home
juli 2024
Er zijn andere pagina's over:
De geschiedenis van het kerkje op de heuvel
De relatie tussen het Kasteel Doorwerth en de kerken in Wolfheze, Heelsum.
De kerk is klaar met de bouw in 1519, op de plattegrond hiernaast in het zwart, nog zonder de zuidvleugel uit 1859.
Twee verhalen, welke klopt?
1 - Graaf van Aldenburg kocht in 1685 voor de koster een huis dicht bij de kerk.
2 - Reeds in 1680 laat graaf Anton van Aldenburg, de toenmalige kasteelheer, een nieuwe school, annex schoolmeesterwoning bouwen vlak naast de kerk.
De eerste school is tot 1883 in gebruik geweest. Daarna gingen de leerlingen naar Rehoboth. Deze school zelf lag tussen de kerk en de voormalige pastorie in en schijnt ook door de koster gebruikt te zijn. Afgebrand in 1884.
Koster, tevens onderwijzer was destijds een gebruikelijke combinatie.
Op de plek van het Heelsumse postkantoor, destijds met het adres Koninginnelaan 20 Heelsum, kwam in 1911 een nieuw gemeentehuis. Dat staat er nu nog. Na 1923 als de gemeente Doorwerth wordt geanexeerd door de gemeente Renkum, komt hier de koster te wonen.
Hieronder nog een HisGis printscreen met teksten te verduidelijking
Rondom Noordberg en Vosdal stond een groot aantal schaapskooien, die na de WWII oorlog bijna allen zijn verdwenen. In het rood zijn de panden die er in 1832 al waren uit HisGis, grijs en groen is de situatie in 2020. Daardoor zijn de A50 en de N225 ook te zien
Een kadaster hulpkaart (uitsnede) met dienstjaar 1882. 273 = het kerkje. 275 = Vosheuvel. 253 = Vosdal. 281 = schaapskooi. In het rood worden de wegen aangegeven. Rood = nieuw
Omdat Vosdal, Vosheuvel en de schaapskooi in het rood zijn weergegeven, neem ik aan dat ze rond 1881 - 1882 nieuw gebouwd zijn.
1883 - heden
B AG = 1948 ??
Reeds in 1680 laat Anton van Aldenburg, de toenmalige kasteelheer een nieuwe school, annex schoolmeesterwoning bouwen vlak naast de kerk. Deze school is tot 1883 in gebruik geweest. Daarna gingen de leerlingen naar Rehoboth. De school zelf lag tussen de kerk en de huidige pastorie in en schijnt ook door de koster gebruikt te zijn. Afgebrand in 1884.
Rehoboth, opname begin 2016.
Arnhemsche courant 30-07-1882
Rehoboth werd gebouwd als schoolgebouw in opdracht van de Doorwerthse burgemeester de heer P.F.A.J van Brakell in 1883. Het gebouw is tot 1938 in gebruik geweest als lagere school en zaal van de Oranje vereniging. Verkocht door de gemeente in 1920.
Tegenwoordig is Rehoboth te huur voor bijeenkomsten. Laatste grote renovatie was in 1948 als de oorlogsschade wordt herstelt.
Verkocht in 2021.
op 1-1-1812 toegevoegd aan Oosterbeek (Franse Tijd)
formeel bestaan van 1-1-1818 tot 1-5-1923 (Nederlandse Grondwet)
1-1-1818 ontstaan uit Oosterbeek
1-5-1923 opgegaan in Renkum
Uitgebreid verhaal over de gemeente Doorwerth.
