeen Handelsblad van 20-03-1931
Uit De locomotief van 17-04-1931
Uit De Sumatra post van 21-04-1931
Zooals bekend, heeft wijlen de heer Uuo van Vloten, zijn bezitting „De Duno” met de villa en de uiterwaarden onder Doorwerth, ter gezamenlijke grootte van ruim 65 H.A. gelegateerd aan de stichting „Het Geldersch Landschap”, onder verplichting dat het landgoed als natuurmonument in stand zal worden gehouden. Aanvankelijk bestond er twjjfel of deze legateering volledig zou kunnen worden uitgevöerd, omdat een aantal andere legaten in deze nalatenschap, welke een groot andeel van de nalatenschap vorderen, preferent zijn. Thans heeft „Het Geldersch Landschap” besloten, in overleg met de executeurs, „De Duno” in beheer over te nemen. Er is een commissie van beheer benoemd, bestaande uit de heeren Mr. S. baron van Heemstra, J. van der Molen Tzn. en Th. H. Driessen".
Uit De standaard van 0-12-1931
Uit de Arnhemsche courant van 29-12-1934
Uit het Algemeen Handelsblad van 24-03-1940
De gemeente Renkum heeft op13 februari 1939 een bouwplan van Geldersch Landschap goed gekeurd.
1939
GLK heeft flinke verbeter plannen
Op deze plattegrond is ongeveer de helft te zien. De Entree (Hall) staat er nog wel op. Alles ten westen daarvan staat niet op de tekening.
Een van de hotelgasten is de directrice van Huize Rosorum, Amsterdamseweg 233, Arnhem. (20-3-1943). Het pand in Arnhem was destijds van de stichting Pro Senectute, die er een rusthuis voor oudere dames uit de middenstand in had.
Kamer van Koophandel; Bedrijfsnaam: Hotel de Duno café restaurant, Vestigingsplaats: Doorwerth; Inschrijfjaar: 1933, Uitschrijfjaar: 1946.
Het hotel wordt in 1944 door oorlogshandelingen verwoest. Van het hotel zelf is tot 2018 niet veel meer terug te vinden. Bij het verwijderen van bijgegroeid groen in 2016-17 kwam het onderste terras van het hotel weer te voorschijn. In het park zijn nog fundamenten van theekoepels, cascade watervallen, folie brug, meerdere muurtjes van tuinen, een bank e.d. terug te vinden. Het geheel heeft een hoog urbex gehalte.
Het Geldersch Landschap gaat in 2004 samen met de Geldersche Kasteelen en wordt dan Het Geldersch Landschap en Kasteelen.
Een KLM luchtfoto van het hotel.
Het terras, aan de Hogeweg, zo ongeveer in het midden van de kaart hierboven, is er in 2017 nog steeds. Alleen het schitterende uitzicht, daar waar het om begonnen is, dat is weg.
De Duno behoort tot de oudste diluviale gronden der Veluwe. Uit een historisch oogpunt is het interessant te weten, dat evenals in het Montferland hier een Saksische gravenburcht gevonden werd, waarvan de schansen met eeuwenoude eiken begroeid, nog aanwezig zijn en als een aarden bastion uit den heuvelrug naar voren komen. Een strategische punt is deze heuvelrug steeds geweest en in den strijd van de Batavieren tegen de Romeinen speelde hij reeds een rol. In 1892 vond men bij het grint baggeren in den Rijn goudbeslag van Romeinsch paardentuig. In den riddertijd waren het de kasteelen, die hier het land beheerschten en in den Spaanschen en Franschen tijd werden vijandelijke legioenen over den Rijn geworpen. Thans domineert de Duno door zijn natuurschoon, dat reeds langer dan een eeuw voor toeristen een groote attractie was. Wij citeeren uit een reisverhaal in 1807 geschreven het volgende: „Van de pont, waarmede wij overvaarden, hadden wij een schoon gezigt over den Rijn en wij reeden vervolgens den Duunoog op, en arriveerden ten 10 uuren, alwaar wij door onze vrienden de heeren Wm. de Groot en Meinard Macaré en hunne dames zeer vriendelijk gerecipeerd werden en op een déjeuné onthaald wierden. Het grootsch en ruim uitzicht aldaar gaat alle beschrijving te boven. Wij wandelden door de nieuw aangeleegene plantsoenen en moestuinen langs den berg naar de Hunneschans en vandaar langs een nieuw gemaakten theatralen weg naar beneden, als wanneer zich een vrij groote slang of adder voor ons vertoonde. Nadat wij den Doornwaard doorgewandeld en het aloude kasteel bezichtigd hadden, retourden wij over de Bergen en de groote Cascade (welke echter gedeeltelijk ingestort was en niet werkte) weder naar het verrukkelijk Duunoog, langs en over een groote menigte trappen." Het is wel een bijzonderheid, dat de beschrijving van een wandeling een eeuw geleden gemaakt, ook thans nog als juist kan gelden. Het uitzicht, is er nog altijd even «grootsch en ruim" en „de groote menigte trappen" en „de cascaden" en „de bergen" zijn er ook nog. Het verwondert ons niet, dat de Amsterdamsche patriciërs als de Boissevains, Macaré's, de Clercq's en de van Eeghens een eeuw geleden er in verrukking kwamen. Nog altijd ligt de Duno daar ongerept in al den luister van lichte verschieten, met het statige van enorm geboomte, in de romantiek van beschaduwde dalen en rijzende heuvels. Zooals eens J. W. Bilders de schoonheid ervan in zijn vermaarde houtskoolteekeningen weergaf en later Simon Moulijn ze in een twaalftal litho's uitbeeldde. „De Duno" is thans opengesteld voor de leden van de stichting „Het Geldersche Landschap" en voor hen, die in het bezit zijn van een wandelkaart.
Een geromantiseerde tekst uit de Arnhemsche courant van 11-04-1933.
Zie ook: Reisverslag van 22 augustus 1793 door Otto van Eck (1780-1798) in het boek: De natuur in de achttiende eeuw van Freek Schmidt, Hanco Jürgens. Pagina 151.
1938
Ansichtkaart van het verdwenen hotel op de Duno
Otto van Eck, destijds slechts 13 jaar, was vooral onder de indruk van het landgoed Eijerhaag, gelegen langs de Rijn bij Arnhem, waarvan nu alleen nog het uitzichtpunt Duno rest. "Voorts hebben wij nog zeer verre en schoone gezichten gezien, onder anderen het gezicht van Eijerhaag, zijnde een schoon huis op een hoge berg gelegen aan den Rijn, hebbende het gezicht over Kleef, Nijmwegen, Driel, enzovoort. Beneden af liep een lief murmelend beekje. Men liep den berg af met 232 trappen en kwam dan aan een schoon stukje weiland alwaar verscheiden beesten graasden, 't welk een allerverukkends gezicht opleverde".
