andere namen:
den ouden herbergh van Doorwerth (1689) of te wel Brouwhuis
Toon's Huys (1719 -1756)
Het Richterslogement
De Twee Zalmen (1837)
Herberg de Zalmen
Hotel de Zalmen
De Drie Salmen (1898 - 1920)
De Bruine Beer (1974 - 1979)
Theeschenkerij De Zalmen (tot 2013)
De Zalmen
laatste update: sept 2023
home
Deze kaart is in te zien bij het Gelders Archief: link.
Andere literatuur: J. C. Perk; De herberg op Doorwerth. Met afbeeld. (Romantisch verhaal uit de 19de eeuw.) — Geld. Volks-Alm. 1840. 127
De uitspanning Doorwerth rond 1671 - 1673 door Lambert Doomer
Gegevens over 'den oude herberg van Doornwerth' komen we ook tegen in 1689. In dat jaar huwt Hans Hendrik Eslinger, (kamerdienaar van de gravin Charlotte Amélie, Hertogin de la Trémoille en stadhouder van Doorwerth) met Hendrickjen Everts. Deze Hendrickje is weduwe van Peter Muijs (in leven schepen en stadhouder van Doorwerth) en in zijn nalatenschap wordt gesproken over Huis, Brouwhuis, Brouwketel, Schuren, Hoven en een Acker op de Heelsumse Enk.
Hans Hendricksz. Eslinger wordt ook wel Hesseling genoemd. Hij was schepen en stadhouder van den richter van Doorwerth. Eslinger werd door huwelijk herbergier - landbouwer. In 1704 komen we Eslinger ook tegen als Schout van de Heerlijkheid Doorwerth. Voor rechtspraak op de Doorwerth werd er veelal een rechter ingevlogen. Veelal kwam de rechter uit Arnhem, maar soms ook uit Zutphen. En vandaar dat de herberg ook wel bekend staat als richterslogement.
een prent uit 1650, rechts het poortgebouw van de Doorwerth.
Johan Rutgerssoen in 1556 (p. 129)
Richter Johan Op ten Noort in 1703 (p. 80), ook 1672 (p. 83)
8 Juni 1718 van Hervelt is richter van Doorwerth (p. 54)
1734 verkocht aan mr. E. van Eck, richter van Doorwerth (p. 101)
op 8 Juli 1762 verkopen zij hun eigendom aan mr. E. van Eck, richter (p. 103)
In 1783 is Mr. Blombé Vatebender benoemd door Douair. Gravin Bentink-v. Aldenburg tot richter van de heerlijkheid en vertoefde uit dien hoofde ook veel op het kasteel. (p. 143)
Een vermelding van het Thoons huis vinden we in 1719, Hendrikje Everts is dan overleden, als Anton, Graaf van Aldenburg het Thoons-huis (Toonenhuis) voor 800,- gulden koopt. Dit huis, oorspronkelijk naar de vroegere bewoner en eigenaar Hans Hendrik Eslinger, het 'huis van Eslinger' genoemd, had " 't Oldenburger Peert" uithangen. Een huis dus met een uithangbord waarop het paard van het familiewapen van Aldenburg was afgebeeld. Richter was de schepen en stadhouder van de richter van de Heerlijkheid.
----------------------------
Sinds 1719 werd de herberg, vernoemd naar de eigenaar Anton, Graaf van Aldenburg, het ‘Thoons-huis' genoemd. Aan de gevel hing een uithangbord waarop afgebeeld 't Oldenburger Peert' [het paard uit het familiewapen van Aldenburg]. Naast de functie van herberg werd het ook gebruikt als richterslogement en werd er recht gesproken door de schout en schepenen. In plaats van ‘Thoons-huis' werd ook wel de naam Richterslogement gebruikt.
bron: http://www.allemaalfamilie.nl/mgd_allemaalfamilie.php?pageid=7023&langid=1
---------------------------
'Thoons-huys' wordt ook genoemd op de kaart van Dirk Klinkenberg uit 1756.
Uit: De 'Oosterbeeksche Courant' van Zaterdag 4 mei 1912.
Het gezin woont, tot de pacht afliep op Sint Petri 1771, ook in de herberg alwaar de eerste vier kinderen ter wereld komen. Zij kerkten, waarschijnlijk elke zondag, in het Nederlands Hervormde kerkje te Heelsum, behorend tot de Heerlijkheid Doorwerth. bron.
