Wolfheze 17 september 1944

oorlogsslachtoffers in de gemeente Renkum slachtoffers in Wolfheze ten gevolge van 17 september 1944 home	Hans Braakhuis bijwerkt in nov 2024
andere gedeelten over Renkumse oorlogsslachtoffers
inleiding en verantwoording	de vele namen
oorlogshelden en bijzondere oorlogsgetroffenen	militaire slachtoffers, begraven in de gemeente Renkum
Wolfheze
De geallieerden zien regelmatig Duitse voertuigen in Wolfheze. Er zijn op het Ziekenhuis terrein Blitzmädels van Diogenes en enige soldaten gehuisvest. Er waren meldingen van het ondergrondse verzet dat er veel Duiters op het Ziekenhuis terrein aanwezig waren. Reden om voorafgaand aan de Airborne landingen Wolfheze, het vliegveld Delen, de Wageningse berg, en andere locaties waar luchtafweer geschut staat, op zondag 17 september, in de ochtend, te bombarderen.	Een geallieerd bombardement op het Ziekenhuis Wolfheze op 17 september 1944 eist vele doden en gewonden. Ook later overlijden nog personen aan de gevolgen. Op vrijdag 22 september vindt de massabegrafenis plaats. Meer over de geschiedenis van het Ziekenhuis.
Begraafplaats Ziekenhuis Wolfheze Op de begraafplaats staan twee monumenten. Een voor een massagraf met 51 namen van cliënten en een groter monument met 31 namen van personeel en burgers. 1984 monument voor cliënten in 2014	1986 monument voor burgers en personeel in 2018Je kunt op dit graf niet zo maar het aantal slchtoffers tellen. Op de stenen omranding staan 23 namen, die op één persoon na, ook allemaal op de platen genoemd worden. Dat is Buit, Willem, 17-jul-1900 Nieuwleusen - 19-09-1944 Wolfheze. Twee personen staan twee keer op de omranding,
Uit het boek van Cor Janse, Blik Omhoog, pagina 1159
Hoeveel oorlogsslachtoffers zijn er n.a.v het bombardement? Veel onduidelijkheden. In het boek van Cor Janse; Blik omhoog; pagina 1318 staat vermeld: "In oktober 1944 meldt dr. Mulder aan het Centraal Bestuur, dat van 14 mannen en 21 vrouwen, de verblijfplaats nog onbekend is. Vier weken later constateerd hij dat meerdere ontvluchte cliënten in andere gestichten zijn terecht gekomen. In het jaarverslag over 1944 staat dat van vier mannen en zeven vrouwen de verblijfplaats nog onbekend is. Hun namen worden niet genoemd, hetgeen in een jaarverslag ook niet ongebruikelijk was. Na het opmaken van dit jaarverslag wordt er geen notitie over deze elf vermisten meer aangetroffen. Maar dat zij naderhand niet allen zijn teruggekeerd of opgespoord, wordt duidelijk uit het feit dat de Stichting later nog eens in een brief aan de Gemeente heeft geïnformeerd naar vermisten. Namen of aantallen worden niet genoemd. Men zou verwachten dat in de stichtingsadministratie toch tenminste een aantekening over de vermisten bewaard zou zijn. Doch zelfs de brief aan de gemeente (en het antwoord daarop) is daar niet meer te vinden". Meerdere personen zijn later overleden ten gevolge van het bombardement op 17 september 1944, doch verbleven toen nog op het Ziekenhuis, of op een evacuatie adres in bijvoorbeeld Barneveld, Lunteren, Ermelo of elders. Meerdere cliënten (okt 2024 22 personen) van het Ziekenhuis Wolfheze staan niet ingeschreven in de gemeente Renkum. Geen Renkumse overlijdens akte.