Een opname uit 1909
Een waarschijnlijk geromantiseerde schoolplaat uit 1883, standpunt van de tekenaar is in Driel. Aan de overzijde van het Drielse veer is de Duno te zien.
Een luchtfoto van het hotel, voor de oorlog 1940-1945.
Foto Technische Dienst Luchtvaartafdeling tussen 1930 / 1940 Luchtfoto van landgoed Duno. Identificatie 2155_004758 RDK
Defensie opname tussen 1930 en 1940
Litho van Simon Moulijn in bezit van Museum Veluwezoom
Scheffer gaf Simon Moulijn de opdracht om zijn landgoed in 10 litho's uit te beelden. Op de voorgrond de Rijnkoepel
Bij het Gelders Archief worden meerdere productiedata genoemd: 1 Gezicht vanaf het Drielse Veer (1904); 2 De oprijlaan 91904); 3 In het park (1905); 4 Het woonhuis (1904); 5 Uitzicht vanaf het terras (1905); 6 De Hunnneschans (1904); 7 Uitzicht in de richting Doorwerth (105); 8 Bij de vijver; 9 De waterval (104); 10 De Dunolaan (1904)
Artnet laat weten dat de map met 10 litho's in de jaren 1904 - 05 is gemaakt. Ook het veilinghuis Bubb Kuyper (veiling 2008) heeft het over 10 litho's gemaakt in 1904 - 05.
In 1905 verschijnt de map "Omstreken van Laren bestaande uit 6 litho's uitgegeven bij S.L. van Looy te Amsterdam en de map "De Duno" 10 litho's in opdracht van de heer Scheffer eigenaar van dit landgoed bij Doorwerth. link
In het dagboek van Jan Jansen is deze foto uit de nadagen van Market Garden te vinden, gemaakt vanuit Driel ter hoogte van wat nu het midden-eiland is van de stuw. Daar stond hun boerderij Zeldenrust. In het gebied van Oosterbeek staat tot achter de Westerbouwing vrijwel geen boom meer overeind.
Het koetshuis van de Duno aan de Dunolaan. Na de WWII, niet meer terug gebouwd.
Barend Vlasveld was de boswachter van het Gelders landschap gedurende de oorlog en Duno was zijn verantwoordelijkheid.
Nederlandse dwangarbeiders, veelal opgesloten in Kamp Lagerhorst (Mooi-land) moesten het nieuw ontstane front verdedigingsklaar maken, door middel van oa loopgraven. Dat nieuwe front ontstaat als na de nacht van 25 op 26 september de overgebleven Market Garden Engelsen vanuit Oosterbeek de Rijn zijn overgestoken. Het gebied tussen Waal en Rijn wordt een soort niemandsgebied. Er patrouilleren Duitsers, Engelsen (Hamshire division) en Amerikanen (101). Vanaf de Duno kun je goed zien wat er in de Betuwe uitgespookt wordt. Amerikaanse verkenners nemen 's nachts wel eens een kijkje op de Duno, willen wel eens weten wat er nu precies gebeurd. En laten wel eens een flesje cola voor de dwangarbeiders achter.
Uit Wagenings UR e-depot.
Er stonden twee verschillende uitkijktorens op de Duno.
Uitkijktoren 1:
Als Kruse in 1831 eigenaar wordt is de de uitkijktoren al aanwezig, de theekoepel (Rijnkoepel) niet:
De uitzichtoren is de rode punt, omgeven door een ronde crikel. Bron HisGis 1932.
Als rond 1843 de Duno wordt gekocht door de Baron van Brakell van de Doorwerth dan zijn de uitkijktoren en de uitkijkkoepel (theekoepel - Rijntoren) al aanwezig.
Nu kan een tekening veel artist impression bevatten, dus weet je het nooit zeker. We zien een puntdak met daaronder galmgaten of gotische vensters en een duidelijke trap aan de buitenkant.
Uitkijktoren 2
DIt is dan een variatie op de toren van hierboven. De gotische vensters zijn verdwenen en nu is goed te zien dat de trap om de toren heen cirkeld. Dat is op de prent hierboven niet goed te zien. Daar zou de trap er ook recht voor kunnen staan. Er is een kleurenprent met een datering van 1874 (vS)
Op kaarten is deze toren wel eens aangemerkt met de term belvedère.
bron Gelders Archief: Justine C. Evers - van Meurs, 1846
bron Gelders Archief: Justine C. Evers - van Meurs, 1846
bron Gelders Archief: J.D. Oostendorp ca 1870. Toren en details zijn in de achtergrond te zien.
Uit Souvenir d'Arnhem, 1850-1874 van het Gelders Archief. "Pas na 1880 wordt de basis voor de toekomstige ontwikkeling van, de Duno gelegd. Want nadat na de dood van de douairière van Brakell de bezittingen verdeeld zijn, wordt in 1880 de Duno door Louise C. J. Baronesse van Brakell (tot wier portie ook de Duno behoorde) verkocht aan Werner Baron v. Pallandt, met wie zij in dat jaar huwde. Volgens Sipman (M, A, Sipman, Arnhem en omstreken, blz. 95.) bouwde de nieuwe eigenaar daar, ter vervanging van het vroegere logement, dat later een kostschool was, een trots landhuis, in overeenstemming met de trotse ligging ervan. Tevens merkte hij op, dat „rechts van het plateau de sierlijke, hoge „Koepel van de Duno" geplaatst is, vanwaar 't panorama zeer ruim is." Nabij het herenhuis zag men tot toen, een oude vervallen toren, een belvedère, - die de gelegenheid aanbood in de richting van Doorwerth en Wageningen de omgeving te bewonderen. Deze belvedère is enkele jaren later door een nieuwe vervangen". Uit Demoed pagina 145
De toren is veranderd, misschien zelfs een geheel andere. Het dak is puntiger en hoger, er is een naar beneden vallende rand, en er zijn dikkere spijlen om het dak te dragen.
