home
bijgewerkt in aug 2024
Lees pagina 10-11. E.F. Sloet van Oldruitenborgh, (1985). Heveadorp; het wedervaren van een ongewoon dorp. Amstelveste, Lelystad/Gerritsen, Renkum.
Er was een doorwaadbare plaats in de Nederrijn, bij de Seelbeek. De Heer Straet van Utrecht naar Arnhem had ook een Noord - Zuid tak om bijvoorbeeld het ijzeroer van de Veluwe naar het zuiden te brengen.
Aanvulling HB: het oorspronkelijke tolhuis was in de boerderij ter Aa, afgebroken in 1907. Het latere tolhuis aan de Fonteinallee 3 in Heveadorp is volgens de BAG gebouwd in 1900 ??? In 1895 werd bij baggerwerkzaamheden aan de monding van de Seelbeek meerdere Romeinse potten gevonden. In 1907 werden restanten van een middeleeuwse pottenbakkerij gevonden op de plek van de latere nieuwbouw voor de Heveafabriek.
Op deze kaart van Klinkenberg uit 1818 is het eerste "Huis ter Aa, zichtbaar.
De boerderij 'Huis ter Aa', wordt al genoemd in 1857. Genoemd naar het 'Gat ter Aa, evenals het dal van de Seelbeek. De boerderij is in 1907 gesloopt om plaats te maken voor de Modelboerderij 'Het Huis ter Aa' van J.W.F. Scheffer.
In 1898 werden het Seelbeekdal en landgoed Duno verkocht aan Willem Scheffer. Hij begon in het dal de modelboerderij het Huis ter Aa. Deze modelboerderij was een ideëel bedrijf en men zegt dat de koeien in deze modelboerderij beter werden behandeld dan de arbeiders aan het einde van de 19e eeuw.
In 1898 kocht de heer J.W.F. Scheffer De Duno. Ook Kasteel Doorwerth was in handen van Willem Scheffer. Scheffer was een schoonzoon in de Van Houten familie, van de bekende Van Houten cacao. Hij stichtte in 1901 de ‘Modelboerderij Het Huis ter Aa’ langs de Seelbeek. Dit was waarschijnlijk de eerste biologische boerderij van Nederland. Het plan voor een modelboerderij waar melk zo hygiënisch geproduceerd werd dat pasteurisatie overbodig zou zijn.
De 80 Friese stamboekkoeien kregen extra gezuiverd bronwater te drinken dat ook nog eens via een installatie gezuiverd werd. Ze aten het sappigste gras en werden dagelijks met de hand gewassen. De wasplaats in het midden van de uiterwaarden is momenteel nog steeds te herkennen. Een stenenvloer van zo'n 3 bij 5 meter en met een ijzeren omheining. De geproduceerde melk was van uitzonderlijke kwaliteit; het productieproces helaas evenredig duur. De wasplaats is in de uiterwaard nu nog terug te vinden.
In de zomer van 1908 werd de modelboerderij uitgebreid. Iets hoger in het dal van de Seelbeek werd de helling geëgaliseerd voor een groot plateau, waarop een nieuw complex verrees met ruime stallen, een melkfabriek, een elektriciteitscentrale, een kantoor en een verblijf voor de knechten. Er kwam een op de plek van een loswal aan de Bergh-kribbe, een kleine haven aan de Nederrijn.
In 1915 kon Scheffer de verlieslijdende de Modelboerderij van de hand te doen aan Dirk Frans Wilhelmi, oprichter van de Hevea Rubberfabriek.
De waterfilterkelder van de voormalige Modelboerderij Huis ter Aa aan de Seelbeek in Heveadorp, om het water van de Seelbeek extra te zuiveren. Gerenoveerd in 2018.
Op 5 september 1916 werd de N.V. Vereenigde Nederlandsche Rubberfabrieken opgericht, ontstaan door een fusie van de Firma Wilhelmi & Co. en de Amsterdamse Caoutchoucfabriek, voorheen Pompe & Co.