"En speciaal onder beding dat hij daarin sullen houden bequame Herberg, En ten dien eijnde maaken dat se altoos voorsien sijn van goeden drank, paerdsvoeder en genoegsame meubelen, om de passanten en andere daar mede te konnen gerijven, en ijmant ook te konnen logeeren. En dat sij sigh meede in staat sullen stellen, om de domestiguen van sijn Excellentie, als die op Doorwerth of in dese landen is, En andere tegens redelijke betaalinge van kostgeld te konnen spijsen.
[bron: Register van verpachtingen van huisperceelen in de Heerlijkheid Doorwerth - 1738-1782, Gelders Archief 0383 Inventarisnr. 16]
Bron HisGis 1832
Bijzonder is op de kaart te zien dat de Holleweg achter de Zalmen door loopt en aansluit op de dijk naar het kasteel.
Aan te nemen is dat als de voorraadschuur later door Van Brakell gebouwd wordt, dat de Holleweg dan tussen de Zalmen en schuur door gaat.
Op de locatie van de schuur ten noorden van de Zalmen komt later de boerderij van vd. Born.
Geen idee of de tekening is geromantiseerd. Een watermolen aan de herberg ! Ook de voorzijde van de herberg is naar de Fonteinallee gedraaid. Ook de Renkumse beken-deskundige Ruud Schaafsma kent deze tekening, en is ook op zoek geweest naar een beek, c.q. molen. Niet gevonden, al hoewel dat niet wil zeggen dat het er nooit geweest zou kunnen zijn.
In het boek van Romers uit 1991: Oosterbeek, Doorwerth, Heelsum en Renkum in de negentiende eeuw, staat een zelfde prent van het huis met de watermolen. Zie prent 113 op pagina 108. Uit het onderschrift: "Nabij de herberg te Doorwerth. Het huis rechts droeg de naam Oosterbouwing". Deze prent is gesigneerd JCP en is afkomstig uit De Honingbij, bladzijde 283, Zaltbommel uit 1842. Het onderschrift bij beide prenten is gelijk gebleven, en het gaat bij deze prent dan ook niet om de Zalmen.
Welk boek, waarschijnlijk: Isaac Anne Nijhoff; Wandelingen in een gedeelte van Gelderland, of Geschiedkundige en plaatsbeschrijvende Beschouwing van de Omstreken der stad Arnhem, met ene plaat; 1820.
----------------------
Op de Fonteinallee, ontstaat het dorp Doorwerth in de achttiende eeuw. Hier woonden en werkten de ambachtslieden die direct voor het Kasteel van belang waren. Het was een nederzetting, met huizen die chique namen droegen als Lusthuis, Violenhuis, Steenhuis.
uit: link
Maar er is hier meer, dan het kasteel, wat onze opmerking verdient. Bij de nederige herberg aan den voet der hoogte, waar ook voor paarden een voegzaam verblijf wordt gevonden , wandel daar het breede voetpad op, dat zich onder het lommer van allerlei geboomte , hier over digt begroeide heuvels, dáár langs den rand van steilten met frissche wa terwellen aan den voet, nu stijgende dan dalende heen slingert, en bij wijlen u voert op een punt waar gij verrast wordt door het ruime uitzigt over eene lagchende vallei, of over den boschachtigen voorgrond, op den Rijn en de Betuwsche velden daar achter.
Uit het boek van Van der Dussen,1847; Gids door de heerlijkheid Doorwerth; Isaac Anne Nijhoff Arnhem
In de Arnhemse Courant van 8-6-1847 zien we voor het eerst de naam De Zalmen.
Waarschijnlijk werd de naam al gebruikt vanaf het moment dat de Baron van Brakell de Doorwerth gekocht heeft in 1837. De naam verwijst naar het familiewapen van de kasteelheer.
Bron: Gelders Archief, auteur onbekend. De herberg de Zalmen in de voorgrond; rond 1875. Rechts het voormalige poorthuis van het kasteel.
Vanaf 14-09-1898 zien we de naam Hotel "De drie Zalmen".
Een zelfde kaart als hiernaast.
Ansichtkaart, uitgave nr. 20768, volgens de verkoper gemaakt rond 1900. De ramen hebben nog geen luiken.
Kaart waarschijnlijk uit 1903. Of uit 1904 volgens Heemkunde (1997 nr 3)
Kaart waarschijnlijk uit 1914.
In de achtergrond is de voorraadschuur zichtbaar. Deze grote schuur staat al op ansichten vanaf rond 1904
Van deze kaart weten we dat deze gelopen heeft in 1920
Van deze kaart wordt aangeven dat deze van rond 1920 is. Moeilijk. Het zwarte uithangbord op de Fonteinallee is te zien, maar is ook te zien op ansichtkaarten die ik rond 1901 (hierboven) en rond 1926 (hieronder) dateer. De boerderij links is van de fam. van den Born.