Uit Demoed p. 144: Als Budding omstreeks 1860 de Duno bezoekt merkt hij op: „Het behoort thans aan mevr. de douair. van Brakell. Het staat nu ledig daar de huurders schijnen afgeschrikt te worden door den hoogen huurprijs (men zegt Fl. 2000.-). Niet lang geleden was het een logement en restauratie, maar de telkens afwisselende ondernemers moesten dit spoedig laten varen, daar zij hun onkosten niet goed konden maken, door het geringe bezoek dat hun ten deel viel. Van den toren, meer bij het begin van dit landgoed, en van den koepel aan de uiterste kant van den berg gelegen, heeft men een heerlijk uitzicht.” "Plotseling veranderden dan in het begin van de 19de eeuw de ideeën volkomen. De romantische landschapstijl doet zijn intrede. De strakke plannen van de barok vinden geen genade meer in de ogen der nieuwe generatie en worden vervangen door meer „bevallige" en „natuurlijke" lijnen. .... Ook de Duno is herhaaldelijk uitgebreid in landschapstijl. Zo dateren uit deze tijd de romantische belvedère en de kunstige rotsen van kippengaas en cement". (Uit Demoed p. 118)
Uitkijktoren 4
Fotografie begint zo rond 1900 breed zijn intrede te doen. Een datum van deze foto, is voor mij onbekend. Met een geheel ander dak.
Oud en nieuw door elkaar: hier stond dus de uitkijktoren! Opname 2017
De toren aan het begin van het landgoed stond op de hoogte achter de ANWB paal. De ANWB paal staat op de Dunolaan op de kruising met de grote oprijlaan, de laan zonder naam, die op de Oude Oosterbeekseweg begint.
De theekoepel: Rijntoren.
En ten zuid-oosten van het hotel, tegen de stuwwal aan, stond een theekoepel, waar beneden thee en versnaperingen te koop waren en men naar boven kon om van het uitzicht te genieten.
Uit de veilingbrochure van de Duno in 1888, bron archief van de notaris bij het Gelders Archief.
Litho van Simon Moulijn tusen 1901 en 1905:
De theekoepel ten zuidoosten van huize Dunoo. Opname J.P. Scheepmaker, Arnhem rond 1919.
Rond 1910 is dit huisje is door Scheffer neergezet in combinatie met een rozentuin.
Bekend is een ansicht, die gelopen is in 1939. Oudere ansichten vanaf 1933..
Op de Duno zijn nog meerdere restanten van een rijk verleden zichtbaar. Ga eens op zoek naar de oude entree dorpel van het voormalige hotel. Gemakkelijker te vinden, de oude zitbank. Hoog aan de westkant van het gazon, net in de bosrand.
De oude zitbank op de Duno, herkenbaar aan de krul.
Hoe komt het dat de zitbank gebarsten is:
In januari 1942 liep het echtpaar Jules en Feiga Kahn over de Duno. 'Dit is het einde', zuchtte Jules. Hij gaf een schop tegen een stenen sierbank en ging zitten op de koude stenen. 'Ik voel me zo machteloos.' Zij legde een hand op zijn rug. 'Rustig, lieverd. We zijn er altijd gekomen, we komen er nu ook.' 'We hadden weg moeten gaan. Naar de Verenigde Staten, naar Palestina. Er was tijd...'. zei hij. Meijer had hem ontslagen. Uit Peter van Leeuwen; De dood van rubber; 2009
Het is me niet bekend wanneer de zitbank gebarsten is. Dat Kahn er de oorzaak van zou zijn lijkt me stug. Hij had wel alle reden om er een ferme trap tegen aan te geven. Het ontslag bij de Vredestein fabrieken was voor de familie Kahn een volgende stap van de SHOAH.
opname uit 2016
Een foto uit 2008
Foto uit 2012, restant van een zitbank
opname 2023
De Dunobank stond op de Italiaanseweg en gaf vanwege de hoogte een leuk uitzicht op de Duno en de Rijn. Er zijn meerdere ansichtkaarten van bekend. Er is een In 1906 uitgegeven exemplaar door Trenkler & Co te Leipzig Drw. 5. Dezelfde opname is in 1912 uitgegeven door Weenenk & Snel te Den Haag. Onder vermelding van 12 37115.
Naast het landgoed Duno ligt een restant van een walburg: opvallende aarden wal met een diepe gracht eromheen: de Huneschans. De schans is een aarden wal of ringwalburcht in de vorm van een ovaal, die waarschijnlijk uit het jaar 1000 (Karolingisch). De walburcht was voorzien met houten palen op de wal een vluchtplaats voor de burgers bij invallen van de Noormannen en een verblijf van soldaten. Zij bewaakten de doorwaadbare plaats in de Nederrijn bij Heveadorp. Binnenin heb je een weids uitzicht over de Neder-Rijn en de Betuwe.
De Huneschans is een oude ringwalburcht.
Rond het jaar 1000. Waarschijnlijk zijn de Duno, de Heimenberg en de Huneschans op de Duno in bezit geweest van graaf Balderik en Adela (950-1025?) (dochter van Wichman van Hamaland) en hebben deze burgen als bescherming van de ijzerhandelsroutes gediend. Adela's vader Wichman van Hameland beschikte rond 900 reeds over de ringwalburcht op de Eltenberg en de dubbele motte Mergelp, op de Duivelsberg ten oosten van Nijmegen. Ook de Huneschans bij Uddel is vermoedelijk in de tiende eeuw gesticht door de graven van Hamaland als bewaking van de handelsroute vanaf de Veluwe naar de Noordzee.
Een ringwalburcht gaf bescherming tegen invallen de Noormannen - Vikingen. De Noormannen waren tot last in België en Zeeland. Van de 7de tot de 9de eeuw woonden de Friezen zo van Zeeland, Zuid- en Noord Holland, Friesland, Groningen zo tot Bremen Dorestad, in de buurt van Wijk bij Duurstede, heeft veel last van de Noormannen gehad. Ook Zutphen is meerdere keren geplundert. Met de komst van de Franken, verdwijnt de overlast.
Wil je nog eens een andere ringwalburcht bezoeken: De Heimenberg, naast de Grebbeberg bij Rhenen. Er zijn er meer, deze bij Uddel. De burcht bij het Uddelermeer, de zogenaamde hunenschans, was wellicht van belang voor de toen belangrijke ijzerwinning op de Veluwe. Bij Montferland vindt men nog een walburcht, die de door Balderik en Godizo veroverde burcht Upladen zou kunnen zijn. Middelburg, Domburg, Souburg, Oldenzaal, Zutphen, allemaal (voormalige) ringwallen.
"Boven op de hoge en steile helling ligt daar nog de zware ringwal van de Huneschans, door Holwerda beschreven als een Saksenburcht van rond 1000 n. Chr. In navolging van Holwerda zoekt men hier op de Huneschans — waarschijnlijk te vergeefs (Gosses) — de burcht van het graafschap Redichem, waar het beruchte grafelijke echtpaar Balderik en Adela zelfs God durfde tarten. Ook heeft men de Huneschans wel beschouwd als het restant van een Romeinse wachtpost". Uit: De Veluwezoom: ontwikkeling, bewoning, vegetatie en hun onderlinge invloed vooral in het gebied van Renkum; Nicolaas P.H.J. Roorda van Eysinga; 1949.