Apparatuur uit fabrieken Hoogezand en Amsterdam werden naar Doorwerth verhuisd, zodat eind 1918 de productie van rijwielbanden, hakken en zolen en in 1922 die van technische rubberartikelen in Doorwerth waren geconcentreerd.
In 1920 werken er al bijna 600 mensen, voor het overgrote deel afkomstig van het Groninger platteland. Rondom de fabriek verrijzen tussen 1918 en 1922 in Engelse landstijl opgetrokken huizenblokken, met namen als Java, Sumatra, Madoera, Borneo en Celebes, immers de koloniën waar Hevea de rubber vandaan haalde. Wilhelmi, de eigenaar van de fabriek bouwde aanvankelijk 97 woningen: 83 voor de gewone arbeiders en 14 voor het hogere personeel. Een officiële naam voor het dorp was er niet, maar in de volksmond werd het al gauw Heveadorp.
De crisis van 1922 en volgende jaren.verhinderde een verdere expansie. ln 1928 heeft een reorganisatie plaats en wordt de heer R.N. Meijer tot directeur benoemt. Kort voor de Tweede Wereldoorlog werkten er ruim 1550 mensen.
Tijdens de WWII werd de fabriek Duits. Geen fietsbanden maar gasmaskers. Met de april-mei staking in 1943 ging ook de Heveafabriek "plat". Zeven medewerkers werden doodgeschoten: Pouwel Dijkstra, Jan Kleefsman, Cornelis Willem Knipscheer, Jacques Mathieu Joseph Quaedvlieg, Henry Charles Munter, Gerrit Peters en Willem George Frederik Weimar. Geëxecuteerd op de Waterberg bij Arnhem.
ln 1962 begon de Heveafabriek de eerste scheurtjes te vertonen na de fusie met het Vredestein concern. Verschillende producties worden door de nieuwe eigenaar naar andere vestigingen overgebracht. Wat overbleef in Heveadorp was weinig winstgevend.
Na de verwoestende brand in 1967 kon het bedrijf zich nog maar nauwelijks staande houden.
Helemaal fout ging het na de overname van Vredestein door de Amerikaanse multinational B. F. Goodrich, die rond 1971 met concurrent Goodyear het gevecht om de markt aanging. In september 1973 doen de eerste geruchten over de sluiting van de fabriek in Heveadorp de ronde.
ln 1971 telde Heveadorp dan nog maar 445 bewoners en in 1977 zelfs nog maar 394. Er bleef niet alleen een verwaarloosde fabriek over, ook de woningen waren verwaarloosd.
In een poging om Vredestein te redden, neemt de Nederlandse staat in 1975 49 procent van de aandelen van Goodrich over. Bij een nieuwe reorganisatie in 1976-1977 valt het doek definitief voor de Vredestein vestiging in Heveadorp. Er werken dan nog 385 mensen. In 1979 neemt de Nederlandse Staat Vredestein volledig van Goodrich over. Er kwam nog enige jaren een vestiging in Renkum, waarschijnlijk een zoethoudertje.
Wie heeft de kosten betaald om de oude fabriek te ruimen, de gronden te saneren? Wie heeft er verdient aan de vele grote koopwoningen, zonder nieuwe sociale woningbouw. Enkele oude rietkapwoningen werden dankzij het verzet van de bewoners "gered" en zijn huurwoningen gebleven.