Hoeveel oorlogsslachtoffers zijn er n.a.v het bombardement? Op de twee massagraven tel ik nu 82 namen. 51 cliënten en 31 burgers. Op 17 september 2019 was er in Wolfheze een 75 jarige herdenking. Die is via youtube hier te zien. In deze documentaire wordt 87 namen genoemd. In het boek Vlucht uit Renkum uit 2017, schrijft Ko van der Vooren: Er waren veel slachtoffers: 65 verplegers en 70 krankzinnigen. Samen dus 135 personen. In een dagboek (toegang 2869 nr. 4 in het Gelders Archief) vond ik: 9 oktober 1944: In Barneveld overleden deze week nog 9 personen! Allen afkomstig uit Wolfheze. Vermoedelijk allen niet begraven op Wolfheze. Eind september 1944 werden vele oorlogsslachtoffers bijgezet die bij deze bombardementen op Wolfheze zijn omgekomen. Ergens heeft iemand een keuze gemaakt voor twee monumenten. Een voor de cliënten en een voor Wolfhezer burgers en personeelsleden van het ziekenhuis. Er staan ook namen op de rand omlijsting. Veelal een herhaling van de namen op de achterwand. Zo staan Johan Hulstein en G.J. Nijland - Stolker en op de achterwand en ook twee keer op de omlijsting. Willem Buit wordt alleen op de omlijsting genoemd. In een nieuwsbericht in 2014 wordt vermeld dat: "Hierbij kwamen 98 mensen om het leven".	35 en 51 = 86 51 cliënten zijn ook bij mij bekend, 35 burgers, in 1944 zal dat geklopt hebben, doch E. van Aken - Buma, Johannes Droog en Hermanus Versteeg zijn daarna elders op de Wolfhezer begraafplaats begraven. Bombardement met 87 slachtoffers Het bombardement van de geallieerden op Wolfheze op zondagmorgen 17 september 1944 eist vele doden, zowel onder de bevolking van het dorp als onder cliënten en hun verzorgers. In de loop van de week na het bombardement groeit het aantal doden zelfs tot 87 (50 cliënten en 37 burgers/personeelsleden). Op vrijdag 22 september vindt de massabegrafenis plaats, als het in de lucht eindelijk vrij rustig is. Zes burgers worden op verzoek van de nabestaanden elders begraven. Bron: Wolfheze.nl Als ik goed tel, dan zijn er naar aanleiding van het bombardement 112 personen omgekomen. 70 cliënten en 42 burgers
Cliënten van het ziekenhuis In het massagraf zijn te vinden: Aggelen, Jan Willem van, 16 feb 1911 Wageningen - 17 09 1944 Wolfheze. Arends, Willem Jan, 29-feb-1892 Brummen - 17-09-1944 Wolfheze. Arnoldussen, Albartus, 10-mrt-1874 Oosterbeek - 17-09-1944 Wolfheze Batenburg, Leendert, 16-mei-1902 Den Haag - 17-09-1944 Wolfheze Booms, Jan Albertus,19-dec-1878 Arnhem - 17-09-1944 Wolfheze Brouwer, Hendrik, 5-09-1883 Rheden - 17-09-1944 Wolfheze Campen, Hendrik Jan van, 3-jan-1863 Zelhem - 17-09-1944 Wolfheze