Doorwerth was een bijzonder dorp. Er was een was een kasteel, een café, een gemeentehuis, een school, enkele winkels en een dorpsplein, nou ja, meer een brink. De brink is naast de kerk in Heelsum en daar waren ook de twee gemeentehuizen en de school (Rehoboth). Het café en de winkels van neringdoenden waren op de Fonteinallee in Doorwerth, en het Kasteel lag nog iets verderop. Tot ongeveer 1970 was het van het Kasteel, de Fonteinallee en dan oversteken naar Heelsum via het Kerkpad zo'n 15 minuten lopen. Vanaf 1972 is er een autoweg A50 en lukt dat niet meer. De neringdoenden zaten dicht bij het Kasteel, op de Fonteinallee. De brink was wat verder op, richting Heelsum, wel beschermt tegen hoogwater, en niet boven op de stuwwal waar tegenwoordig Doorwerth is. Op het kasteel had men al ervaring met een kapel boven op de stuwwal (Kapelleboom), die kapel werd te klein en in 1517 is men begonnen met de bouw van de Kerk in Heelsum.
We leven nu in het derde gemeente Doorwerth-loze tijdperk. In 1673 worden Oosterbeek en Renkum tot een schoutambt samen gevoegd. Doorwerth was daarvoor een zelfstandige Hoge Heerlijckheid. Met een eigen rechterlijke macht van 1401 tot 1795. Met de komst van de Fransen in 1795 vervalt de Hoge Heerlijkheid: égalité, liberté en fraternité. De Fransen erkennen in 1801 de zelfstandigheid van gemeenten (de grote steden fuctioneerden al als een gemeente). In 1810 komt ook Doorwerth onder Frans bestuur en wordt het voor het eerst toegevoegd aan Renkum en Oosterbeek. In het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden van 1815 wordt er weer onderscheid gemaakt tussen de stad met autonome rechten en een gemeente zoals een voormalige Heerlijkheid. De Heerlijkheden blijven bestaan en worden omgevormd tot gemeente. De heer van de Heerlijkheid benoemd een deel van de gemeenteraad en kan informeel de keuze van de wethouders beïnvloeden. Zo dus ook in Doorwerth in 1817, Renkum en Oosterbeek moesten het toen weer zonder Doorwerth doen. Met de grondwet van Thorbecke uit 1848 verdween het verschil tussen steden en dorpen, of te wel geen gemeentelijk verschil meer tussen een grote stad en een voormalige Heerlijkheid. Na 1851 komt er een gekozen gemeenteraad met bestuur. In 1923 wordt de gemeente Doorwerth voor een tweede keer samengevoegd met Renkum en Oosterbeek.
J.A.P. baron van Brakell had in een van de bijgebouwen van het kasteel de secretarie van de gemeente ingericht. Als trouwzaal is er een kamer in het kasteel.
Uit een advertentie van 20 februari 1868 blijkt als Burgemeester van Doorwerth wordt genoemd: A. Baron van Brakell Doorwerth en als secretaris: J. G. H. van der Dussen. Bedoeld wordt Philippe Frédéric Antoine Jacques baron van Brakell (1830 - 1918), roepnaam Philippe, hij was burgemeester van 1856 - 1904.
Arnhemsche courant Datum 24-02-1868
Over deze P.F.A.J. van Brakell kunt u hier meer info vinden.
In 1885 kom ik tegen als secretaris: van Empel en Meerwijk, en W. A. Godschalx,
Het nog steeds bestaande gebouw "De Vosheuvel" was tot 1912 het Doorwerthse gemeentehuis. Groot was het niet. Alleen de aanbouw deed dienst als secretarie. In de woning heeft oa de onbezoldigd veldwachter gewoond. In 1869 is D. Branderhorst als onbezoligd veldwachter in diens bij de burgemeester van Doorwerth. Na 1912 wordt de boerderij weer particulier bewoond. Rond 1960 heeft het pand een onbewoonbaar verklaring en koopt de kerkelijke gemeente het pand. Het gebouw wordt opgeknapt om als ontmoetingsruimte te gebruiken. Tegenwoordig is het in gebruik bij de jeugd.