De bocht in het water is nu nog precies hetzelfde. Het pakhuis is zichtbaar. Een kaart is gelopen in 1932, maar de opname zal veel ouder zijn, zie de kaart hiernaast.
Waarschijnlijk dezelfde foto als op de kaart hiernaast, maar iets andere verhoudingen, andere uitgever, betere druk. Alhoewel de takken van de bomen zijn "weggevreten". De ansichtkaart is gemaakt in 1905. Kaart uit de collectie van Karel Noy.
Ansichtkaart gevonden bij het HGR, rond 1930. Alleen op foto's uit de jaren 20 en 30 is het gebouw links met de witte voorgevel te zien, Dat was de boerderij van de familie van den Born.
Een ansichtkaart gemaakt in 1905. Rechts is de Voorraadschuur (pakhuis) van het Kasteel zichtbaar. Uitgave Trenkler & Co. no. 4. Bij het Gelders Archief eenzelfde zwart-wit opname
Opname gemaakt door Vogt in 1922. De Holleweg scheidt De Zalmen (links nog net zichtbaar) en de voorraad schuur.
Handig een datum op de kaart: 3-1-1926.
Op een gegeven moment verschijnt er een uithangbord aan de gevel. Hier alleen met de 2 Zalmen.
Het uithangbord in een nieuwere versie, groter en met tekst.
De foto is genomen vanaf de Holleweg. Iets verderop zie je de toegangsdijk van het Kasteel Doorwerth.
Weer een ander en langwerpiger uithangbord. In de tuin is nu een overkapping met stoelen zichtbaar.
De achterkant van de voorraadschuur. Rechts de boerderij van de familie van den Born.
In de eerste Renkumse VVV gids van 1903-04 staat: "Hotel Pension Restaurant De twee Zalmen van A. Teunissen. 'Gelegen in de bosschen. Prachtige wandelingen met gezichten'.
Er werd dus nog al wel met verschillende namen getoverd. De advertentie hiernaast uit 1901 heeft het over De Drie Zalmen.
Tekening gemaakt 1914, 756 is de Zalmen, 754 is de voorraad schuur, 758 is de boerderij, stallen en hooiberg van Van der Born
Arnhemsche courant, 23-04-1908.
De Zalmen en de achter de Holeweg gelegen loods, voorraadschuur.
ansicht met het kleine uithangbord
Het nieuws van den dag : kleine courant, 06-05-1912.
W. Dijkstra was de pachter op de Westerbouwing.
Tot 1914 gaat de Holleweg tussen de Zalmen en de boerderij van Van den Born door. En sluit dan aan op de weg (dijk) naar het Kasteel.
plattegrond uit 1914.
In 1914 wordt de bocht er uit gehaald. Er zullen te veel wagens en karren gekiept zijn als ze de Holleweg afdonderen. Sinds 2005 wordt de Holleweg en dit stuk van de Fonteinallee auto
Of het artikel in de Tijd geheel klopt?? Want op de Doorwerth is dan al "het Geldersch Historisch Museum en het Nederlandsen Artillerie-Museum", (Hoeffer) geopend.
Tot 1912 werd in de Zalmen de gemeentelijke administratie verricht en kwam er de gemeenteraad bijeen. Daarna kon men terecht in het nieuwe gemeentehuis van de gemeente Doorwerth, naast het Kerkje op de heuvel in Heelsum, tegenwoordige adres Koninginnelaan 20, Heelsum.
Uit de Arnhemse Courant van 27-3-1914
Uit De Tijd van 28-3-1914
Deze tekening van Herman Romijn heeft wel de naam: De Zalmen, maar zal een van de huisjes zijn die op de Fonteinallee tot 1944 te vinden waren, in de buurt van de Zalmen. Getekend na 1940.
Uit de sport illustratie; jrg 14, 1934, no 25, 19-06-1934
1910 - 1915 restauratie van Hoeffer en de Vrienden van de Doorwerth.
Ansichtkaart 1910 - 1915 restauratie van Hoeffer en de Vrienden van de Doorwerth. De paardenstallen zijn niet te zien, ze zijn vrijwel geheel vanaf de grond weer opgebouwd.
Je hebt het dan over het gebied met de Zalmen en dan naar het noorden tot aan de Oude Oosterbeekseweg. Inclusief een 7-tal kleine boerderijen aan de Fonteinallee en het was destijds in eigendom van de erven J. J. A. A. baron van Pallandt.
"Uitspanning "De Zalmen" kan blijven bestaan. Het naast deze uitspanning gelegen pakhuis kan zonder eenig bezwaar worden afgebroken. (Bewoond door G. Spronsen). "
Tot een uitvoering van hetgeen in het rapport vermeld stond is het nooit gekomen.