Camphuis, Johannes, 26-05-1865 Leeuwarden - 17-09-1944 Wolfheze Cox, Jan Willem, 31-08-1896 Arnhem - 17-09-1944 Wolfheze Deege, Hendrik Johannes Willem, 06-04-1894 Rotterdam - 17-09-1944 Wolfheze Elferink, Gerrit Jan, 30-11-1895 Enschede - 17-09-1944 Wolfheze Evers, Evert Willem, 23-07-1879 Beilen - 17-09-1944 Wolfheze Floresteijn, Anna Cornelia, 20-07-1917 Leiderdorp - 17-09-1944 Wolfheze Gabriël, Marrigje van den Berg, 10-01-1883 Zwolle - 17-09-1944 Wolfheze Geerken, Johann Friederich, 01-08-1894 Onstwedde - 17-09-1944 Wolfheze Gerritsen, Evert Jan, 24-05-1897 Rheden - 17-09-1944 Wolfheze Grievink, Johan, 13-05-1875 Dinxperlo - 17-09-1944 Wolfheze Hietbrink, Arend Jan, 09-11-1874 Eibergen - 17-09-1944 Wolfheze Hofland, Jacobus, 18-02-1898 Den Haag - 17-09-1944 Wolfheze Huijsen, Lambertus van den, 12-01-1890 Arnhem - 17-09-1944 Wolfheze Jansen, Boukje, 13-05-1908 Zetten - 17-09-1944 Wolfheze. Janssen, Jantje Derkje, 06-04-1909 Bemmel - 17-09-1944 Wolfheze Kantelberg, Hendrikus Gerardus, 08-01-1914 Haarlem - 17-09-1944 Wolfheze. Koers - Henny, Arendina Christina, 11-03-1867 Rheden - 17-09-1944 Wolfheze Kolk, Jan Lambertus van der, 18-10-1885 Tiel - 17-09-1944 Wolfheze Komrij, Karst, 5-mrt-1905 Burum (Kollumerland) - 17-09-1944 Wolfheze Krijgh, Jan, 2-okt-1909 Ammerzoden -17 09 1944 Wolfheze Leeuwen, Willem van, 2-02-1875 Kerkwijk - 17-09-1944 Wolfheze Mattheus, Wilhelmina Maria Magdalena, 11-5-1882 Arnhem - 17-09-1944 Wolfheze Meijerhof, Evert, 25-03-1900 Leeuwarden - 17-09-1944 Wolfheze Messinger, Johannes Everardus, 7-10-1863 Arnhem - 17-09-1944 Wolfheze Mol, Adolf Albertus Ferdinand de, 08-01-1899 Wisch - 17-09-1944 Wolfheze Nol. Jacob van de, 09-05-1867 - 17-09-1944 Wolfheze Prinse, Nicolaas Pieter Adrianus, 17-04-1914 Andel - 17-09-1944 Wolfheze Puijman, Johannes, 18-06-1896 Rheden - 17-09-1944 Wolfheze Ruijter, Herman Cornelis de, 16-08-1896 Ede -17-09-1944 Wolfheze Sevensma, Wijbe Cornelis, 18 mrt 1893 Sneek - 17 09 1944 Wolfheze Sotthewes, Anthonie, 27-08-1891 Arnhem -17-09-1944 Wolfheze Veen, Wiebe van der, 15-10-1894 Steenwijkerwold - 25-09-1944 Wolfheze. Veer, Dirk van der, 06-07-1907 Dantumadeel - 17-09-1944 Wolfheze Veldhoen, Hermina Aartje (Liesje), 22-02-1908 Rheden - 17-09-1944 Wolfheze Veldhuis, Antoon, 07-02-1921 Den Haag - 17-09-1944 Wolfheze Verkerk, Nilius, 08-10-1867 Assen - 17-09-1944 Wolfheze Vink, Johanna Maria, 1-08-1878 Apeldoorn - 17-09-1944 Wolfheze Vloten, Willem Leendert van,14-02-1919 Den Haag - 17-09-1944 Wolfheze Vriezen, Derk Adolf, 07-03-1895 Wisch - 17-09-1944 Wolfheze Wilk, Willem van de, 22-05-1902 Wilnis - 17-09-1944 