Over de Huneschans schreef Jan L. de Boer in zijn boek „Geschiedenissen en legenden van de Zuid-Veluwerand” het volgende: „Bij de Huneschans hebben meermalen legerbenden vertoefd. Germanen, Romeinen, Saksers en Franken zijn ongetwijfeld verschenen. Het kan geweest zijn een offerplaats, een heiligdom, vergaderplaats, plek van rech spraak of voor lijkplechtigheden. Later schijnt hier het Evangelie te zijn verkondigd door de oude geloofshelden. De wallen en droge grachten, oud geboomte op de hoogtedie iets bijzonders vertellen. En een aant eening vonden wij, meldende, dat er het kasteel heeft gestaan van het beruchte echtpaar Balderik en Adèle”
Uit de veilingbrochure van de Duno in 1888
Andere namen: Duneschans, Hoge Schans, Hunenschans, Hunenschantz, Hunnerschans, Huneschans, Hunneschans. Hunnenschans. GL+K, de huidige eigenaar, gebruikt Huneschans.
Uit de veilingbrochure uit 1888 van notaris A. Moll te Arnhem. In de onderste alinea beschrijft hij de Hunenschans. "De hunen moeten een volk geweest zijn dat een diep gevoel had voor het romantische van de eenzaamheid te midden eener schone natuur". Daarbij de Gids voor Arnhem en omstreken, pagina 39 citerend. Of de Hunnen een romantisch gevoel hadden, geen idee, vast wel. Zelf heb ik van de Hunnen onthouden dat ze in de vijfde eeuw door Europa trokken.
Citaat van Klaas Bouwer uit zijn boek: Voor profijt en genoegen, pagina 37: In het midden van de zeventiende eeuw wordt deze imposante versterking voor het eerst vermeld op een kaart van Nicolaes van Geelkercken onder de naam "Huneschans".
De Huneschans heeft sinds 1965 de status van archeologisch rijksmonument.
Video's over de Huneschans:
Spannende Geschiedenis NL
Huneschans op de Duno in Heveadorp: Dennis Kwint
AANRADER Doorwerth - Huneschans: Albert Speelman 2015
opname uit 1955 door Jansen.
De wal om de schans is goed te zien. Opname in 2023
Als van Brakell de Duno koopt, wil hij het als landhuis gaan verhuren. Dat lukt niet echt goed. En al vanaf 1847 zie je advertenties voor Hotel Duno.
Uit: Gids door de heerlijkheid Doorwerth, Dussen, Johan Gerard Hendrik van de, 1847
Uit de Arnhemse Courant van 20-06-1847
Hotel ten Duno. De ondergeteekende acht het doelmatig, bekend te maken, dat het Bestelhuis van Duno, te Arnhem is, bij den Heer Z. ROELOFSEN, Kruidenier in de Ketelstraat , hetwelk zich belast, alle bestellingen voor Diners enz. aan te nemen. Er zijn nog eenige Apartementen beschikbaar. Table d'Hôtel ten 3 ure. J. D. Oostendorp.
Arnhemsche courant 15-08-1848
Arnhemsche courant 10-06-1848: Naar men verneemt zal op den tweeden Pinksterdag, des namiddags , de Arnhemsche Liedertafel op het Hotel Duno eene vereeniging houden, die waarschijnlijk ook door leden van andere Liedertafels zal worden bijgewoond. Men zal dus het dubbel genoegen kunnen smaken van het schoone uitzigt op de heerlijke omstreek en het gezang van do zoo gunstig bekende Arnhemsche Vereeniging.
Arnhemse courant 22-08-1848
Oostendorp is nog pachter tot 1854 als hij bericht dat: J. D. Oostendorp, Houder van het Hotel Duno, te Doorweerth, heeft de eer bekend te maken, dat hij zich op 15 Maart e. k., gaat vestigen te Rotterdam, in de sinds vele jaren bestaande Zaak , De Groote Romijn. De geschikte gelegenheid van het Gebouw, gepaard bij deszelfs gunstige ligging, in de onmiddelijke nabijheid van den Spoorweg , hebben hem doen besluiten, tevens Logement en Restauratie hierbij op te rigten; NRC 22-05-1854.
Er is dan even geen pachter op de Duno totdat op 1 juni 1854 dhr J.W. ten Kate er zich gaat vestigen. Hij was daarvoor de uitbater van Lion d'Or in Leiden.
Het Hotel Duno, doelmatig van Meubelen voorzien, is alsnog Te Huur, opengesteld, vermits de Huur-overeenkomst met den Heer ten CATE is verbroken. Ook is men niet ongenegen hetzelve voor dit Zomer -seizoen aan eene of meerdere Familiën te verhuren. Belanghebbenden vervoegen zich ter Secretarie van het Kasteel Doorwerth.
29-05-1854 in de Opregte Haarlemsche Courant
Helaas voor Ten Cate, kennelijk zijn de afspraken niet na gekomen. Op 17-6-1854 zien we weer een nieuwe naam: C. Meyer, Hotel Garni-houder.
Al in 1854 ? stopt het hotelbedrijf. Althans er verschijnen geen advertenties meer. In de periode tot 1860 zie je nog advertenties dat de gehele Duno, inclusief het Herenhuis, te huur is en op een gegeven moment (rond 1860) gaat Louise Constance Jeanne van Brakell (1831-1884), dochter van J.A.P. baron van Brakell er wonen. Louise is in 1854 met Henri de Smeth (1821-1870) gehuwd.
Ons mooie Nederland. Gelderland. [Dl. I]: In en om Arnhem. In Neerland's lustwarande: van Arnhem tot Dieren. Ven, D.J. van der; 1923: Daarna wordt in autobussen een rondrit gemaakt door de omgeving; deze rondrit wordt onderbroken aan Hotel de Duno te Heelsum tot het gebruiken van de thee. Veel onduidelijkheden over het einde van dit hotel. Scheffer wordt eigenaar in 1889. Scheffer stopt zo rond 1917. En daarna in 1918 zien we Odo van Vloten als eigenaar tot 1931. Het bericht hierboven is uit 1923 en dan wordt de woning van Van Vloten als hotel beschreven. In 1931 overlijdt van Vloten en geeft de Duno aan het Gelders Landschap. De notariële overdracht is op 19 juni 1932. Het Geldersch Landschap maakt een hotel van het landhuis dat in januari 1933 klaar is.
Op 1 januari 1933 gaat de heer de Hendrik de Graaff voor het toenmalige Geldersch Landschap het Hotel exploiteren.