1926
Om de arbeiders en kantoormedewerkers dicht bij hun werk te laten wonen nam Wilhelmi in 1916 het initiatief tot de bouw van een fabrieksdorp. Hij kocht twintig hectare grond en gaf de Heelsumse architect Jan Rothuizen opdracht tot het ontwerp van honderdtwintig arbeidershuisjes en drieëntwintig woningen voor het hogere personeel. Rothuizen koos voor de Engelse cottagestijl door de huizen van een rieten dak te voorzien. De huizenblokken werden genoemd naar de eilanden van Nederlands-Indië waar de rubber vandaan kwam: Madoera, Sumatra, Java, Celebes en Borneo. De vrijstaande woningen voor het kantoorpersoneel kwamen aan de Dunolaan en Rijnlaan te liggen. Na verloop van tijd kwamen er ook twee lagere scholen, winkels, een postkantoor en twee cafés. Het dorp beschikte over riolering en elektriciteit, hetgeen in die tijd nog een bijzonderheid was. Wilhelmi zag het liefste grote gezinnen naar zijn dorp komen, en dan vooral met dochters want daarvoor hoefde hij zin zijn fabriek het minste te betalen. Zijn echtgenote bepaalde wie waar kwam wonen en tegen welke huurprijs. Die bedroeg minimaal twee gulden per week, maar dat was dan wel inclusief draadomroep die o.a. diende ter verspreiding van bedrijfsmededelingen. Bepaald hoog was de huur niet, maar dat gold ook voor de salarissen die Wilhelmi betaalde en wie stopte met werken bij Hevearubber verloor ook zijn huis. Mevrouw Wilhelmi controleerde zowel binnen als buiten de woning op netheid en om het stroomverbruik te beperken liet ze het licht ’s avonds om negen uur uitschakelen. Dat laatste moest ook garanderen dat de arbeiders de volgende ochtend uitgeslapen op hun werk zouden verschijnen.
De electriciteit werd ook gebruikt voor de grotere dienstwoningen aan de Italiaanseweg.
Scheffer bouwt vanaf 1900 voor zijn modelboerderij een stal voor zieke koeien en een knechtenverblijf. Dit knechtenverblijf wordt later het hotel Huis ter Aa.
Het pension - restaurant wordt vanaf 1915 gebruikt om "lager" personeel te huisvesten in de buurt van de Hevea fabriek. In 1918 wordt het een hotel - restaurant.
De Beeklaan met Huize Modern op de voorgrond, Orco, Buffalo en Hallo op de achtergrond.
Dunolaan 30 en 32
1938
In juni 1938 gaat de meisjesvereniging van Hevea naar Nijmegen.
Hilda Zomer (1924-2002) is een van de aanwezigen.
1950
Met behulp van de Marschallhulp, worden de rietkapwoningen weer opgeknapt. Enkele zeer beschadigde woningen verdwijnen. Er komen nieuwe rijtjes woningen.
Noorderlaan hoek Middenlaan
rond 1970
Het begon met het ontslag in september 1971 van 70 man bij het bedrijf in Doetinchem. Begin 1972 volgde werktijdverkorting bij de bedrijven in Raalte en Loosduinen. Bij dat bedrijf werkten toen 670 mensen, nu nog 550. Vorig jaar nam de onrust bij Vredestein weer toe. Verscheidene topfunctionarissen, in 1971 en 1972 door de Amerikanen benoemt, namen hun ontslag. Reorganisaties werden aangekondigd. De vakbonden drongen sterk aan op een duidelijk plan, waar de nieuwe structuur van het concern met het beleid voor de komende jaren in zou moeten staan. Intussen werd de sluiting van een bedrijf in Gent opgeschort tot het rapport over de reorganisatie klaar zou zijn. In vrijwel alle bedrijven van Vredestein heerste vorig jaar verscheidene keren onrust, omdat men ontslagen vreesde".