Anders dan dat in de nadagen van de Slag bij Arnhem het vrijwel gehele dorp Doorwerth Laag is verwoest. Het pakhuis heeft na de oorlog nog enige tijd dienst gedaan als noodwoning.
In september 1944 zijn Tous en Ben Van Spronsen de uitbaters van de herberg de Zalmen.
Uit het dagboek van Theo Driessen:
woensdag 20 september 1944: even later meldt Dirk dat er Duitsers bij de Zalmen zitten en weldra zien wij hen op de Kasteeldijk lopen.
21 september: Er komen steeds meer soldaten in de Zalmen, waar een Rode Kruis-hulppost wordt gevestigd.
22 september: Met toestemming van een officier gaat Tous hulp vragen bij de Zalmen voor mevrouw Meyer, die met het oog op een vlucht niet langer bij ons durven behouden, terwijl Tous op advies van den officier ook Dirk van Grol wil waarschuwen, dat het beter is de koeien uit de wei te halen. Bij de hulppost van de Zalmen beloofd men zo mogelijk een bericht te zullen doorgeven en Dirk van Grol wordt met vele andere boerenmensen aangetroffen in een schuur achter de boerderij van den kleinen van den Born.
Op 2 oktober beschrijft Driessen een grote gloed, zijn huis, het Kasteel en waarschijnlijk ook de Zalmen staan in brand middels Engelse fosforgranaten om de Duitsers uit te roken.
Van 2 tot 4 oktober 1944 worden alle bewoners van Renkum geëvacueerd. Daarna blijft het gehele gebied: van Rhenen tot en met Arnhem "leeg" tot ver na de bevrijding in mei 1945.
De uitspanning is niet meer. Alle bebouwing aan de Fonteinallee is verwoest en er wordt niets meer terug gebouwd.
Het resultaat van de beschietingen op 2 oktober 1944. Bron: het Kompas 1-9-1945. De foto hoort niet bij de omschrijving.
Na de WWII is er geen Zalmen meer aan de Fonteinallee. De restanten zijn eind jaren 50 verwijderd.
Ook het kasteel wordt in de oorlog behoorlijk onderhanden genomen. Hier is te zien dat de voormalige paardenstallen (tegenwoordig De Zalmen) aan de linkerzijde behoorlijk zijn verwoest. Het kasteel werd bezet door een Duitse Waffen SS eenheid. Er werd behoorlijk over en weer geschoten.
Hoe hoort het: een zware granaat boort zich naar binnen en ontploft dan. Als dat goed lukt, liggen de scherven buiten. En dat is te zien.
Hier is er al een begin gemaakt met de restauratie.
Deze foto is van iets latere datum. Op de binnenplaats staat al een gekochte voormalig Duitse houten tent-barak. Die barak wordt eerst gebruikt om de beheerder Branderhorst een dienstwoning te geven. De twee poortwoningen (tegenwoordig is het er één) liggen te veel in puin. Later (1949) wordt de tent-barak het eerste onderkomen voor het Airbornemuseum.
HET AIRBORNE-MUSEUM OP DOORWERTH Het comité tot inrichting van een museum voor oud-Oosterbeek en het tot stand brengen van een Airborne museum, heeft thans besloten het kasteel Doorwerth als plaats voor dit museum te kiezen. Deze zomer hoopt men reeds tijdelijk in een barak een begin te maken met de expositie. Door de gemeente Arnhem wordt in bruikleen afgestaan een grote maquette van de strijd om Arnhem en Oosterbeek. De opzet is om uiteindelijk een museum te stichten, dat cultureel, folkloristisch en historisch van grote betekenis zal zijn.
Uit: Nieuwe Apeldoornsche courant 15-07-1949.
bron: een ansichtkaart van Marktplaats.
Ingang van het Airborne Museum.
De dienstwoning van Branderhorts is er nog niet. Hij verblijft dan in de dienstwoning van de koetsier in het koetshuis, tegenwoordig een Bilderberg restaurant.
bron: een ansichtkaart van Marktplaats.
De Noordvleugel en het Airborne Museum zijn in 1955 klaar. De dienstwoning van het koetshuis is klaar.
Hoog en Laag 16-05-1958
NRC 13-1-1979
Begin 2017 wordt er voor de derde keer na de oorlog een renovatie gedaan.
opname: september 2016
De Zalmen op Facebook
D.C. Perk; De herberg op Doorwerth, Gelderse Volks Almanak 6 uit 1840
www.delpher.nl
Ruud Schaafsma; De Oosterbeekse en Doorwerthse beken; 2010
St. v. Heemkunde Renkum