Telegraaf 12 mei 1933
De familie de Graaff was ook eigenaar van het Badhotel te Baarn, het hotel van Hof van Holland te Hilversum, huize Zomerdijk-Bussink en het Paviljoen in het Vondelpark te Amsterdam. Daarnaast had men vanaf 1929 ook de leiding van Grand Hotel Verseput te Middelburg. Het is de oudste zoon Hendrik de Graaff die De Duno gaat leiden.
Meer over de hotels van de fam. de Graaff.
Het gaat kennelijk goed met het hotel in 1933. In mei trekt een nieuwe Amsterdamse kelner in op de Duno. In juni zoekt men een huisknecht, een keukenwerkmeisje en een juffrouw voor de toiletten. Ook hotel de Bilderberg wordt uitgebreid en de Westerbouwing wordt in 1933 geheel opgeknapt. Maar in september 1934 verschijnen er advertenties voor lunch en diner op het Rijnterras (matige prijzen). En maakt het hotel een weekend tarief á hfl 12,50 voor een kamer.
Uit Oosterbeek meldt men ons dat Prinses Juliana gisternamiddag, tijdens Haar bezoek aan de „Duno", in het hotel „De Duno" aan een Gelderschen koffiemaaltijd heeft aangezeten en daarna ongeveer twee uren op het landgoed heeft gewandeld. Algemeen Handelsblad 27-04-1935
Op het landgoed „De Duno" (65 H.A.) werd voortgegaan met het regelmatige onderhoud van het park. Houtopbrengsten zijn zeer gering; de belangrijkste inkomsten komen van huishuren en van de opbrengsten der Uiterwaarden. De exploitatie van het hotel de Duno werd sterk belemmerd door het minder gunstige weer en door andere factoren. De verhuring van de verschillende woningen, die in het jaar 1935 zeer slecht was, verbeterde in het afgeloopen jaar in belangrijke mate. Wel waren de huren die bedongen konden worden, veel lager dan vroeger, doch op het oogenblik kan geconstateerd worden, dat alle huizen weer bewoond zyn. Uit het Jaarverslag 1936 van het Gelders Landschap.
Ter verlevendiging van de omgeving van hotel „de Duno" werd in het voorjaar 1937 op de helling voor het hotel een ooievaarsnest opgericht. Dit werk geschiedde met de belangelooze medewerking van den heer Ch. J. d'Ancona te Velp. De ooievaars toonden zich nog niet voldoende dankbaar voor deze tegemoetkoming, daar het nest alleen door een vrijgezel werd bewoond. Uit De Tijd 08-05-1938
In Hotel „de Duno" zijn belangrijke verbeteringen aangebracht o.a, Lift, mooie ruime Eetzaal, nieuwe Conversatiezaal, Privé badkamer, enz. Nieuw aangelegd Park en Autoweg. Doorwerth, Tel. (Oosterbeek) 5596. Algemeen Handelsblad 13-04-1939.
Boom ontploft. Een merkwaardig voorval heeft zich voorgedaan op het landgoed „de Duno" te Oosterbeek. In de nabijheid van het hotel daar ter plaatse stond een dikke holle eik. Ter vernietiging van de wespen, werd petroleum door een gat in den boom gegoten en aangestoken. Daar de rook nog geruimen tijd uit de holte bleef opstijgen, werd de opening ten slotte dichtgestopt. De hotelbewoners werden echter te middernacht door een hevigen knal opgeschrikt. Men begréép niet, wat er aan de hand was, tot den vólgenden morgen een uit elkaar gesprongen boom werd gevonden. In den boom blijken zich gassen ontwikkeld te hebben, die tot een ontploffing hadden geleid. De Noord-Ooster 24-08-1939
Het Terras van Hotel de Duno Doorwerth wordt weer geopend op Zaterdag 15 Juni. Arnhemsche courant 14-06-1940
Hotel „DE DUNO". Heropening Hotel „DE DUNO" Doorwerth op Woensdag 9 april L A S.
Arnhemse courant 21-03-1941
Hotel „DE DUNO' Doorwerth. De Rijnterrassen en het Café zijn weer geopend. Gemakkelijk te bereiken met den T. O. L. tram. Arnhemsche courant 02-04-1942
Hotel „DE DUNO' Doorwerth. De Rijnterrassen en het Café zijn weer geopend. Gemakkelijk te bereiken met den T. O. L. tram. Arnhemsche courant 19-05-1943
Hotel „de Duno" vraagt p. 15 Maart Flinke Werkmeisjes. Per 1 Mei Flinke Kamermeisjes en Keukenwerkmeisjes. Hoog loon, kost en inwoning. Twentsch nieuwsblad 22-02-1944, De laatste advertentie in oorlogstijd.
Vanaf 17 september 1944 wordt de gehele zuidflank van de Duno, Renkum, Oosterbeek en Arnhem onder vuur genomen door geallieerde vliegtuigen en beschietingen. Al vanaf de nog niet veroverde Waalbrug bij Nijmegen kunnen de Amerikaanse 35ponders deze omgeving beschieten. Eerst wordt alleen op Duitse stellingen geschoten, na 25 september worden alle mogelijke Duitse uitkijkposten op de stuwwal onder vuur genomen. Tot Driel is de zuidkant van de Rijn dan bevrijd.
+- 19 september 1944: Daar was bij den Hotelier (De Graaff) in zijn woonhuis een radiotoestel ontdekt; de hotelier had een Engelse vrouw en die had natuurlijk seinen uitgezonden. Gelukkig, zei de man van de tank, hadden hij en zijn vrouw kunnen vluchten, maar de huisraad was kort en kleingeslagen en het huis in brand gestoken. De 800 flessen wijn (wij wisten dat er veel wijn uit het hotel in veiligheid was gebracht) hadden zich de jongens best doen smaken. Inderdaad hadden zij reeds dronken soldaten aangetroffen. (uit het dagboek van Theo Driessen)
Op 28 september 1944 meldt Driessen dat het hotel geheel is uitgebrand.
bron: Gelders Archief
Het hotel wordt in 1944 door oorlogshandelingen verwoest. Van het hotel zelf is niets (op de dorpel van de entree na) terug te vinden.
Uit Groene Graf
1780 Charlotte Sofie van Aldenburg Bentinck - Johann Georg Michael (1738-1800) ?
1843 J.A.P. baron van Brakell - ?
1880 van Pallandt - Henri Copijn (1842-1923) Er wordt een nieuw landhuis gebouwd in 1883 en de oude uitzichtkoepel wordt tussen 1881 en 1888 vervangen door een nieuwe. Er komt een koetshuis. Er wordt een cascadedal bij de Fonteinallee aangelegd. Daar komen drie vijvers en de middelste vijver krijgt een fontein met wateraanvoer middels een drukvat dat hoger op helling ligt. Deze waterplas heeft weer een natuurlijke bron en staat ook tegenwoordig nog vol met water.