1976
1976
1976
"Vestigingen van Vredestein zijn bijna allemaal te koop DEN HAAG — De Vredestein-vestigingen in Loosduinen, Raalte, Drachten, Heveadorp, Leiden, Ludwigsberg en Detmold zijn te koop. Het Vredestein-bedrijf zal worden samengebundeld in Arnhem (een nieuwe fabriek) en Maastricht. Dat staat te lezen in de intentieverklaring die de regering samen met Goodrich Company heeft opgesteld. Minister Lubbers zal over deze verklaring vandaag een bespreking voeren met de Tweede-Kamercommissie voor economische zaken. Uit de intentieverklaring blijkt dat het totaal aantal arbeidsplaatsen bij Vredestein met niet meer dan 1000 zal dalen. De vestigingen die niet zullen worden gehandhaafd worden te koop aangeboden. Bij deze verkoop dient, aldus de intentieverklaring, het behoud van de werkgelegenheid zoveel mogelijk gewaarborgd te zijn. De bedrijven in Maastricht en Arnhem zullen worden geleid door een driehoofdig bestuur, waarvan één man benoemd wordt door Goodrich. Goodrich zal, aldus de intentieverklaring, vandaag 49 procent van de aandelen aan de staat overdragen. Aan een door de staat aan te wijzen stichting zal 2 procent van de aandelen worden overgedragen tegen betaling van f 1. Bovendien verleent Goodrich aan de stichting een optierecht op de overige aandelen. Doel van deze stichting zal zijn het na reorganisatie handhaven van het interesseren van derden in deelneming aan Vredestein".
"Regering geeft geld voor Vredestein DEN, HAAG - De regering is bereid om de nodige, miljoenen op tafel te leggen voor de reorganisatie van het Vredesteinconcern. De beslissing hierover is gisteren in, de ministerraad genomen. In totaal gaat het om een bedrag van rond de 30 miljoen gulden. Minister Lubbers (economische zaken) wil nu zo snel mogelijk de affaire afronden, gezien het verlies van 1,5 a 2 miljoen gulden dat Vredestein maandelijks lijdt. Premier Den Uyl liet gisteravond na afloop van de ministerraad weten dat definitieve mededelingen, in dit stadium voorbarig zouden zijn gezien de nog voortdurende onderhandelingen met Goodrich. Minister Lubbers, die aanvankelijk zelf iets over de zaak had willen zeggen, zag daar gisteravond op het laatst vanaf. Een moeilijk punt zou vooral nog zijn dat enige garantie van Goodrich moet worden gekregen dat dit Amerikaanse concern na overdracht van de aandelen Vredestein niet gaat beconcurreren met dezelfde produkten".
"In het slop Het zit de vakbonden hoog, dat de minister nog geen stap verder is met het vinden van een nieuwe topleiding voor Vredestein. De nieuwe president-directeur moet in elk geval een Nederlander zijn. De minister wilde gisteren met de vakbondsmensen nog niet over namen praten. De vakbonden vrezen, dat de zaak in het slop raakt doordat een nieuwe topleiding uitblijft. De ruim ƒ 70 miljoen, die Lubbers mag besteden aan Vredestein, is mede voor het kopen door de staat van 49 procent van de Goodrich- Europe-aandelen van het Goodrichconcern. Het bedrag van ƒ70 miljoen raakt de staat alleen kwijt als het hele Vredestein-plan faalt. Als alles gaat lopen zoals gepland, dan is het een investering, aldus Lubbers. De vakbonden zeiden niet te kunnen beoordelen of ƒ 70 miljoen voldoende zal zijn. Zij behouden zich het recht voor bij de regering zonodig voor meer overheidssteun te pleiten".
UTRECHT - De Vredestein-fabrieken in Loosduinen bij Den Haag en in Heveadorp gaan definitief dicht. Daarvoor in de plaats komt een nieuwe fabriek in Renkum bij Arnhem. De Industriebonden NVV en NKV en de bonden van hoger personeel hebben zich akkoord verklaard met deze reorganisatie. De komende weken zullen de afdelingsbestuurders van de bonden de plannen met de werknemers doornemen. Ruim de helft van de 390 werknemers in de Vredesteinvestiging in Loosduinen zal straks werk kunnen krijgen in de nieuwe fabriek in Renkum. Die moet op 1 januari 1980 volledig in gebruik zijn en werk bieden aan 371 mensen. In principe moeten alle mensen die nu nog in de fabriek in Heveadorp werken, terecht kunnen in Renkum. De Industriebonden hebben in het overleg met de Vredesteindirectie over de reorganisaties de garantie gekregen dat het bedrijf in haar divisie Industriële Produkten in 1980 aan tenminste 1100 mensen werk zal geven. Nu zijn dat er nog bijna 1400. Industriebond-bestuurder Jan de Jong spreekt over de eerste arbeidsplaatsenovereenkomst die nu in feite met een bedrijf is gesloten. De 1100 man werken straks voor het merendeel in de bestaande fabriek in Maastricht (600 man), de rest in de nieuw te bouwen fabriek in Renkum en op het hoofdkantoor van het bedrijf".