Op de plek van het Heelsumse postkantoor, tegenwoordig met het adres Koninginnelaan 20 Heelsum, kwam in 1911 een nieuw gemeentehuis. In de kelder bevonden zich twee cellen, die volgens overlevering nooit zijn gebruikt. Op oude foto's herkenbaar aan de toren. Nadat de gemeente Doorwerth opgaat in de gemeente Renkum, In 1923, wordt het een particuliere woning (latere bewoner: Van der Eem) en krijgt een naam: "Buitenlust". In 1927 stelt de Renkumse gemeenteraad voor het pand te verkopen. In 1928 koopt de kerkelijke gemeente het pand om te gebruiken als pastorie. Een markante toren is na de oorlog niet meer terug gebouwd. Ook de naam Buitenlust verdwijnt. In 1943 is het adres: Pastorie Ned. Herv. Gem. Heelsum-Doorwerth Koninginnelaan 48.
Aan de orde is het voorstel tot verhuring van het voormalige gemeentehuis te Doorwerth aan den heer Chr. G. Theil te Renkum voor ƒ900. In antwoord op eenige opmerkingen van den heer Bakker deelt de voorzitter mee, dat de heer Theil te Renkum uit zijn huis gezet moest worden, omdat hij de huur niet betaalde. Daar zich bij den heer Theil een drietal patiënten in verpleging bevonden, wilden B. en W. hem niet zoo maar zonder meer op straat zetten. Hem werd daarom het voormalige gemeentehuis te Doorwerth tijdelijk afgestaan. B. en W. ontvangen als onderpand voor het betalen van de huur de verpleegkosten van een der drie patiënten, welke meer bedragen dan de huur. Het voorstel wordt z. h. s. aangenomen.
Uit de Arnhemse courant 01-08-1924
Eigenlijk was er nog een gebouw waar raadsvergaderingen werden gehouden. Het café, restaurant, pension en al wat niet meer, de Zalmen of de 2 Zalmen. Tot 1944 gelegen bij de kruising van de Holleweg met de Fonteinallee. Tegenwoordig wordt de naam gebruikt door het Kasteel café De Zalmen. Waarschijnlijk zijn ook in het verenigingsgebouw Concordia raadsvergaderingen gehouden.
BAG = 1912
Een bewerkte ansichtkaart. Voor de WW II.
Het nieuwe gemeentehuis Hedenmiddag geopend door den gemeenteraad met een toespraak van den burgemeester tot al de aanwezigen, onder wie werden opgemerkt de burgemeester van Renkum, ridder van Rosenthal, de architect Rothuizen, de bouwondernemer Scherrenburg en de verschillende gemeenteambtenaren. Het nieuwe gebouw is zeer ruim en gerieflijk ingericht en berekend op uitbreiding der gemeente.
Uit De Tijd: godsdienstig-staatkundig dagblad van vrijdag 06-10-1911
De BAG heeft het over 1912 in gebruik .
Op 1 mei 1927 begon de eerste predikant van de Hervormde Gemeente Doorwerth-Heelsum, Ds. G. Grootjans Thzn. De pastorie Church-Hill vond Ds. Grootjans te klein. Dit werd door de Kerkelijke gemeente opgelost door het verkopen van "Church-Hill" en het kopen van het huis "Buitenlust" van de heer Van der Eem. Buitenlust was het vroegere gemeentehuis van de burgelijke gemeente Doorwerth, dat in 1912 op de plaats van een oude boerderij aan de Koninginnelaan was gebouwd, doch sinds de opheffing van de gemeente Doorwerth in 1923 niet meer als zodanig in gebruik was.
Dit gebouw is vanaf 1 oktober 1927 tot nu toe steeds de pastorie van de kerkelijke gemeente gebleven. In de oorlog raakte de kenmerkende toren te zwaar beschadigd en die toren is niet meer teruggebouwd.
Opname voor de oorlog
Opname na de oorlog in 1945
Op 7 januari 1898 werd Ph.F.A.J. Baron van Brakell van Wadenoyen en Doorwerth gehuldigd ter gelegenheid van zijn zevende herbenoeming door H.M. Koningin- Regentes Emma, als burgemeester van de gemeente Doorwerth. Als zodanig was hij dus 42 jaar werkzaam en dat was aanleiding voor de bewoners van Doorwerth hun burgemeester te huldigen.