Rond 1900 maakt Copijn meerdere trappen, kunstrotsen (cementrustiek), en uitkijkpunten. Het cementrustiek werd uitgevoerd door het bedrijf Moerkoert. Totaal 7 cementrustiek trappen, waarvan 3 bij landhuis, 1 bij moestuin, 2 bij het cascadedal en 1 bij jagershuis. Het cementrustiek had een recreatieve functie. Ook de theekoepel/uitkijkpunt bij het Jagershuis is van Copijn.
1903 Scheffer - L.A. Springer. Van Springer is de rozentuin op de Duno.
1915 Scheffer laat Samuel Voorhoeve (1880-1948) de Valckeniersbossen opknappen. Voorhoeve was in 1906 en of 1912 in Oosterbeek gaan wonen. Hij huwt met Dina Maasen en gaat wonen aan de Beukenlaan in Oosterbeek. Hij maakt oa een plan voor de herinrichting van Bato's Wijk in Oosterbeek. Voorhoeve maakt voor Scheffer ook een kaart van de Duno met de eventueel los te verkopen terreinen in diverse oppervlakten.
1917 Odo van Vloten - Samuel Voorhoeve. Van Vloten was vaak afwezig en hij benoemt Voorhoeve als landschapsarchitect en parttime rentmeester. Van Voorhoeve zijn de makkelijke wandellanen op Duno en een gelukkig niet uitgevoerd plan om heel veel leuke villa's op de Duno te bouwen.
Onder de brug liep vermoedelijk een pad van de Nederrijn bij Heveadorp, richting Wolfheze waar een kruising was met de Heer Straet.
Ook de Duno-brug is van Voorhoeve. Voorhoeve realiseert ook de nieuwe "etagewegen", deze volgen de natuurlijke glooiingen van het terrein, zonder al te veel te hellen. Gemakkelijk te bewandelen en te berijden en bieden de meeste verscheidenheid aan doorzichten.
1933 Geldersch Landschap, later Gelders Landschap en Kasteelen. In 1937 vraagt men aan Samuel Voorhoeve een plan te maken voor verschillende wijzigingen en verfraaiingen op het landgoed de Duno, zoals wijzigingen aan plantsoenen en wegen, afbraak van ontsierende woningen etc.
rond 1948 -1950 Geldersch Landschap: J.H.R. van Koolwijk.
2015-2018 Het Geldersch Landschap & Kasteelen heeft iets van die vroegere grandeur van de Duno terug gebracht. Tijdens de Slag om Arnhem is het landhuis verwoest en raakte het park zwaar beschadigd. In de jaren daarna is het door GLK slechts in de basis hersteld. In deze jaren zijn gedeelten van de Cascadewaterval, een aantal uitzichten en enkele zwaar beschadigde karakteristieke elementen gerestaureerd. Ook is de Dunobrug in oude staat teruggebracht, je kunt er niet meer overheen lopen, het is slechts een folie. Wandelroutes zijn verlegd en een mountainbikeroute is gerealiseerd. In de azalealaan zijn rond de 200 nieuwe azalea's aangeplant.
Aan de westzijde van de Duno. Oorspronkelijke naam van dit pand: Forest Hill. Gebouwd in 1890 volgens de BAG (of dit klopt?). Straatman (p.132) geeft aan dat Scheffer deze woning in 1901 heeft gebouwd. Scheffer heeft meerdere dienstwoningen laten bouwen voor het hogere kader van zijn modelboerderij. Forest Hill was destijds een van de mooiste dienstwoningen. De woning ligt aan de westelijke toegang van de Duno aan de Italiaanse weg. Aan de andere kant van de toegangsweg naar de Duno stond een kleiner evenbeeld Woudlust genaamd. De oorspronkelijke naam daarvan was Pretty Home. Weet nog niet wanneer de naam Forest Hill is ingeruild voor Eikenhof. Het huidige gebouw heeft een gevelsteen met een eik er op afgebeeld. Die gevelsteen was er niet voor de WWII. In 1914 gaat de heer Scheffer, op dat moment woonachtig in Scheveningen, naar de notaris E.D. de Meester, notaris te Arnhem, standplaats Heteren. In de acte staat dat de gehele Duno, inclusief Forest Hill te koop komt. Forest Hill wordt op dat moment bewoond door de heer Witte. In 1917 verkocht J.W.F. Scheffer de villa aan de Verenigde Rubberfabrieken. Jan van der Wal noemt zijn boek "Langs het tuinpad ...." op pagina 14, oktober 1918 als verkoopdatum. In 1922 werd Odo van Vloten de eigenaar. Van Vloten liet de Eikenhof en het landgoed de Duno in 1932 na aan de stichting Het Geldersch Landschap. Vermoedelijk heeft Scheffer de woning verhuurd aan de r de laatste Burgemeester van Doorwerth, jhr. mr. Hendrik Richard Adriaan Laman Trip (1882-1962) enige en laatste burger burgervader van de gemeente Doorwerth. In WWII werd de Eikenhof bewoond door Dr. Med. Friedrich Moritz Levisohn (1905-1955). Hij is in 1939 vanwege zijn Joodse herkomst naar Nederland gevlucht en heeft hier de oorlog doorgebracht. Hij was bekend en hielp mee bij het lokale verzet. Hij schreef voor de illegale bladen De Zwarte Omroep en De Kleefse Koerier. Na de oorlog (1946) wordt Levisohn voorzitter van de bekende voetbalclub Schalke 04. De Eikenhof is afgebrand in september 1944. In een andere vorm terug gebouwd.
Veel meer info over Levisohn op dit gedeelte.
De Eikenhof is na de oorlog herbouwd, hier nog de situatie voor de WWII
Ansichtkaart gelopen in 1910
De Eikenhof in 2015
Jan van der Wal heeft meerdelig verhaal geschreven over de oorlogsgeschiedenis van de omgeving van de Oude Oosterbeekseweg. Daarin wordt ook de Eikenhof en Levisohn genoemd. Deel 1, 2, 3 en 4 zijn intussen verschenen in 2016 en 2017. Lees dus het hele verhaal met meer details in het blad: Schoutambt en Heerlijkheid, van de Stichting voor Heemkunde in de gemeente Renkum.
In 2017 komt er een nieuwe gevelsteen.
Helkolk of Fonteinvijver. Opname uit 2016
Neem nu maar aan dat in de huidige middelste vijver (vroeger waren dat er twee) een fontein, en in de onderste grote vijver fonteinen zijn geweest. Het GLK, eigenaar van de gronden, noemt de Fonteinvijver vanaf 2016 ook weer Helkolk.