Wolfheze Zeijl, Adriana Hendrika Wilhelmina van, 28-04-1870 Arnhem - 17-09-1944 Wolfheze	Wel in het massagraf, doch stierf een natuurlijke dood: Gatsonides - van der Spil, Leonore, 12 april 1888 Amsterdam - 23 09 1944 Wolfheze. Wel in het massagraf doch er zijn vraagtekens bij de overlijdensdatum: Meijboom - Korver, Kommetje de, 09-10-1870 Sliedrecht - 21-09-1944 Wolfheze Tollenaar, Jan, 27-07-1865 Rhenen -24-09-1944 Wolfheze Niet in het massagraf: Andel van, Antonie 6 09 1866 Tiel - 3-10-1944 Ederveen Beekhof - van Veenendaal, Jansje, 3 juni 1889 Eck En Wiel - 5-10-1944 Ederveen Bekker, Alexander Nicolaas Pieter, 2-3-1886 Assendelft - 6-okt-1944 Barneveld Bruil, Hendrika Elize, 14-11-1918 Arnhem - 27 09 1944 Doorwerth Ditsel-van Ingen, Dirkje Johanna, 18-97-1872 Wierden -10-10-1944 Ermelo Geels, Gerritdina Wilhelmina, 1869, Rheden - 26 09 1944 Wolfheze Glind‏ - Rozenboom‏‎, Johanna van de, 6 apr 1883 Ede - ‎± 17 09 1944 Wolfheze Hermsen, Hendrika Jacoba, 05-02-1875 Elst - 30-09-1944 Barneveld Kooij, Antonius, 18-06-1888 Rotterdam - 3-okt-1944 Barneveld Lammerdink, Jan, 21-10-1899 Lochem - 3 nov 1944 Nijkerk Leeuwis, Gerrit Jr, 18 jan 1902 Arnhem - 22 09 1944 Ederveen (of 29 09) Mulder - Hoek, Sijke WIlhelmina van den, 6 jul 1860 Cappelle - 18 09 1944 Wolfheze Stam, Samuel, 06-03-1877 Ochten - 1-okt-1944 Barneveld Stegeren, Frederik van 3-nov-1905 Almelo - 22-09-1944 Oosterbeek Teunissen, Gerrit, 25-4-1886 Oosterbeek - 16 okt 1944 Ermelo Tuijl, Jan Cornelis van - 3-okt-1944 Barneveld Vroeg, Gerrit de, 16-11-1863 Oostellingwerf - 30-09-1945 Barneveld Winter - Vink, Johanna Maria de, 21 aug 1878 Apeldoorn - 17 09 1944 Wolfheze Bij deze personen zijn soms ook vraagtekens bij de overlijdensdatum en van de meeste personen is bij WieWasWie en online begraafplaatsen geen graf terug te vinden. Is deze persoon een patient van het Ziekenhuis? Beet, Reindert de, 9-05-1910 Ede - 24-03-1945 Ermelo Samen 70 personen, doch het zoekwerk is nog lang niet compleet.
Burgers en personeel in het massagraf Aarts van den Berg - van den Heuvel, Alida, 7 11 1869 Leersum - 17-9-1944 Wolfheze Begemann, Jan, 26-aug-1908 's Hertogenbosch - 17-09-1944 Wolfheze Buit, Willem, 17-jul-1900 Nieuwleusen - 19-09-1944 Wolfheze Bunde, Simon Heinrich Conrad, 14-feb-1901 Garnwerd - 17-09-1944 Wolfheze Doorne, Hendrika (Riekie) van, 21-dec-1941 - 17-09-1944 Wolfheze Droog, Hendrik, 28-feb-1919 - 17-09-1944 Wolfheze Frederiks, Pieter Cornelis, 28-08-1874 Middelburg - 17-09-1944 Wolfheze Graaf, Gerritje van der, 26-aug-1925 - 17-09-1944 Wolfheze Graaf, Arie van der, 5-12-1894 Dordrecht - 17-09-1944 