"Nieuwe vestiging Vredestein RENKUM - Gedeputeerde Staten van Gelderland handhaven hun verklaring van geen bezwaar voor de bouw van een nieuwe fabriek van Vredestein in Renkum.
De vele mondelinge en schriftelijke bezwaren tegen hun verklaring van geen bezwaar, hebben GS niet van mening veranderd. Het Gelderse provinciale bestuur hecht veel waarde aan de werkgelegenheid, die de nieuwe Vredesteinvestiging in Renkum zal geven. De bezwaren tegen de fabriek vormen onder andere stank en aantasting van het natuurschoon. Ook zou de bouw van de nieuwe fabriek in strijd zijn met het streekplan Midden-Gelderland.De Nederlandse overheid geeft subsidie om een nieuwe fabriek in Renkum, op de oude locatie van de Van Gelder papierfabriek, te beginnen.
Er waren plannen voor een geheel nieuw dorp: Seelbeeckdal.
Een groot deel van de rietkapwoningen wordt gerenoveerd en komt beschikbaar voor de sociale verhuur.
1979
"In het begin van deze eeuw werd Heveadorp door een rubberfabrikant gebouwd. Het kreeg een eigen school en winkels en het was er goed wonen aan de rand van dit fraaie gedeelte van de Veluwezoom. Na de oorlog ging het slecht in de rubberindustrie. Het complex werd meerdere malen verkocht. Vredestein werd tenslotte eigenaar, maar nadat die in Renkum een nieuwe fabriek had gebouwd verpauperde de oude fabriek en werd het doelwit van vandalen. De fabriek is nu gesloopt en het kantoorgebouw gaat binnenkort tegen de grond. De huizen raakten in slechte staat, werden dichtgetimmerd of gekraakt. Projektontwikkelaar Bisschop: „Wij durven nu wel een nieuw plan voor Heveadorp op te zetten. De tijd heeft, voor ons gewerkt. De verkopers wilden vroeger alleen maar zoveel mogelijk geld voor de grond en opstallen hebben. Door het instorten van de woningmarkt zijn die speculaties echter voorbij. In het contract met Vredestein hebben we als ontbindende voorwaarde opgenomen dat de 47 cottage-huisjes moesten blijven bestaan. Die zijn juist karakteristiek voor Heveadorp. In het midden ligt een groot zandplateau waarop de rubberfabriek heeft gestaan. Dat graven we weer af tot op net niveau van vroeger. Dat de bodem daarna extra nauwkeurig op schadelijke stoffen wordt bekeken, laat zich raden."
1982
Het terrein van de voormalige Hevea-rubberfabriek en de daaromheen liggende bedryfswoninkjes met hun karakteristieke rieten daken hebben uiteindeiyk maar vier miljoen opgebracht. Toen Vredestein in '77 de produktie beëindigde nadat er een grote saneringsactie binnen het bedrijf gaande was, moest Heveadorp nog 25 miljoen opbrengen. Dat geld was nodig voor de nieuwbouw van een fabriek in Renkum, die er uiteindelijk met steun van economische zaken toch kwam, maar zonder de opbrengst van de grond.