De gedenknaald in de voorgrond. Het markante huis in het midden van de opname is het Huis Heelsum, dat in 1964 afgebroken is.
Meer over Philippe Frédéric Antoine Jacques Baron van Brakell.
BAG = 2002
Villa 'Casa Nuova'. Gebouwd in 1881, in opdracht van de heer J.G.H. van der Dussen (overleden op 8 mei 1891). In zijn testament staat het pand vermeld met de naam Churchill.
Op deze veldwerkkaart met dienstjaar 1881 (uitsnede) is kavel D257 nog leeg. Links is aangegeven: begraafplaats - kerk.
Welke gebouwen zijn er links op de foto, achter Casa Nuova te zien?
De voorkant van het huis op de ansichtkaart hierboven is aan de linkerkant aan de Oude Oosterbeekseweg, waarvan de laanbomen hier nog staan. De Oude Oosterbeekseweg liep vervolgens de heuvel af naast de kerk door het door eeuwen gebruik diep uitgesleten dal.
Die weg is in het geheel verdwenen, de latere Koninginnelaan liep ten zuiden van het kerkhof. Als je tegenwoordig (2017) iets verder loopt dan Church Hill, richting de oude smederij, ga je door een dal. Kijk in dat dal naar het oosten en je kunt dit pad nog wel een beetje zien.
1893: "Mevrouw VAN DER ZANDT, Villa Casa Nuova, te Heelsum bij Arnhem, vraagt tegen 1 Mei een Keukenmeid, P. G., niet beneden 25 jaar, goed kunnende koken en huiselijke bezigheden verrichten, liefst uit Ede of omstreken van Utrecht".
1901: "Mevrouw PORTIELJE, Villa CASA NUOVA , Heelsum".
1892
Niet de villa komt te koop, maar de tuinmanswoning er van.
Het oude huis Church-Hill werd in 1927 van de fam. Rijnders gekocht om als pastorie dienst te gaan doen. Het pand bleek echter te klein waarna de kerkelijke gemeente Buitenlust koopt. Church-hill werd weer verkocht aan de fam. van Maanen. Church-Hill lag aan een smalle zandweg, het zogenaamde kerkpad, een verbinding van de kerkheuvel, via een sparrenheuvel, de schaapskooi en de Koninginnelaan naar het Kasteel. Na de evacuatie van de bewoners (oktober 1944 tot mei 1945), werd Church-Hill in zwaarbeschadigde toestand aangetroffen. Er werd een nieuw Church-Hill gebouwd. Het kerkpad is rond 1971 door autoweg A50 geheel verdwenen. Het huidige Church-Hill, Koninginnelaan 22 is in 2002 aan de voorgevel voorzien van zuilen.
Zie ook de info hiernaast over villa Casa Nuova.
Church-hill in begin 2016.
Vosheuvel. Koninginnelaan 30 Heelsum
BAG = 1895 ???
Het nog steeds bestaande gebouw "De Vosheuvel" was tot 1912 het Doorwerthse gemeentehuis. Groot was het niet. Alleen de aanbouw waar tegenwoordig een toiletgroep en een garderobe zijn, deed dienst als secretarie. In de woning, tevens boerderij, heeft oa de onbezoldigd veldwachter gewoond. Na 1912 wordt de boerderij, weer particulier bewoond. Een bekende Renkummer is er geboren. Rond 1960 heeft het pand een onbewoonbaar verklaring en koopt de kerkelijke gemeente het pand. Het gebouw wordt daarna opgeknapt om sinds 1969 als ontmoetingsruimte voor de jeugd te gebruiken.
de onbewoonbare woning
De Vosheuvel, opname begin 2016.
De naam Vosheuvel, naast boerderij Vosdal, klinkt logisch.
In de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) is dienstjaar 1895 te zien, of te wel het pand is gereed gekomen in 1894 en dan gaat men in 1895 voor het eerst belasting betalen.