Wolfheze Hakkers, Antien, 24-mei-1922 Dalfsen- 17-09-1944 Wolfheze Heidema, Frits Rudolf, 7-jun-1927 Amsterdam - 17-09-1944 Wolfheze Hendriks, Willem Pieter, 13 feb 1915 Oosterbeek - 17-09-1944 Wolfheze Hendriks, Willem Pieter, 29-maart-1891 Elst - 17-09-1944 Wolfheze Hulstein, Johan, 24-mei-1879 Arnhem - 17-09-1944 Wolfheze Kandel - Versteeg, Antonia, 11 nov 1881 Dordrecht - 17 09 1944 Wolfheze. Kooij, Aldert, 1-apr-1897 Zwaagwesteinde - 17-09-1944 Wolfheze Land - de Kruif, Magdalena Francina van 't, 23-10-1898 Jutphaas - 17-9-44 Wolfheze Land, Dirk van 't, 14-04-1897 Utrecht - 17-09-1944 Wolfheze Land, Gijsbertus van 't, 22-apr-1930 Wolfheze - 17-09-1944 Wolfheze Land, Reyertje Gijsberta van 't, 22-apr-1924 Wolfheze - 17-09-1944 Wolfheze Nijland - Stolker, Gusta Johanna, 4-dec-1899 Amsterdam - 17-09-1944 Wolfheze Rees, Hendrika van, 19-aug-1900 Oosterbeek - 20-09-1944 Wolfheze Silfhout, Maria Wilhelmina van 12-okt-1889 Ede - 17-09-1944 Wolfheze Steenbeek - Harmsen, Gijsbertje, 2-3-1884 Ede - 17-09-1944 Wolfheze Vos - Veerman, Hermina, 17-juli-1876 Huizen - 17-09-1944 Wolfheze Vries, Allert de, 15-feb-1930 - 17-09-1944 Wolfheze	Burgers en personeel wel op de Wolfhezer bergaafplaats, doch niet in het massagraf: Aken - Buma, Elisabeth van, 21-10-1889 Surhuizum - 17-09-1944 Wolfheze In 1979 herbegraven met echtgenoot Versteeg, Hermanus,18-07-1899 Ede - 18-09-1944 Wolfheze In 1979 herbegraven met echtgenote Burgers en personeel elders begraven: Achterberg, Hermina Geertruida, 29 jul 1903 Utrecht - 30 09 1944 Ede Bareman, Abraham, 21 jan1891 Axel - 10 jun 1946 Utrecht Bierhorst, Drika Anthonia (Riekje), 6-apr-1942 - 17-09-1944 Wolfheze Bierhorst, Frederik (Fritsje), 20-okt-1943 - 17-09-1944 Wolfheze Doorne, Teun van, 1930 - 17 09 1944 Wolfheze Droog, Johannes, 22-06-1928 - 27-09-1944 Wolfheze Jager, Gijsbertus, 22 jan 1926 Ede- 17 09 1944 Wolfheze Jamar - Matern, Johanna Christina Maria, 05-11-1875 Ternate - 17 09 1944 Wolfheze Mom - Berendsen, Berendina 3-7-1869 Renkum - 25-nov-1944 Barneveld Pelster - Noordenbos, Doetje, 30-aug-1913 Enschede - 17 09 1944 Wolfheze Plas, Fokko, 12-08-1897 Oldekerk - 17-09-1944 Wolfheze Poortvliet, Maria 28-okt-1922 Middelburg - 17-09-1944 Wolfheze Talsma, Anna (Antje), 18 mrt 1920 Ten Boer - 17 09 1944 Wolfheze. Bij meerderen van deze personen is bij WieWasWie en online begraafplaatsen geen graf terug te vinden. Samen 42 personen, doch het zoekwerk is nog lang niet compleet.
In het museum van het Ziekenhuis Wolfheze is anderhalf A4tje te zien met daarop namen van slachtoffers: Deze lijst laat 46 slachtoffers zien, allemaal cliënten.