Sindsdien ketsten diverse malen verkoopplannen af en zakte de prijs steeds verder. Ook nu is de zaak nog niet voor de volle honderd procent zeker, er zijn tekenen dat er giftige stoffen in de grond zitten. Een onderzoek van de Grontmy zal dat de komende weken moeten uitmaken. Als de vervuiling te ernstig is gaat de koop niet door". Uit het Parool 1984
Projektontwikkelaar Amstelveste uit Lelystad kan voor bijna 4 miljoen gulden het terrein van Vredestein verwerven. Men wil in oktober 1984 beginnen met de bouw van 124 vrije sectorwoningen: 28 stuks die 135.000 gulden moeten gaan kosten, 70 tussen de twee en twee en een halve ton en 26 rond de drie ton. Naar de Telegraaf van 04-02-1984.
"De provincie is ook nog bij Heveadorp betrokken via een bijdrage van drie miljoen gulden aan de projectontwikkelaar, alleen uit te keren indien behalve luxe woningen ook woningwetwoningen worden neergezet. Als alles te lang gaat duren komt behalve van renovatie van een aantal voormalige beambtenwoningen met rieten dak in Engelse cottage-stijl, ook niets terecht van het vernieuwen van riolering en bestrating door Amstelveste".
De Volkskrant 26-01-1985
31 dec 1985.
Wie weet waar de Berglaan in Heveadorp te vinden is?
Na de WWII is de Berglaan vervangen door de Ingenieur Munterlaan.
voor bewoners èn bezoekers van Heveadorp
Citaat van Heveadorp.nl:
"Om de bouw van een nieuwe fabriek in Renkum te financieren moest Heveadorp, nagenoeg geheel eigendom van Vredestein, worden verkocht. Daarbij speelden veel belangen. Vredestein wilde dat het dorp veel geld opbracht, gesproken werd van een bedrag van 25 miljoen gulden. De bijna 400 bewoners van het dorp wilden dat hun huizen werden opgeknapt en dat de huren redelijk bleven. En natuurlijk werd ook aan het belang van de mooie natuur rondom het dorp veel waarde gehecht. In december 1977 stelde de gemeente Renkum een nieuw bestemmingplan vast waarin de bouw van 290 nieuwe woningen mogelijk werd gemaakt. Naar aanleiding van veel bezwaren werd dit bestemmingsplan in 1979 door de provincie op een aantal punten aangepast en eind 1980 oordeelde de Raad van State dat er nog wat extra aanpassingen moesten plaatsvinden. De beoogde projectontwikkelaar trok zich vervolgens terug, deels vanwege de vereiste aanpassingen aan haar plannen, maar ook omdat de woningmarkt minder gunstig was dan drie jaar daarvoor.
Heeft de gemeente betaald voor het bouwrijp maken van de uitbreidingen van modelboerderij naar rubberfabriek?
Wat heeft de overheid betaald voor de aandelen van Goodrich? En voor Vredestein?
Wat heeft de overheid betaald voor de verhuizing naar Renkum?
Wat is er aan uitkeringen betaald voor werkeloos personeel?
Hoeveel is er betaald voor het gedeeltelijk slopen en bouwrijp maken van Heveadorp?
Wie heeft er betaald en hoeveel voor het up to date brengen van de overgebleven rietkapwoningen?
Wie heeft er grandioos verdiend aan de nieuwbouw in Heveadorp in de jaren 1985 - 1989?
Wat heeft de gemeente betaald voor het slopen van de fabriek aan de Beukenlaan?
Wie heeft de minstens 36 miljoen euro betaald voor het creëren van de "Renkums poort"?
Zijn er nog andere kosten in de route van fabriek naar wonen en natuur?
BAG
Heveadorp.nl
Boerderijen
Fabriekofiel
Bestemmingsplan 2012
Duno
Oud Renkum (Historisch Genootschap Redichem)
Boeken:
De dood van rubber.
M.A. Sipman: Arnhem en omstreken, twaalf stadsgezichten, met bijschriften; 1880; uitgever H.W. van Marle, Arnhem
De Fonteinallee herleeft; Cees Gerritsen; 2007, uitgever Kontrast Oosterbeek.