Steen voor steen facebook
BAG = 1951
Op een bepaald moment woont er in Concordia de familie Visser (van oorsprong uit Groningen), zij hebben het huis later van de kerk gekregen i.v.m. goede verdiensten voor het Kerkje op de Heuvel. 's Zomers werd er pension gehouden en in de winter werkte mevrouw Visser in huize “Mooiland”. Een dochter van Visser is later getrouwd met een zoon van bakker Willemse.
Opname gekregen van J.Goossens. Het op de foto zichtbare zandpad liep iets ten noorden van de Koninginnelaan. Vandaar dat er tegenwoordig een grotere voortuin is.
BAG = 1976
Op deze foto is de ingang naar de grafkelder nog te zien.
Open de kaart in een nieuw venster voor een groter formaat.
Lag destijds aan de oorspronkelijke Koninginnelaan.
Vermoedelijk zijn Vosdal en Vosheuvel gebouwd rond 1882. Zie de kadasterkaart uit 1881 hierboven. Beide panden zijn dan in het rood aangegeven.
De vroegste bewoning van Heelsum was aan de beek. Op de Noordberg en de Vosdal waren eerst zetboeren door het kasteel geplaatst, later werden dat pachters.
In 1957 lees ik in de Arnhemse courant: "De heer Ter Horst sprak er voorts zijn verbazing over uit, dat de weg noord-zuid, van de Vosdal te Heelsum over de Noodberg, door de utterwaarden naar het Heterense voetveer, door een bordje verboden toegang is afgesloten. Hier laat de gemeente zich terzijde dringen door het Mijnwerkers-fond. Spreker zag gaarne, dat de openbaarneid werd hersteld, terwille van de gemeenschap. Deze weg door de uiterwaarden is gedeeltelijk vernield. Is daardoor het voetveer opgeheven? Stappen zullen worden gedaan om de hinderpalen weg te nemen. Met het gemeentebestuur van Heteren zal contact worden opgenomen over het veer en de weg door de uiterwaarden".
In 1958 wordt het langs Vosdal over de Heelsumse Enk en Fonteinallee naar het Heterense veer hersteld.
Rond 1918 familie J. Thomassen. Rond 1926 tot 1954 heeft de familie H.J. van Maanen er een poos gewoond.
Rond 1930 kennen we er de familie Beukhof die woonden in de knechtenwoning bij de boerderij.
Lees: De eenvoud van het geluk, D. van de Weyden; 1978.
Klein Vosdal wordt voor het eerst genoemd in 1938 met E. van Dijk en rond 1953 zien we er C. Gerritsen.
Meer over Vosdal bij boerderijen.
Een RAF opname van 12 september 1944. De Kerk is goed zichtbaar, evenals de er om heen liggende woningen, schaapskooi en boerderijen. Geen idee wat de witte vlekken te zuidwesten en zuidoosten van de kerk zijn. Lijkt wel op een oefenlocatie voor bommen, cq. granaten.
naar een schilderij van Frits Leusink uit Heelsum, gemaakt in 2016
De kerken te Wolfhezen en te Heelsum in het kerspel Wolfhezen; Oltmans, Albert A.; 1923
Magnalia dei: de geschiedenis van het kerkelijke Doorwerth-Heelsum; Berg, J.M. van + F.H.J. Bik; 1976
Het D. van Rossum-orgel in de Hervormde kerk te Heelsum; Bijloo, G.J.P. + H.W. Bik; F.W. Withaar redactie; 2004
De kerk van Oud-Wolfheze ca. 1000-1624: een oriënterend onderzoek; Jansen, Henk; 2005
Historie in woord + beeld van de dorpen Renkum, Heelsum, Doorwerth, Heveadorp, Wolfheze en Oosterbeek; Beek, Dick B.M. van; 2006
De Fonteinallee herleeft; Gerritsen, Cees; 2007.
De canon van de gemeente Renkum: zes dorpen in het groen: Doorwerth, Heelsum, Heveadorp, Oosterbeek, Renkum, Wolfheze; Weele, van, Leo + Gerritsen - Anema; 2012
Facebook pagina van Oud Renkum