Clienten uit Bloemendaal. In Wolfheze kwamen 401 geëvacueerde cliënten van Bloemendaal plus hun begeleiders terecht. De opvang was goed en er was ruimte om hen op te vangen. Slachtoffer waren cliënten van Bloemendaal en de zoon van een uit Bloemendaal afkomstige arts. Onder de gewonden bevond zich hoofdverpleger (vader) Bareman in dienst van Bloemendaal. Hij overleed op 10 juni 1946 aan zijn verwondingen.Het geweld bleef. Op 29 september 1944 moesten alle cliënten en het personeel onder zeer moeilijke omstandigheden evacueren. Het beschikbare vervoer bestond uit handkarren en kruiwagens. Tijdens deze tocht kwamen enkele mensen te overlijden. Soms moesten die achtergelaten worden langs de kant van de weg.	Dit werd als verschrikkelijk ervaren, maar alle zorg en aandacht moest naar de levenden gaan. In het donker kwam de stoet aan in Ede. Na enig zoeken kreeg de groep een school toegewezen. In het donker werd stro op de vloer gelegd. Daarna moest de groep verder naar Ziekenhuis Veldwijk te Ermelo. De karren en kruiwagens werden weer klaargemaakt. In Barneveld was een school beschikbaar voor de groep. Iedereen sliep met stro op de grond. De volgende dag waren er boerenkarren beschikbaar waarop een groot gedeelte van de cliënten kon plaatsnemen. Daarna ging de groep verder. Totaal heeft de groep in vier dagen veertig kilometer afgelegd. Begin oktober 1944 bereikten de cliënten van Bloemendaal het psychiatrisch ziekenhuis Veldwijk te Ermelo. Bron: De cliënten en Joodse onderduikers.
Uit het boek van Cor Janse, Blik Omhoog, pagina 1159
Wilt u zelf zoeken. Ga naar de pagina met de vele namen van oorlogsslachtoffers en oorlogsgestroffenen en zoek daar met ctr-f naar Stichting Wolfheze.	De vermelding Stichting Wolfheze is alleen gebruikt bij bewoners van het dorp Wolfheze die op 17 september 1944 bij het bombardement zijn omgekomen, of later (tot 1946) overleden zijn waarvan bekend is dat dit door de verwonding te wijten is. Ook zijn er enkele personen die net voor 17 september zijn overleden en in een verzamelgraf begraven zijn.
Niet ingeschreven bij de gemeente Renkum	Een overzicht van de gemeente Barneveld. Er zijn cliënten overleden op weg naar Barneveld. Er zijn cliënten overleden in Barneveld. Het was oorlog, er was chaos.
Veelal kan ik twee overlijdensakten vinden. Van de gemeente waar iemand is overleden en van de gemeente waar iemand stond ingeschreven. Dat komt dus voor bij vrijwel alle overleden evacuees die overleden zijn in Barneveld, Ede, Apeldoorn, Amersfoort, etc. Maar als personen niet in de gemeente Renkum staan ingeschreven, dan wordt Renkum niet geinformeerd van een overlijden.	Nu zijn er ook overlijdensakten van bijvoorbeeld de gemeente Lochem e.a. waaruit blijkt dat betrokkenen niet hebben ingeschreven gestaan in de gemeente Renkum.
Na de bombardementen van Market Garden, zijn zo’n 250 vrouwen zijn naar Amersfoort gereden, op platte karren en ander vervoer met wielen, voor onderdak in Zon & Schild. Enkele clienten van het Ziekenhuis kwamen ook terecht in Zeist (ziekenhuis) en Lunteren.	Als je nu zoekt op overleden in Zeist in m'n overzicht dan komt Zeist vijf keer voor. Dat zouden allemaal cliënten van het Ziekenhuis Wolfheze kunnen zijn.
De twee oorlogsmonumenten op de begraafplaats zijn in 2014 gerestaureerd.	opname uit augustus 2024. Er mag wel weer gerestaureerd worden.
bronnen Begraafplaatsen online begraafplaats Ziekenhuis	Informatie bij Traces Of War, Gedenkteken Omgekomen Bewoners Psychiatrische Inrichting Andere gebruikte bronnen staan bij oorlogs-slachtoffers-inleiding.
Vast niet compleet. Op- en aanmerkingen, graag:	Meer informatie over de oorlogsslachtoffers.