Ook in 1934 staat er nog in de krant: In de nabijheid van de Duno bevindt zich nog het paviljoen „De Hunneschans". Dit paviljoen ontleent zijn naam aan de eigenlijke hunneschans, die bestaat uit een aantal wallen aan den voet van een meer naar het Westen aan den Rijn gelegen heuvel. Arnhemse courant 29-12-1934.
Het Cascadedal is eigenlijk rond 1900 ontworpen in opdracht van Scheffer door Copijn. Dan komen er o.a. de cementen trappen. Maar al ver daarvoor waren er sprengen en beekjes.
Chronologisch enkele citaten:
Rond 1633 en daarvoor waren schilders zoals Rembrandt en meerdere van zijn leerlingen al rond het Cascadedal en de directe omgeving aan het werk. Hierboven, bij het begin van dit artikel, staat al info over Doomer, een leerling van Rembrandt.
Uittreksels uit twee reisjournalen gehouden in 1787 en 1789, door J. F. Graaf van Hogendorp. Medegedeeld door Jhr. Mr. W. A. Beelaerts van Blokland. Zaterdag den I5den vertrokken wij met veel regret van Biljoen, ten uitersten voldaan van de obligeante receptie van de Heer en Mevrouw van Spaen, na de stad van Arnhem en van daar zijn wij verder gereden na den Hunner Schans, alwaar men zeer schone uytgestrekte gezichten vindt en die men in deze kwartieren komende niet moet overslaan. Wij zonden ons rijtuig vooraf na den Doorewaard, zijnde een stuk goed toebehoorende aan Mevrouw de Gravinne douairière van Bentink. Men had ons onderricht, dat wij van de Hunnerschans met faciliteit en langs een voetpad daar in weinig tijds na toe konden gaan, maar off wij het zelve niet konden vinden, off dat men ons kwalijk geinformeert had, wij waren genoodzaakt onse weg door het bosch te zoeken, hetgeen ons een groot half uur zeer onaangenaam deed passeren, te meer daar het zeer zwaar weder begon te worden, totdat wij eindelijk aan een herberg aankwamen. Het onweder bedaart en den regen over zijnde, gingen wij de cascades van den Doorewaerdt bezigtigen, die ons zeer voldeeden en zeer mooy zijn, dog niet zo natuurlijk als die van Biljoen, die buyten een enkelden altoos nagt en dag doorlopen, daar dezen door kunst aan de gang moeten geholpen worden en expres voor de vreemdelingen opengezet worden. Zij is in drie partijen; de bovenste loopt over 5 trappen, de 2de over drie en de laatste is een groot vlies. Deeze cascades zijn zeer aangenaam, omdat zij in een mooye parthij van superbe hooge boomen legt. Na dit gezien te hebben gingen wij na de herberg, ontbeten daar wat en reden verder door Wageningen na de Grep, daar wij ten 5 uuren arriveerden en nog een heel goed diné vonden."
Uit 1915 Gelre deel XVIII.
Wij citeeren uit een reisverhaal in 1807 geschreven het volgende: „Van de pont, waarmede wij overvaarden, hadden wij een schoon gezigt over den Rijn en wij reeden vervolgens den Duunoog op, en arriveerden ten 10 uuren, alwaar wij door onze vrienden de heeren Wm. de Groot en Meinard Macaré en hunne dames zeer vriendelijk gerecipeerd werden en op een déjeuné onthaald wierden. Het grootsch en ruym uitzicht aldaar gaat alle beschijving te boven. Wij wandelden door de nieuw aangeleegene plantsoenen en moestüynen langs den berg naar de Hunneschans en vandaar langs een nieuw gemaakten theatralen weg naar beneden, als wanneer zich een vrij groote slang of adder voor ons vertoonde. Nadat wij den Doornwaard doorgewandeld en het aloude kasteel bezichtigd hadden, retourden wij over de Bergen en de groote Cascade (welke echter gedeeltelijk ingestort was en niet werkte) weder naar het verrukkelijk Duunoog, langs en over een groote menigte trappen." Het is wel een bijzonderheid, dat de beschrijving van een wandeling een eeuw geleden gemaakt, ook thans nog als juist kan gelden. Het uitzicht, is er nog altijd even «grootsch en ruym" en „de groote menigte trappen" en „de cascaden" en „de bergen" zijn er ook nog. Het verwondert ons niet, dat de Amsterdamsche patriciërs als de Boissevains, Macaré's, de Clercq's en de van Eeghens een eeuw geleden er in verrukking kwamen. Nog altijd ligt de Duno daar ongerept in al den luister van lichte verschieten, met het statige van enorm geboomte, in de romantiek van beschaduwde dalen en rijzende heuvels. Zooals eens J. W. Bilders de schoonheid ervan in zijn vermaarde houtskoolteekeningen weergaf en later Simon Moulyn ze in een twaalftal litho's uitbeeldde".
Uit de Arnhemsche courant 11-04-1933.
In 1880 laat van Pallandt de landschapsarchitect Henri Copijn veranderingen doorvoeren op de Duno. Naast een nieuw landhuis (1883) wordt de oude uitzichtkoepel tussen 1881 en 1888 vervangen door een nieuwe. Er komt een koetshuis. Ook het cascadedal aan de Fonteinallee wordt verbeterd. Daar komen drie vijvers en de middelste vijver krijgt een fontein met wateraanvoer middels een drukvat dat hoger op helling ligt. Deze waterplas heeft weer een natuurlijke bron en staat ook tegenwoordig nog vol met water. Rond 1900 maakt Copijn meerdere trappen, kunstrotsen (cementrustiek), en uitkijkpunten. Het cementrustiek werd uitgevoerd door het bedrijf Moerkoert. Totaal 7 cementrustiek trappen, waarvan 3 bij landhuis, 1 bij moestuin, 2 bij het cascadedal en 1 bij jagershuis. Het cementrustiek had een recreatieve functie.
opname uit 2016
Herstel landgoed Duno: Geldersch Landschap Kasteelen 2015
Boek:
Tuingeschiedenis in Nederland, deel 1, met een hoofdstuk: Het Cascadedal van Landgoed de Duno); Does, Arinda van der + Holwerda, Jan (eindred.); 2009; Uitgeverij Tuinhistorisch Genootschap CASCADE, Ulvenhout
Artikel:
Jan Holwerda, De Dunobeek te Doorwerth al eeuwen verbeeld, De Wijerd [Stichting tot Behoud van de Veluwse Sprengen en Beken] 37 (2016) nr. 3, pp. 18-24.
Jan Holwerda, Het cascadedal van landgoed De Duno te Doorwerth, Schoutambt en Heerlijkheid 27 (2013) nr. 3, pp. 22-36.
naar een ansichtkaart rond 1900.
In het voorjaar van 2018 zijn de restauraties aan de Duno afgerond. Zichtlijnen zijn soms weer teruggebracht door het kappen van meerdere bomen. Het grondplan van het hotel dat verdween in 1944 is zichtbaar gemaakt, het cementrustiek in het Cascadedal is gedeeltelijk weer hersteld.
In 2018 gaat de eigenaar van de Duno, het Gelders Landschap en Kasteelen, de contouren van het oude landhuis, hotel weer zichtbaar maken
Het grondplan is van oudere versie van het hotel. Als het hotel vernietigd wordt in de Tweede Wereldoorlog is er een buffet, leeszaal en eetzaal gerealiseerd. Die zijn hier niet zichtbaar.
Je kunt ook parkeren bij de stuw bij Driel in de Nederrijn, loop dan via Fonteinallee naar de Hellekolk (links) of het Cascadedal (rechts).
Opname uit 2016. Een foto van een paal, te vinden op de parkeerplaats aan de Dunolaan. Eigenlijk wel een bijzondere en mooie paal, maar heb moeite met de titel: "de Duno in vogelvlucht", want de Duno staat er eigenlijk niet op. Je ziet links de Huneschans en rechts daarvan het Seelbeekdal. Tegenwoordig is hier Heveadorp te vinden. De rest van de Duno, met de uitzichten, tot aan de Italiaanseweg, staat er niet op.
Vanaf Doorwerth, op de rotonde op de van der Molenallee, naar beneden, de Seelbeeckweg in. Halverwege aan de rechterkant, een beek met een eilandje, een restant van het Hof te Seelbeeck. Eerste weg naar rechts, de Oude Oosterbeekseweg in. De tweede (on-bestraatte) weg naar links in, een brede allee, met aan beide zijden bomen en parkeerplaatsen. Loop verder, met aan de rechterkant "de Pauw", de gereconstrueerde ANWB wegwijzer. Steek de Dunolaan over. Je kunt dan het pad links of rechts vervolgen, de oprijlaan van het hotel. In het midden is het hoger, de locatie van de verdwenen uitkijktoren. Het pad maakt een rondje (let op de dorpel-entree van het verdwenen Hotel) en je bent op de Duno.
Wandelen op de Duno:
In 2016 zal het klompenpad rond Kasteel Doorwerth en de Duno klaar komen. Kijk bij Klompenpaden.
In 2020 verschijnt bij de website Heveadorp.nl een historische wandeling. Middels deze link zijn nog meer wandelingen te zien.
De azalealaan op de Duno, opname 2016
Fonteinallee ter hoogte van de parkeerplaats van de stuw. opname 2016
Jagers op de Duno:
1901: Op het landgoed „de Duno" te Doorwerth, is door den jager J. van de Spreng, een prachtige valk geschoten; de vleugels van dit zoo zeldzaam fraaie dier had een lengte van meer dan een meter.
1901: Grof wild. — Door den jachtopziener van het landgoed Duno onder Doorwerth is een wild zwijn geschoten.
1901: Te Doorwerth is woensdag op het landgoed „de Duno" door den jachtopziener Branderhout een prachtig wild zwijn geschoten.
1905: Door den jager en jachtopziener J. v. d. Spreng, is op het landgoed „Duno" een zeldzaam prachtige das, van buitengewone grootte geschoten geworden.
1909: De jachtopziener J. van der Spreng van den huize „de Duno", te Doorwerth, heeft dezer dagen een rekeldas geschoten, die een gewicht had van 15 KG. en een Kraanvogel met een vlucht van ongeveer 2 meter. Dit is nu reeds de elfde das door hem bemachtigd.
Wandeling Landgoed Duno: Marcel Pol
Voor zolang de link nog werkt: www.omroepgelderland.nl/tv over de Duno, 24 juni 2017.
literatuur:
De Oorsprong cultuurhistorische analyse en beleidsaanbevelingen door Gelders Genootschap
‘Het cascadedal van landgoed De Duno’ in Tuingeschiedenis in Nederland.
Veelzijdig erfgoed in ’t groen.
Tuingeschiedenis in Nederland I, Arinda van der Does en Jan Holwerda (eindredactie)
Henk Rampen, Niek Ravensbergen, Gabrielle Bartelse en Leo den Dulk (redactie), Uitgeverij Matrijs Utrecht 2009. ISBN 978-90-5345-396-4 236 p.
Tuingeschiedenis in Nederland II; Arinda van der Does en Jan Holwerda (eindredactie)
Uitgeverij Tuinhistorisch Genootschap CASCADE Ulvenhout 2016; ISBN 978-90-9029358-5 258 p.
Tuingeschiedenis in Nederland III; Uitgeverij Tuinhistorisch Genootschap Cascade;
Arnhem 2019; ISBN 978-90-9032151-6 259 p.
Jan Holwerda, Het cascadedal van landgoed De Duno te Doorwerth in Arinda van der Does en Jan Holwerda (eindredactie), Tuingeschiedenis in Nederland. Veelzijdig erfgoed in ’t groen, Utrecht 2009, pp. 54-64.
Klaas Bouwer; De geschiedenis van bos en landschap van de Zuidwest-Veluwe; 2008
Willem de Bruin: Je moet hier zijn geweest: Oosterbeek; 2014
Van de Bunt; Dorenweerd. Van heerlijkheid tot dorp, 1974.
Demoed; Van een groene zoom aan een vaal kleed; 1953.
Gelders Landschap: Cremers, H.A.G.M. Historische gegevens over het landgoed "De Duno". Met afb. Verschenen in: Vijf jaar Geldersch Landschap 1936.
Gelre: de Verening Gelre laat elk jaar een boek "Bijdragen en Mededelingen" verschijnen. Vanaf 1898 tot heden.
Jeroen Kapelle e.a.; Vernieuwing op de Veluwezoom; uit Magie op de Veluwezoom; 2006
Ruud Schaafsma; De Renkumse en Heelsumse beekdalen; 2012
Geert van der Straaten: Willem Scheffer en de modelboerderij "Het Huis ter Aa". 2016
Jan van der Wal: Langs het tuinpad van mijn voorvaders. 2000.
Andere bronnen: GA = Gelders Archief
website van de BAG
Alle advertenties en krantenteksten gevonden met Delpher van de Koninklijke Bibliotheek.
Adresboeken uit 1862 en 1863 link.
Ook in de tekst zelf zijn ook bronnen genoemd, gelinkt.
Een een bron van het GLK, de eigenaar van de Duno.
opname 2015
opnam 2023
opname 2014
opname 2019
Met dank aan J.W.J.
Opmerkingen, verbeteringen en aanvullingen, graag naar m'n mailadres:
