home
laatste update: okt 2024
De vrijheid van geloof in de Nederlanden, maakt dat Portugese Joden in 1497 (Sefardim), vele protestante Belgen in 1584 en Franse Hugenoten rond 1700, de Nederlanden als nieuw thuisland zien. Dit brengt niet alleen veel geld en kennis naar de Nederlanden, maar ook een variatie aan kerken.
In 1517 publiceert Luther zijn 95 stellingen. In de Nederlanden heeft de Beeldenstorm eerst in 1566 plaats. Daarna wordt de geloofsvrijheid voor Katholieken ingeperkt. Rond 1580 worden veel Katholieke bezittingen onteigend (alteratie) en aan de protestanten overgedragen. Dat maakt dat enkele Katholieken ondergronds gaan, middels schuilkerken en in Renkum en Heelsum in schuurkerken.
Vanaf 1598 vormden de Nederduits-gereformeerden van Renkum, Heelsum (met Doorwerth) en Oosterbeek één kerkelijke gemeente. Oosterbeek werd daarvan in 1609 afgescheiden. De Nederduits- gereformeerden van Renkum en Heelsum vormden daarna de kerkelijke gemeente Renkum-Heelsum, met een kerk in beide dorpen. De heer van Doorwerth bekostigde de waarneming van de dienst te Heelsum door de predikant van Renkum, en zorgde tevens voor de onderhoud van de Heelsumse kerk.
Rooms-katholieke inwoners van Renkum hoorden onder de RK statie Wageningen. Deze statie had zijn middelpunt in kasteel Grunsfoort, tussen Renkum en Wageningen. Het Betuwse gedeelte van die statie werd in 1729 als zelfstandige RK statie Indoornik van Wageningen afgesplitst.
Tot het jaar 1651 boden de katholiek gebleven bewoners van het kasteel Grunsfoort en kasteel Doorwerth, blijvende gastvrijheid aan een of meer priesters. President-burgemeester van Wageningen, Daniel David Bernhard Mosburger, protesteerde op 1 november 1763 nog tegen het "aanhouden van een pastoor en een Roomsche Kercke binnen de jurisdictie van zijn stad". 'De Roomsche kercke', die hij op het oog had was die van Huijse Cronenburg (Grunsfoort) en die later verplaatst werd naar 'Renkum -in den Bok'.
De Franse bezetter geeft in 1774 -1795 weer de vrijheid van godsdienst en in de Grondwet van 1798 wordt dit bekrachtigd, evenals een scheiding van Staat en Kerk. In Wageningen bv. was toen nog ongeveer 20% van de bevolking Katholiek. Dat zal in Renkum niet veel anders geweest zijn. Vele kerken werden zo rond 1804 weer teruggegeven aan de oorspronkelijke eigenaren. In de 17de en 18de eeuw moest je een lid van de Nederduits Gereformeerde Kerk zijn om voor een belangrijke functie in aanmerking te kunnen komen.
In de 18de eeuw was het gebruikelijk om wegen op kerktorens te richten. In Oosterbeek werd de weg naar Utrecht vanaf de Koude Herberg op de kerktoren van Wageningen of Rhenen gericht, en werd de weg verbreed en verbeterd.
Kerk en Beek. In het Renkumse was de bebouwing voor de mensen, op een heuvel of stuwwal en aan een beek (Harten) voor vers drinkwater. De oudste kerken stonden dan ook allemaal aan een beek. De verdwenen kerk van Wolfheze stond aan de Wolfhezerbeek. De verdwenen kerk van Harten stond aan de Molenbeek. De verdwenen kerk van Renkum stond aan de Molenbeek. De kerk van Heelsum staat nog steeds aan de Heelsumse beek. En de oude kerk in Oosterbeek aan de Benedendorpsweg staat nog steeds aan de Zuiderbeek.
Het kerkpad van Driel, Doorwerth, Wolfheze?
De Kapelleboom in Doorwerth
Het kerkje op de heuvel in Heelsum. En de bebouwingen er om heen.
Een PDF over de Geschiedenis van het kerkje op de heuvel in Heelsum
Een PDF over de relatie tussen het Kasteel Doorwerth en de kerken in Wolfheze, Heelsum en de kapellen op het Kasteel en in Doorwerth.
Het Mariabeeld en de RK kerk Onze Lieve Vrouw Ten Hemelopneming.
Het kerspel Hamaland
De verdwenen kerk in (Laag) Wolfheze, Oude Kloosterweg ongenummerd, Wolfheze
de kerk Wolfheze 1570 uit het boek van Oltmans
Wolfheze wordt al genoemd sinds 2000 jaar voor Christus. In de 11de eeuw stond op een heuvel die tussen de Oude Kloosterweg en de snelweg A50 ligt, een kerk van ongeveer 21 bij 8 meter. De fundamenten die in de grond zijn gevonden zijn kenmerkend voor de Middeleeuwen. De kerk is van tufsteen en heeft een leien dak. Lange tijd was deze kapel de enige voor de wijde omgeving, zoals voor de inwoners uit Doorwerth en Heelsum. "Reeds in de elfde eeuw bestond een kerspel Wolfhezen, dat zich, tusschen de kerspelen Renkum en Oosterbeek, noordelijk van den Rijn uitstrekte. In het zuidelijkste gedeelte lag de Hof Seelbeeck, die reeds in de tiende eeuw wordt genoemd. Noordelijk daarvan strekten zich de Wolfhezer bosschen uit, die aansloten aan de bosschen in het kerspel Oosterbeek. Aan den noordelijken zoom van het Wolfhezer bosch lag, aan de beek, de Hof Wolfhezen. In de onmiddellijke nabijheid daarvan stond de kerspelkerk. Verder stonden hier een molen, eenige huizen en hofsteden en lag er een wildfurstergoed, tezamen vormende het dorp Wolfhezen, waar nog in de 16de eeuw een nijvere landbouwers- bevolking verblijf hield. Waarschijnlijk in de twaalfde of begin dertiende eeuw is in het zuidelijkste gedeelte van het kerspel, aan den Rijn, het kasteel Doorwerth gesticht en vormde een deel van het kerspel de heerlijkheid van dien naam. In de heerlijkheid lag de buurschap Heelsum. De Doorwerthsche ingezetenen gingen te Wolfhezen ter kerk. Ten behoeve van de ingezetenen van de heerlijkheid liet de heer van Doorwerth — wanneer is niet met zekerheid aan te geven — dicht bij het kasteel bij de buurschap Heelsum een kapel bouwen, waarin de pastoor van Wolfhezen, althans in het midden der vijftiende eeuw, den dienst waarnam. Immers in 1461 bekennen Johan heer van Hemert, ridder, en Sophie van Bylant, vrouw van Hemert, schuldig te zijn aan heer Willem in de Niewelandt „pastoor tot Wolfhesen ende tot Heisom, ofte die in der tut daer pastoor were, van der smaelre tienden der kercken voors. van vlas, was, byen ende van schapen ende al dat daertoe behoren mach, jaerlix enen alden Vrancr. schilt, te betalen alle jaer tot S. Peternellen dach mit gueden payement etc. Ende den tienden van den koren sal die pastoor voors. gebruicken als hy plach ten tyden Reynolts van Homoet, den Gode in genade heeft". Verder verklaren zij: „ende desen pacht sal staen ende dueren also lange als wy tsamenlycke ofte een van ons beyden den Doorweerde besitten etc.". Uit: Albert A. Oltmans; De Kerken te Wolfhezen en te Heelsum in het Kerspel Wolfhezen. 1923, Quint uitgever Arnhem, Gouda.
In de 11de eeuw stond op de heuvel die tussen de Oude Kloosterweg en de snelweg ligt een kapel van ongeveer 21 bij 8 meter. De tufsteen fundamenten die in de grond zijn gevonden zijn kenmerkend voor de Middeleeuwen. Lange tijd was deze kapel de enige voor de wijde omgeving, en bediende het Hof te Wolfheze, het Hof Seelbeeck, en het Kasteel Doorwerth. Evenals de inwoners uit Wolfheze, Heveadorp, Doorwerth en Heelsum. De kapelheuvel was het centrum van kerspel Wolfheze. Kerspel is een oud woord voor 'parochie' of kerkgemeenschap. Kerspel Wolfheze maakte deel uit van bisdom Utrecht. Op een kaart uit 1553 staat de kapel afgebeeld, met ernaast 1 boerderij en in de wijdere omgeving nog enkele boerderijen.
De kerk van Wolfheze bedient de inwoners van Wolfheze, Doorwerth, Heelsum, Heveadorp en vermoedelijk ook Driel, middels een pontje. Het vermoedelijke kerkpad is nog steeds goed zichtbaar.
Op ongeveer 350 meter afstand van het kasteel te Wolfheze stond, aan de noordzijde van
de heerweg, het tufstenen kerkje met pastorie, omgeven door een wal en een droge gracht. Het bescheiden torentje van deze kerk was voorzien van een klok, die in 1390 door de Arnhemmers werd weggehaald. Althans de stadsrekeningen van dat jaar vermelden onder de uitgaven: „Die clocke van Wolfhesen af te wynnen IX sc. iiii d." Wat de Arnhemmers met de klok hebben uitgevoerd, is verder niet bekend geworden.
De gehele omgeving van kerk en kasteel, behoorde tot het Hof van Wolfheze. Dit hof was een van de der leengoederen van het huis Montfoort en behoorde in 1413 tot de bezittingen van Jan van Wye Walravensz. volgens A. Oltmans, Wolfheze, blz. 17.
Rond 1461 is "Willem in de Niewelandt, pastoor tot Wolfhesen ende tot Helsom"
Tijdens de 80jarige oorlog, in het voorjaar van 1584, rukten de Spaanse troepen de Veluwe binnen, en daarmede begon een periode van plundering en brandstichting, die ongeveer een jaar heeft geduurd. Slichtenhorst; Geldere geschiedenissen; 1653-54; schrijft: „Omtrent desen tijd, had de Raed van Staeten onsen Raed (van Harderwijk) indagtigh gemaekt om goede aenteykeningh te maeken van 't koorn in de stad nog overigh sijnde, noch yet daeraf te aeten weghvoeren, ten ware dat er dadelycken weder soveel wierd in de plaats geleverd. Des vijands gantse heyr lagh rechtevoort tot Wolfhezen bij den Doorenweerd, alwaer de onsen, stout op haer eygen grond sijnde, hen het hoofd booden".
De kerk van Wolfheze verdween. Zo vinden we bij de Gedeputeerden van het Kwartier Veluwe dat zij op 9 Oct. 1624 aan de schipper Jelis Aelbers verkochten „het gruys van de duyfsteen van de kercke tot Wolfhesen, de tonne voer sesthien stuver, ieder tonne tegens twee
heringstonnen gerekent". Zestig „heringhtonnen gruis werden door Jelis weggehaald. De overgebleven ruïne werd langzaam aan gesloopt en de tufsteen door iedereen weggehaald.
Dit deed Gedeputeerden op 2 Juni 1627 besluiten tot verkoop van alle tufsteen van de kerk te Wolfheze aan de stadsmetselaar mr. Aert te Arnhem voor een bedrag van 375 gulden. Hierbij werd de voorwaarde gesteld, dat de koper „noch een teicken ende overblijffsel ter bequaemster plaetse sal laeten staen".
Het voormalige kerkje verdwijnt en later weer „ontdekt". In 1840 bezocht de oudheidkundige, ds. Heldring, Wolfheze, en ontdekte daar een grote, groene heuvel, die toen de naam van kapelberg droeg. Bij deze heuvel vond hij behalve stukken lei, ook een brok muur, van veldstenen en kalk gemetseld. Een verder onderzoek had toen echter niet plaats. In 1888 trok dezelfde heuvel weer de aandacht van ir. H. J. H. Groneman uit Oosterbeek. En vooral nadat v. d. Hul, bewoner van het huisje aan de beek hem verteld had van de opgravingen in 1846, werd zijn nieuwsgierigheid nog meer gewekt. De eigenaar - J. G. W. Baron van Brakell, gaf toestemmingtot graven in 1892. Hierbij werden de fundamenten gevonden van een 11de eeuws kerkje en een latere pastorie. De afmetingen van het kerkje bedroegen 7.56 x 20.90 meter. Het was gebouwd van tufsteen, en had een rechthoekige koorsluiting ; de fundering
was van veldkeien. Tevens bleek ook, dat het kerkje van een toren voorzien
was geweest.
De kerkheuvel is te vinden door te parkeren op de parkeerplaats tegenover Hotel Wolfheze aan de Wolfhezerweg. Loop naar het noorden richting het huidige Wolfheze, en sla na de parkeerplaats links af. De Oude Kloosterweg op. Ga rechtdoor als de Oude Kloosterweg een bocht naar links maakt, richting "het kousenhuisje". Na 100 meter zie je aan de linkerkant een ijzeren monument van de kerk en de kerkheuvel steekt nog duidelijk af voor de autoweg A50.
Leuk om te bedenken dat de heuvel noodzakelijk was om de kerk te schermen tegen een hoge waterstand van de RIjn. Het dorp is waarschijnlijk verwoest tijdens de 80 jarige oorlog (1568-1648) en nooit herbouwd. Mede oorzaak kan zijn dat de aanleg van sprengen na 1590 voor de papiermolens in Heelsum de grond verdroogd heeft.
De kerk, en het dorp Wolfheze lag op een belangrijke plek. Zeg op de de kruising van de A2 en de A12, destijds heette dat een Heerweg. Hier kruisen een noord-zuid en een oost-west verbindingspad voor personen, paarden en karren. De Hunnenschans en het Stratius Rondeel bij Wolfheze, bewaakten deze belangrijke routes.
Verwoest in 1585 door de Spanjaarden in de Tachtigjarige Oorlog.
Stichtingskerk Pro Persona Opstandingskerk, Wolfheze 2. Wolfheze.
De BAG geeft 1990 aan, zijnde het jaar dat de kerk in gebruik werd genomen, klopt helaas niet.
Andere naam: Ned. Hervormde kapel in Psychiatrisch Ziekenhuis - Opstandingskapel. De naam Opstandingskerk is niet vanaf het begin in 1908 gebruikt.
Geestelijk verzorgers
ds. Harm Daniel (H.D.) Drenth 1908 - 1928
ds. Willem (W.) Bech 1929 -1945
ds. Jacob (J.) v.d. Kooij 1947 - 1964
ds. Ria (H.) Alons 1961 - 1983
ds. Hendrik (H.) Windig 1964 - 1971
ds. Izaak (I.) Vergeer 1971 – 1988
ds. Ton (A.J.) Schneider 1973 - 1983
pastor Harry (H.M.J.) Schasfoort ? - 1988
ds. Wijnand| (W.E.M.) Honig 1981 - 1995
pastor Piet (P.) van Middelaar 1988 - 2001
ds Hannie (J.) Nusselder 1984 – 2010
ds. Trudy (G.F.) Struijs 1995- 2009
ds. Taco (T.M.C.) Bos 1996 – heden
Quang Vinh (Q.V.) Nguyen 2001 - 2009
Lisa (E.R.M.) Böll, 2004 - heden
imam Bahaeddin (B.) Budak 2005 - heden
Remco (R.J.M.) Graat 2009 - heden
Mariette (M.M.) van Someren 2010 - heden
Stefien Jansen
De geestelijk verzorgers hebben verschillende achtergronden: protestants, rooms-katholiek en islamitisch. link
Vanaf ± 1911 werd al "geestelijk verzorger" aangehouden. De geestelijk verzorgers zelf hebben verschillende achtergronden: protestants, rooms-katholiek en islamitisch. Enkele Katholieke namen: pastoor Schasfoort, Piet Middelaar, Vinh Nguyen en Remco Graat. Eveneens verschillende assistentes zoals: Lisa Böll, Bahaeddin Budak, Mariette van Someren. link
Gereformeerd.
De Vereniging tot Christelijke Verzorging van Krankzinnigen en Zenuwlijders werd opgericht op 9 oktober 1884. Het doel was het oprichten en instandhouden van de krankzinnigengestichten zoals Veldwijk (28 jan. 1886), Bloemendaal (1892) en Dennenoord (1895). In 1906 werd een stuk bosgebied te Wolfheze van 86 hectare aangekocht door de Vereniging. Het Psychiatrisch Ziekenhuis in Wolfheze kent twee bouwfasen. Eerste fase 1907, de tweede fase in 1908. Na de eerste bouwfase vindt de officiële opening van het ziekenhuis plaats op 28 nov. 1907. De Vereniging heeft voor de Stichtingskerk zelf predikanten in dienst en valt niet onder de Hervormde Kerk van Oosterbeek. De kerk is in de tweede bouwfase van de bouw van het ziekenhuis gebouwd. De kerk is ontworpen in 1907 door architect Wentink en werd in dat jaar ook aanbesteed aan de aannemer Dhr. Brouwer. De kerk wordt op 4 sept. 1908 in gebruik genomen. Het orgel is gebouwd door firma W. van Leeuwen in 1949.
Op 16 juli 1915 wordt het fraaie orgel in gebruik genomen, een geschenk van de heer van Eeghen van Amsterdam.
Het jaar daarna van dezelfde edelmoedige gever het torenuurwerk met slag en luidklok, die onze patiënten en het personeel elke zondag oproept om op te gaan naar onze kapel; aldus het jaarverslag.
Het kerkgebouw is een gemeentelijk monument.
Meer over het Ziekenhuis Wolfheze
Gereformeerde kerk.
Voormalige Open Hof Kerk, Lawijckerhof 6, Wolfheze.
Oudere naam: Ned Gereformeerde Burchtkerk.
In Wolfheze woonde een behoorlijk aantal gereformeerde leden (ruim 300), voor wie het bezwaarlijk was voor de ‘weekdiensten’ telkens naar de Gereformeerde kerk aan de Molenweg in Oosterbeek te moeten lopen (in die tijd was het gewoonte dat ook in de week kerkdiensten gehouden werden). Vandaar dat de kerkenraad de ‘Stichting Wolfheze’ ('t ziekenhuis) vroeg, eens per maand voor die weekdiensten gebruik te mogen maken van de stichtingskerk op het ziekenhuisterrein. Dat mocht. Per 15 januari 1919 ging deze regeling in. Voor de zondagse erediensten liepen de Wolfhezer gereformeerden echter nog gewoon naar Oosterbeek. Twee keer per zondag tien kilometer.
Men wilde in Wolfheze echter ook graag zóndagse diensten in de Stichtingskerk: die werden vanaf de zomer van 1923 toegestaan. Maar toen de stichting na verloop van tijd het gebruik van de Stichtingskerk opzegde, werd de bouw van een eigen kerk noodzakelijk. Ds. Koers van de Gereformeerde Kerk te Oosterbeek legde op 8 oktober 1925 de eerste steen, die rechts van de hoofdingang geplaatst werd. Op 27 mei 1926 werd de Gereformeerde kerk in gebruik genomen.
1925
In het Gereformeerde Kerkgebouw aan de Lawijckerhof werd de eerste dienst op 23 maart 1928 gehouden. De eerste predikant was ds.van Loon. Voor zijn gezin werd Reiershof als pastorie gehuurd van het Blindenhuis. Kort voor de oorlog overleed hij, en ds.Toornvliet was zijn opvolger. Die kwam te wonen in de eigen pastorie, die in 1936 vlak bij de kerk was gebouwd.
In 1944 telde de gemeente 625 belijdende en doopleden uit 115 gezinnen (de ca. 100 gereformeerde evacuees niet meegerekend).
De vrijmaking vond in Wolfheze en Oosterbeek pas in 1946 plaats. De oorlogssituatie - de Slag om Arnhem in september 1944 - zal daar waarschijnlijk debet aan zijn geweest. Beide gemeenten bleven qua ledenaantal klein en waren vacant. Het aantal leden bedroeg per gemeente tussen de 50 en 70. Al snel gingen beide kerken samenwerken; onder andere in het beroepen van predikanten. Tien keer werd een predikant beroepen, echter zonder resultaat. Uiteindelijk werd de samenwerking verbroken. Oosterbeek ging vervolgens met Velp een samenwerkingsverband aan en Wolfheze met Ede en Wageningen. De breuk in de vrijgemaakte kerken in 1969 bracht beide gemeenten weer tot elkaar. Leden uit beide kerken, die buiten het verband van de vrijgemaakte kerken kwamen te staan, verenigden zich in 1970 tot de kerk van Oosterbeek/Wolfheze. Men beriep samen met Doesburg/Velp (later Doetinchem/Velp geheten) ds. J.C. Janse, die sinds 1968 predikant was van de kerk van Oosterbeek en Velp. De kerkenraad bestond uit de predikant, drie ouderlingen en één diaken.
Naamlijst van predikanten:
Ds. F.H. van Loon12-4-1931 tot 4-6-1939
F.H. Van Loon: geboren op 21 april 1884, eerder beroepen in Ter Apel (1910), Burmu (1916), Bergum (1915), Smilde (1923), Sloterweg (1927), beroepen in Wolfheze op 12 april 1932, emeritaat april 1939, overleden juni 1939.
Ds. G. Toornvliet 1939 - 1944
Ds. E.J. Oomkes 1945 - 1947
Ds. G.S. Fernhout 1949 - 1966
Ds. G. S. Fernhout, gaat op 1 april 1949 in Wolfheze met emeritaat. Hij vestigt zich in Haaften en zal als geestelijk verzorger voor de Kliniek Neder Veluwe te Wolfheze actief blijven.
Ds. H.J. Diekema 1966 - 1970
Ds. H. van Dijk 1972 - 1980
Ds. W.E.M. Honig 1981 - 1985
Ds. S. de Jong 1986 - 1988
Ds. K.A.E. de Waard 1989 - 1995
Ds. I.Chr. Builtjes-Faber vanaf 13-10-1996 (bron GA)
Met toestemming van Ulbe Anema, enkele passages uit zijn boekje ‘Het Kerkleven in Wolfheze in de 20e eeuw’ uit 2001:
"1. Gereformeerd kerkleven. 1.3. De ingebruikneming op 27 mei 1926. Op 9 december 1925 wordt de nieuwe Gereformeerde Kerk van Oosterbeek in gebruik genomen aan de Van Toulon van der Koogweg, recht tegenover het oude kerkje. Voor de kerk in Wolfheze wordt door de lidmaten een avondmaalservies, een doopvont en een orgel (met bankje en boeken) aangeboden. En ....... op donderdag 27 mei 1926 (precies 2 jaar nadat was besloten nieuw te gaan bouwen) wordt het fraaie nieuwe kerkgebouw in Wolfheze, met een volle kerk, plechtig in gebruik genomen door Ds. Koers. De prediking is uit Efeze 2: 22: "......, in wie ook gij mede gebouwd wordt tot een woonstede Gods in de Geest." De kerk in Wolfheze is bestemd voor 310 lidmaten. Twee hagelnieuwe kerkgebouwen zijn verrezen, waarmee zowel
--------
Aanvankelijk werd in de Wolfhezer kerk slechts één zondagse dienst gehouden: in de middag. Er kwamen twee kerkdiensten op zondag in begin 1928. Op 23 maart 1928 werd de Gereformeerde Kerk te Wolfheze zelfstandig ten opzichte van de Gereformeerde Kerk in Oosterbeek. Het ledental steeg in 1929 naar 398; in 1939 naar 599; in 1949 naar 544 en in 1959 naar 618.
Elders gevonden: 2002: Ondertussen heeft de projectontwikkelaar een sloopvergunning aangevraagd, deze sloopvergunning is verleend, meldt Ruud de Ruijter, voorzitter van de Diaconale raad van de Samen-Op-Weg gemeente Wolfheze. Neem aan dat dit niet klopt, want de kerk staat er nog.
Per 01 januari 2007 fuseren de Gereformeerde Kerk Oosterbeek, de Nederlandse Hervormde Kerk Oosterbeek - Wolfheze en de Samen op Weg Gemeente Wolfheze.
De tegenwoordige PKN kerk, de Open Hofkerk zal per 1 januari 2018 worden gesloten. De voormalig hervormde Oude Kerk zal alleen nog worden gebruikt voor bijzondere diensten in het kader van trouw- en rouw en met kerkelijke feestdagen.
www.pkn-oosterbeek-wolfheze.nl/
De toekomst van het gebouw is onduidelijk, ook omdat het als bestemming godshuis heeft. ,,Dat is zo bepaald bij de aankoop van de grond in 1925’’, zegt voorzitter van de kerkrentmeesters Hans van der Ros. Het is daarom onbekend of de in 1926 gebouwde kerk behouden blijft of gesloopt wordt.
In 2020 is er een plan voor verbouw naar 4 woningen..
De Burcht wordt gesloopt en maakt plaats voor woningen.
Meer informatie: Gereformeerde Kerken.info
1946. (gebouwd in 1933 volgens de BAG)
Voormalige Vrijgemaakte Gereformeerde kerk Ons Huis,
G.J. Kok van Gereformeerde Kerken.info: "In de landelijke jaarboekjes van de vrijgemaakte gereformeerde kerken wordt in de jaren '50 het gebouw aan de Wildforsterlaan genoemd als kerkgebouwtje. In Wolfheze heeft namelijk inderdaad een vrijgemaakt-gereformeerde kerk bestaan, die op 22 maart 1946 geinstitueerd is. Het kerkgebouwtje aan de Wildforsterlaan is dus door de vrijgemaakt-gereformeerde kerkenraad gekocht".
Het kerkje staat wat verscholen achter het pand op de Wolfhezerweg 70 - 72. In 1926 stond hier de kruidenierswarenwinkel kruidenierswaren van G. van de Weerd. In de jaren ’80 wordt dit pand verbouwd tot Café De Balije. In 1993-94, weer een verbouwing en komt er cafetaria De Wildforster. Na jaren van leegstand, een bouwvergunning in 2012, wordt het pand afgebroken in 2016 en in 2017 verschijnt er een appartementencomplex met de adressen Wolfhezerweg 70 A tot en met J.
"4. De Vrijgemaakte Kerk in "Ons Huis" Aan de Wildforsterlaan tussen het huis van de familie Mulder en cafetaria/café De Wildforster/De Balije staat een gebouwtje. Het werd door de heer F.D. Slagman, timmerman op de Stichting, op eigen initiatief gebouwd en op 12 maart 1935 door ds. F.H. van Loon opengesteld. Het kreeg de naam "Ons Huis". Het bleek in een enorme behoefte te voorzien. Er was nu ruimte voor de repetities van het fanfarekorps, de zangvereniging "De Harp", de jongelings- en meisjesvereniging, ontspanning voor de jeugd (biljart en tafeltennis). De Hervormde Kerk hield er soms haar erediensten en zelfs werden er schietoefeningen gehouden door de Bijzondere Vrijwillige Landstorm (BVL). In 1941 besloot de kerkenraad van de Gereformeerde Kerk het gebouwtje over te nemen en in februari 1942 werd het gekocht voor f. 2.600,-. Omdat de winkel van de heer C. van Silfhout door het bombardement in 1944 was verwoest, werd het gebouwtje voor f. 5,50 per week aan hem verhuurd om zijn bedrijf weer te kunnen voortzetten. Nadat de heer Van Silfhout de winkel weer in zijn nieuw gebouwd pand kon onderbrengen, beraadde de kerkenraad zich over het verdere gebruik van "Ons Huis". Op advies van de Commissie van Beheer werd in 1947 besloten het te verkopen aan de weduwe Bierhorst voor haar kapperszaak voor f. 4.000,-. Deze verkocht het later weer aan haar “knecht” Hebly. Het gebouw werd later weer gekocht door de Nederlands Gereformeerde Kerk Oosterbeek/Wolfheze, de Vrijgemaakte Kerk die ontstond uit de scheuringen die in 1944 en 1969 plaats hadden in de grote Gereformeerde Kerk. Zondag 29 september 1985 werd daar echter de laatste dienst gehouden met ds. C.P. Plooy als voorganger. Door vergrijzing en verminderde interesse was het handhaven van deze kerk niet meer mogelijk. De gemeenteleden moesten zich invoegen in Arnhem, Ede of Wageningen. De laatste vijf jaar van haar bestaan had dit kerkgenootschap al geen eigen predikant meer, nadat de eigen voorganger, ds. Zwarteveen, in 1980 naar Kampen vertrok. Nu is de familie Mulder sinds 1986 eigenaar van het gebouwtje."
----------------------
Volgens link afgebroken. Maar het gebouwtje bestaat nog steeds.
1938
Hervormde Kerk Wolfheze
In de muziekzaal van het Schild, Wolfhezerweg 101 Wolfheze.
In de Zwitserse barak, een noodkerk uit 1946 in Wolfheze aan de Balijeweg.
Voor het kleine aantal hervormden in Wolfheze in de jaren twintig valt niet te denken aan het vormen van een gemeente en men kerkt in Oosterbeek. Een belangrijke rol in het toch ontstaan van een hervormde gemeente in Wolfheze vervult het Tehuis voor Alleenstaande Blinden. De godsdienst-onderwijzer R. Streekstra uit Oosterbeek verzorgt hier Bijbellezingen en diensten met Kerst. Als in 1931 het tehuis de muziekzaal krijgt worden hier - aanvankelijk zo nu en dan, en later geregeld om de veertien dagen - Bijbellezingen voor de bewoners gehouden. Wanneer het slecht weer is en de wegen moeilijk begaanbaar zijn, mogen ook dorpsbewoners onder het gehoor komen van de heer Streekstra. Zo groeit dit bescheiden initiatief zelfs uit tot een wekelijkse dienst, die door zo’n vijftig blinden en een tiental dorpelingen wordt bezocht. Omstreeks 1938 wordt de heer P. Davidse, tuinbaas van het tehuis, tot ouderling gekozen. De zondagse samenkomsten zijn dan echte kerkdiensten, maar wel met een heel huiselijk karakter. Naast Streekstra, preekt regelmatig Ds. J. Brouwer uit Oosterbeek en ook veel predikanten van buiten leiden de diensten. Op deze manier is er een grote verscheidenheid aan voorgangers en dat maakt dat de kerkdiensten goed worden bezocht. Directrice Mansvelt geeft in haar dagboek regelmatig haar mening over de kwaliteit van de preken. De heer Streekstra komt met het idee om het honorarium voor door hem elders vervulde preekbeurten af te dragen aan een door hem opgericht ‘Kapelbouwfonds’ voor het stichten van een eigen gebouw. Hiervoor preekt hij vaak in gemeenten in Friesland, het gebied waaruit hij zelf afkomstig is. Als vergoeding bedingt hij dan dat de collecte van zo’n dienst geheel aan hem wordt afgedragen voor het Kapelbouwfonds. Het in WO II (17 september 1944) verwoeste tehuis maakt de hervormden dakloos, maar in het voorjaar van 1946 schenkt de Wereldraad van Kerken een houten barak, afkomstig uit Zwitserland, aan de hervormde gemeenschap. Het gebouwtje wordt aan de Balijeweg geplaatst. Pas veel later (1958) wordt hiernaast een echte kerk gebouwd, en het fonds van Streekstra blijkt dan al te zijn gegroeid tot de som van meer dan f. 20.000,- , een voor die tijd indrukwekkend bedrag.
De Zwitserse barak werd tot 1958 gebruikt waarna men naar de Kruiskerk overging.
Verdwenen Kruiskerk, Balijeweg 22, Wolfheze.
Een Ned. Hervormde kerk.
In 1946 kreeg de Hervormde kerk een Zwitserse noodkapel, maar het gebouw voldeed uiteindelijk niet neer en daarom werd de architect, de heer G. Bruins uit Oosterbeek opdracht gegeven een nieuw kerkgebouw te ontwerpen, dat in 1958 gereed is gekomen.
Oude Kerk, Benedendorpsweg 134, Oosterbeek, bekend vanaf de 10de eeuw. In 1944 werd de kerk verwoest. Daarna herbouwd en aangepast. Laatste aanpassing in 2014. In de directe omgeving zijn vele huizen, winkels, café niet terug gebouwd. De kerk stond vroeger in het centrum van Oosterbeek.
Het eenbeukige rechthoekige schip van tufsteen is gebouwd in de Karolingische periode (8e tot 10e eeuw) in preromaanse stijl. Delen van de kerk uit die tijd zijn in het huidige gebouw bewaard gebleven. Het is daarmee een van de oudste nog bestaande kerken in Nederland. Het schip heeft kleine rondbogige vensters. Aan de noordzijde bevindt zich een romaans portaal met archivolten op imposten, boven de deur in het portaal zit een fronton. Het romaanse koor werd in de 15e eeuw vervangen door een gotisch koor. De kerk was van oorsprong een zaalkerk maar werd in 1856 uitgebreid met dwarsbeuken. Demoed; 'Van een groene zoom aan een vaal kleed'; 1953; noemt als datum van legging van de eerste steen voor de vergroting van de kerk 9 september 1865. Na de WWII periode zijn de kerk en toren in 1949 - 1950 hersteld en gerestaureerd. Toen is de uitbreiding met de zijbeuken uit 1856 weer ongedaan gemaakt. (bron)
De kerk was voor de oorlog gotish en groter.
Slag om Arnhem. In de septemberdag van 1944 vocht de groep Lonsdale rondom het kerkje. Elke vierkante meter van de perimeter werd zwaar bevochten. In de nacht van 25 op 26 september trokken de Engelsen en enkele Polen zich bij de kerk, terug over de Rijn, naar Driel. Er is niet om de kerk zelf gevochten. De kerk werd door de soldaten gebruikt voor een thee, een rustplaats.
Het is zelfs mogelijk, dat al in de eerste helft van de 9e eeuw, Oosterbeek een kerk bezat,
misschien een houten gebouwtje, al tonen de in 1946 gevonden sporen van palen dit niet echt aan.
De kerk is vele malen verbouwd, aangebouwd. Een tufstenen koor verschijnt als eerste, al in de 11de eeuw. De noordingang werd ook verbouwd. In de 13de eeuw zijn twee steunberen aangebouwd om het koor beter te ondersteunen. In de 14de eeuw werd een westtoren aangebouwd. De westelijke gevel verdween en kwam er een toren van 7 bij 7 meter. Gebouwd van baksteen voor de stevigheid en bekleed met 10 cm tufsteen. De toren zal vanaf het begin voorzien zijn geweest van een klok. Bij opgravingen vanaf 1946 werd in de omgeving de kleivorm van een klok gevonden, inclusief de stookplaats met houtskool. De toren had nog geen eigen ingang. Tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten (1420) werd de kerk gedeeltelijk vernield en waarschijnlijk is daarna het tufstenen koor vervangen door een bakstenen koor. In 1607 en 1608 werd de kerk gerestaureerd en van een nieuwe kap voorzien. In 1611 werd de oude klok vervangen door een nieuwe. Deze bleek te klein en was in Driel niet te horen. In 1643 werd er een grote klok besteld bij Francois (M.E.(Francois) S.?) uit Maurik en werd op nieuwjaarsdag 1644 in de toren gehangen.
1869: BEROEPEN: te Oosterbeek ds. Hendrik Cornelis van Lindonk, pred. te Linschoten. Predikant voor de Nederduits Hervormde Gemeente Oosterbeek vanaf 1870 tot zijn emeritaat in 1905. Van Lindonk woont in 1900 nabij de Hervormde kerk op adres E 52. Vermoedelijk is dat de pastorie bij de Oude Kerk.
De kerk werd tijdens WO II zwaar beschadigd bij de Slag om Arnhem. Na de oorlog verkleinde men de Oude kerk door het verwoeste gotische koor en de negentiende eeuwse transepten af te breken. Een poging om de kerk teru te brengen naar de situatie zoals die geweest moet zijn na de bouw van het Romaanse koor in de 12e eeuw.
Na Bernulphus kennen we nog de volgende pastoors: in 1362 Henrick van der Huete; in 1416 Arndt Brodelant; in 1482 en 1497 Willem die Haen; in 1539 Goert Meynten van Gennep; in 1548 Arndt van Heerde; in 1549 Goessen Lubbertss; in 1563 Harmen Henrickss en in 1570 Henrick van Maenen is waarschijnlijk de laatste pastoor geweest is, die vóór de Hervorming hier dienst gedaan heeft. Bron: Oltmans.
Van de zijde der bewoners van het naburige kasteel Doorwerth heeft de kerk in ouden tijd herhaaldelijk steun gekregen. "Zoo vinden wij aangeteekend, dat Jutta van Asperen, de weduwe van Robert van Doorwerth, getroffen door den soberen staat van inkomsten van het altaar in de kerk van Oosterbeek, dat gewijd was aan God en de Heilige Maagd, dit in 1416 begiftigd heeft met eenige goederen, ten behoeve van het zieleheil van Robert en zijn voorvaderen en ter eere van God en de Heilige Moeder Gods." Bron: Oltmans.
Andere oude kerken, die nog bestaan:
De Onze-Lieve-Vrouwekerk, Maastricht, rond 1000. Staat op een ouder Romeins heiligdom.
Sint Pancratius, Mesch. Stamt uit de 9de eeuw.
De Basiliek Sint Servaas, Maastricht. Kent nog delen uit 560.
Predikers als Bonifacius, Willibrord, Werenfried en Liudger worden door Demoed genoemd. Bernulpus is de eerst bekende pastoor (1027-1054) van de kerk. Er is een legende waarin hij genoemd wordt. Hij hielp keizerin Gisela, de echtgenote van Keizer Koenraad II van Duitsland, te bevallen van gezonde zoon, de latere Hendrik III. De pastoor bracht het nieuws aan de keizer die zelf in Utrecht verbleef en de pastoor werd als dank benoemd tot bisschop. Of dit nu echt klopt? Het is een leuk verhaal. In het boek 'Utrecht kruispunt van de middeleeuwse kerk', A.C. Esmeijer e.a. (red.), Zutphen 1988, schrijft Johanna Maria van Winter, onder de titel:' Bisschop Bernold, afkomst en persoonlijkheid'. Ze verwijst naar een proefschrift uit 1914, waarin de bovenvermelde legende wordt ontkracht. Van Winter neemt aan, dat de benoeming van Bernold tot bisschop van Utrecht door koning Koenraad II is gedaan op voordracht van bisschop Meinwerck uit Paderborn.
Per 01 januari 2007 fuseren de Gereformeerde Kerk Oosterbeek, de Nederlandse Hervormde Kerk Oosterbeek - Wolfheze en de Samen op Weg Gemeente Wolfheze. Na 2018 wordt de Oude Kerk in Oosterbeek enkel nog gebruikt voor speciale bijeenkomsten.
Een bijeenkomst van CultuRe in 2023
wikipedia
de kerk
www.pkn-oosterbeek-wolfheze.nl
https://www.oudekerkoosterbeek.nl/
Predikanten:
Ds. Dirk Jacob Wolterbeek 1820-1827
Ds. Zegers 1855 - 1869
Ds. Jacobus Gerardus Louis Brouwer 1932 - 1948
1945 Ds. Ph.W. Bergkotte, van de Hervormde Gemeente Oosterbeek-Wolfheze.
Boek: De Oude Kerk en 40 jaar gidsen, van Marion Gerritsen-Teunissen, 2022.
Pastorie van de Hervormde Kerk, Benedendorpsweg 136, Oosterbeek.
1850 - 1982 en 2009 heden.
In 1987 is het pand verhuurd en geen pastorie meer.
In het verleden zal het pand gesplitst zijn. Aan de westzijde is er een ander huisnummer: 138.
Een andere naam van deze woning is Huize ter Horst. In 1941 kocht de familie ter Horst de leegstaande pastorie naast de Oude Kerk van Oosterbeek-Laag. In de WWII was deze woning van Kate ter Horst en Jan ter Horst. Vanwege een fabuleuze oorlogsgeschiedenis.
In de nabijgelegen pastorie woonde de familie Ter Horst. Zij stemden er mee in dat hun huis werd gebruikt om gewonden te verzorgen. Al spoedig lagen alle kamers, gangen en trappen vol. Bij het terugtrekken over de Rijn moesten de gewonden worden achtergelaten. In het huis resteerden honderden gewonden en in de tuin lagen tientallen helaas overleden soldaten.
\De voormalige Hervormde Pastorie, is een Rijksmonument.
De verdwenen kapel in het kasteel Rosande in de Rosandepolder, Oosterbeek.
R.K. kerk Sint Bernulphus, Utrechtseweg 129, Oosterbeek.
De BAG kent als oorspronkelijk bouwjaar 1929. !!!
De neogotische kerk is in 1889 ontworpen door architect Tepe en in 1922 uitgebreid door te Riele. De kerk is tijdens de oorlog in 1944 zwaar beschadigd geraakt. De kerkgemeente had de keuze, een nieuwe toren of centrale verwarming. Daarna is de toren nooit meer opgebouwd. Het altaar komt uit het atelier van Mengelberg. De kruiswegstaties zijn van Jan Toorop.
In 1885 in gebruik genomen. Architect A. Tepe.
Pastoor ter Heerdt (1873-1938): Onder zijn pastoraat werd de kerk vergroot en de pastorie uitgebreid. In 1931 bood de parochie hem een H. Hart-monument aan, ontworpen door Aug. Valise. De kerk werd in den loop der jaren verrijkt met kruiswegstaties van Jan Toorop, een geschenk van een der parochianen met een nieuw Maria-altaar en een altaar, toegewijd aan de patroon van de kerk St. Bernulphus. In den toren kwamen nieuwe klokken en een uurwerk. Op 15 Augustus 1937 vierde pastoor Ter Heerdt onder groote belangstelling zijn veertigjarig priesterfeest.Emiritaat in 1938.
Het Heilig Hartbeeld voor de kerk is een Rijksmonument.
Jan Toorop's Kruisweg staties. Tussen 1915 en 1919 gemaakt door Jan Toorop in opdracht van Mevr. P.J.M. de Bruijn-Van Lede van "Dreijerheide". Zij schonk deze kunstwerken aan de parochiegemeenschap van de St. Bernulfuskerk.
Bernulpus is de eerst bekende pastoor (1027-1054) van de kerk. Er is een legende waarin hij genoemd wordt:
Bernulphus (of Bernold of Bernoldus) zou volgens de overlevering omstreeks de elfde eeuw pastoor van de Oude Kerk in Oosterbeek zijn geweest. Hij overleed 19 juli 1054. De legende wil dat Bernulphus onder bijzondere omstandigheden in contact kwam met de toemalige machthebber Keizer Koenraad II. Deze had op doorreis zijn echtgenote Keizerin Gisela in Oosterbeek moeten achterlaten, omdat zij een kind verwachtte. Zij werd in de pastorie opgenomen en liefdevol verzorgd. Na van de pastoor het bericht over een voorspoedige geboorte van een zoon te hebben ontvangen, zou Bernulphus door de keizer tot (de 20e) bisschop van Utrecht zijn benoemd (1027).
Of dit nu echt klopt? Het is een leuk verhaal.
In het boek 'Utrecht kruispunt van de middeleeuwse kerk', A.C. Esmeijer e.a. (red.), Zutphen 1988, schrijft Johanna Maria van Winter, onder de titel:' Bisschop Bernold, afkomst en persoonlijkheid'. Ze verwijst naar een proefschrift uit 1914, waarin de bovenvermelde legende wordt ontkracht. Van Winter neemt aan, dat de benoeming van Bernold tot bisschop van Utrecht door koning Koenraad II is gedaan op voordracht van bisschop Meinwerck uit Paderborn.
Sint Bernulphus is Schutspatroon van de Rooms Katholieke Kerk.
Hermanus Cornelis Bruggeman (1888 - 1961) was pastoor van de St. Bernulphusparochie van 26 augustus 1938 tot 8 mei 1959. Bruggeman was de opvolger van J.A.J. ter Heerdt. Tijdens de bewogen septemberdagen van '44 zette Bruggeman zich in voor de hulp aan gewonden en stervenden. Ondanks het daaraan verbonden risico bood hij Engelse militairen een schuilplaats in de kerktoren. In de na oorlogse jaren vroeg herstel van het kerkgebouw zijn bijzondere aandacht. Er is toen tevens een nieuwe kapel alsmede een tweetal zij-ingangen bijgebouwd.
www.bernulphus.nl
Pastorie van de Bernulphuskerk, Utrechtseweg 131, Oosterbeek
Helaas, bij het historisch kadaster is dit perceel niet terug te vinden.
Verdwenen Gereformeerde kerk, aan de Molenweg, de latere Van Toulon van der Koogweg.
Naamlijst van predikanten:
Ds. L. van der Valk, gereformeerd predikant te Oosterbeek, zal in de zomer van 1909 binnenkort emeritus worden en zich dan vestigen te Rijswijk. Overleden 14-1-1910.
In 1888 ontstond in Oosterbeek voortkomend uit de Doleantie - een Nederduitsch Gereformeerde Kerk (vanaf 1892 Gereformeerde Kerk). Gereformeerden uit Wolfheze vielen onder Oosterbeek en gingen daar naar de kerk.
De kerk staat op het einde aan de linker zijde.
Waren er in 1910 ongeveer 475 leden, het jaar daarop waren het er al 600 en in 1918 al 850. Met andere woorden: de kerk van 1892 werd te klein! In 1924 kon met de bouw van de nieuwe kerk begonnen worden. Op 29 april 1925 werd de eerste steen door ds. Koers gelegd. En op 9 december 1925 kon de grote nieuwe kerk met toren in gebruik genomen worden! Deze stond ook aan de Van Toulon van der Koogweg, alleen aan de andere kant daarvan, precies tegenover de plaats van de oude kerk!
De oude kerk werd verkocht om de bouw van de nieuwe kerk mogelijk te maken. De oude kerk deed daarna o.a. nog dienst als Notarishuis en verhuisbedrijf van de fam. P. Dobber.
In februari 1945 werd de kerk verwoest door een inslag van een Duitse V1.
Meer informatie: Gereformeerde Kerken.info
Remonstrantse kerk, Wilhelminastraat 10, Oosterbeek
Andere naam: Remonstrantse Broederschap.
De kerk is een Rijksmonument
"Door den architect J. van Burk te Oosterbeek is aan besteed: het bouwen van een kerkgebouwtje aan de Wilheïmiaastraat aldaar". De Standaard 1906
Een oude kaart uit de beginperiode van de kerk, nog zonder voorportaal.
Nu met voorportaal.
De kerk is ontworpen door de Oosterbeekse architect J. van Burk, die witte stenen gebruikte en talloze details in Jugendstil-stijl toepaste. Het portaal werd in 1914 toegevoegd. Toen werd ook de toren verhoogd.''
1932 Bij het 25-jarig bestaan werd de kerk vernieuwd, de toren werd hoger; gebrandschilderde ramen, een schenking van de familie van Toulon v. d. Koog, werden aangebracht, terwijl later nog een vergaderzaal en lokalen voor Zondagsschool werden gebouwd. Na de bevrijding waren deze gebouwen wel erg beschadigd, maar konden weer hersteld worden,
: Ds. H. Cramer, die, zooals reeds werd gemeld, zijn beroep naar de Remonstrantsch Gereformeerde gemeente te Oosterbeek heeft aangenomen, zal op Zondag 3 Maart 1935 zijn intrede doen. Ds. Cramer zal worden bevestigd door Ds. Fetter uit 's-Gravenhage". Uit de Arnhemsche courant van 03-12-1934.
Slag om Arnhem. 17 september 1944. De dienst is net begonnen. Als voorbode van de luchtlandingen bombarderen rond 11:00 uur, Engelse en Amerikaanse vliegtuigen meerdere doelen: De Duits militaire vliegbasis Deelen bij Schaarsbergen, de Duitse kazernes in Arnhem. Veronderstelde Duitse concentraties in het Wageningse huis Belmonte (tegenwoordig) Arboretum, het tehuis Het Schild en het Ziekenhuis te Wolfheze en meerdere strategische plekken, dat werd allemaal met bommen bestookt. In de Remonstrantse kerk is de dienst net begonnen. Men hoort in de kerk opeens de ontploffende bommen. Bedenk dat "dolle dinsdag" al geweest is. H.J. De Kievid (prediakant van 1942 tot 1948) kijkt organist Henk Heuterman (1889-1961 was meer dan 50 jaar dirigent en organist) aan, een knikje, en het Wilhelmus wordt ingezet. Een ieder zingt mee. De dienst wordt afgebroken, en als er vrijwel geen bommen meer vallen, gaat men naar huis.
Door oorlogsschade moesten alle ramen vervangen worden.
www.remonstranten.org/oosterbeek
Hier zien we de Remonstrantse Kerk in de jaren twintig van de vorige eeuw. Het Kerkje wordt ook wel "De witte parel' van het dorp genoemd. Echter aan de inkleuring van deze kaart is dat niet te zien.
De "witte parel" wordt deze kerk wel eens genoemd.
Pastorie van de Remonstrantse Kerk. Wilhelminastraat 8.
De links van de kerk gelegen pastorie werd in 1934 gebouwd ten behoeve van de eerste eigen predikant. Vanaf 27 juni 1934 vormde Oosterbeek namenlijk een zelfstandige Remonstrantse gemeente. En waar gaat de predikant dan wonen!
Het BAG geeft aan dat de pastorie al in 1933 is bewoond?
Voormalige Bernulphus Kapel, St. Bernulphusstraat 11, Oosterbeek.
Ook: RK klooster, St Bernulphusstraat 13.
RK klooster Zrs. van Liefde (Tilburg), Bernulphuspad 11.
www.bernulphuskapel.nl en www.bernulphuskapel.nl/geschiedenis
Een Christelijk verenigingsgebouw.
"Donderdag werd in tegenwoordigheid van vele belangstellenden de eerste steen gelegd van het Evangelie-gebouw der Ned. Herv. Kerk te Oosterbeek. Dr. A. J. van.'t Hooft, predikant der gemeente, verrichtte de plechtigheid, na het houden van een rede. Het zeer ruime gebouw zal dienen voor bijbellezingen, vergaderingen, enz. en verrijst aan den Molenweg te Oosterbeek-Hoog" Het nieuws van den dag .13-10-1911
Christelijk Gereformeerde kerk Rehoboth, Jagerspad 6 E, Oosterbeek.
Herstart in 2022.
Voormalige Gereformeerde kerk, hoek Jacobaweg en de Van Toulon v.d. Koogweg
Voor de Gereformeerden werd de oude kerk aan de Molenweg te klein.
In 1920 heeft een damers-comitee te Oosterbeek al hfl. 2,400 bijeengebracht voor de bouw van een nieuwe Gereformeerde kerk ( Rotterdamsch nieuwsblad 25-11-1921)
In 1924 werd met de bouw van de nieuwe kerk begonnen. Op 29 april 1925 werd de eerste steen door ds. Koers gelegd. En op 9 december 1925 kon de grote nieuwe kerk met toren in gebruik genomen worden! De nieuwe kerk stond aan de Molenweg (later de Van Toulon van der Koogweg), alleen aan de andere kant daarvan, precies tegenover de plaats van de oude kerk!
Deze Gereformeerde Kerk stond tot in het jaar 1944 op de hoek Jacobaweg en de Van Toulon v.d. Koogweg. De Kerk stond precies op de plek waar later de garage van o.a. Volvo en Autobedrijf Westerhof gebouwd werd. Dus aan de overkant schuin tegenover de huidige Vredebergkerk. De Gereformeerde Kerk werd volkomen verwoest toen op 22 of 23 februari 1945 een Duitse V1 tegen de toren van de kerk vloog. De kerk kon alleen nog maar gesloopt worden.
Al snel werd duidelijk dat een nieuwe kerk niet meer op dezelfde plaats aan de Van Toulon van der Koogweg kon worden gebouwd. Een terrein aan de andere kant van diezelfde weg, maar wel recht tegenover de verwoeste kerk werd daarvoor aangewezen: dezelfde plaats waar ooit de eerste kerk in 1891 gebouwd werd!
Naamlijst van predikanten:
26-3-1927: Ds. Siegers
5-3-35: J.H. Koers, Gereformeerd predikant
16-4-1937: Ds. S. Wouters, Gereformeerd predikant alhier, is door de Gereformeerde kerk van Oosterbeek met ds. P. K. Keizer van Vrijhoeve-Capelle op een tweetal geplaatst.
1944 - 1944 Ds. N.J.A. van Exel
15-2-1957: D.s. A. V. Egmond.
Nicolaas Jacob Arnold van Exel (1906 - 1944). Op 21.9.1944 aan de Utrechtseweg in Oosterbeek, dodelijk getroffen door granaatscherven, samen met Gerrit Maas, een vriend uit Arnhem, met wie hij tijdens een gevechtspauze de buurt introk om te helpen. De predikant is toen tijdelijk begraven in de tuin van de pastorie aan de Schelseweg en later overgebracht naar de Algemene Begraafplaats-Zuid te Oosterbeek (vak C, grafnr. 1041)
Meer informatie: Gereformeerde Kerken.info
Pastorie villa Oosterpark, Utrechtseweg 218, Oosterbeek.
Gekocht door van Eeghen in 1866 op de hoek van de Utrechtse en de Paasberg (de tegenwoordige Pietersbergse weg onstond rond 1860). Een andere bewoner was Cornelia Teresia Maria Elisabeth Schade (1873 - 1933), dochter van een Amsterdamse wijnhandelaar C.M.F Schade, die zich in 1884 vestigde op Oosterpark. Het huis was toen nieuw gebouwd, ter vervanging van een uit 1847 daterend ouder gebouw op deze locatie. Demoed: pagina 289, beschrijft dat Oosterpark in 1953 dan dient als pastorie van de Hervormde Kerk. Tegenwoordig is het oa bedrijfshuisvesting.
Voormalige Goede Herder kerk, Utrechtseweg 220, Oosterbeek.
Gebouwd vanaf 1951, in gebruikgenomen in 1953. Architect F.A. Eschauzier. Gebouwd als een tweede Hervormde Kerk (als uitbreiding van de "Oude Kerk" aan de Benedendorpsweg) op het grondgebied van de villa “Westerpark” en het achtergelegen Corneliapark. Naar een ontwerp van prof. ir. F.A. Eschauzier. Op zondag 22 juni 2008 is er de laatste dienst gehouden. De kerk werd gesloten en in 2008 verkocht aan de begrafenisonderneming Mijnhart.
Mijnhart begint er een uitvaartcentrum.
Verdwenen Kapel van Bejaardentehuis NOV, Sonnenberglaan 26, Oosterbeek.
BAG geeft aan 1950
Vredebergkerk, oorspronkelijk Gereformeerd, na 2008 Protestant. Van Toulon van der Koogweg 3, Oosterbeek
In 1945 verwoest een Duitse V1 raket de Gereformeerde Kerk aan de Van Toulon van der Koogweg. Een terrein aan de andere kant van diezelfde weg, maar wel recht tegenover de verwoeste kerk was beschikbaar en bijzonder dezelfde lokatie waar ooit de eerste kerk in 1891 gebouwd werd! Hoe dan ook, de nieuwe kerk stond er niet in een vloek en een zucht, dus werd een tijdelijke kerkplaats gezocht. Die werd gevonden in het kerkgebouw van de Remonstrantse Gemeente aan de Wilhelminastraat. Daar konden enige tijd middagdiensten gehouden worden. Later kon gebruik gemaakt worden van het hervormde verenigingsgebouw ‘Thabor’ aan de Molenweg.
Een van de ontwerpen 1949
1949 Er was een ontwerp voor een Gereformeerde kerk te Oosterbeek van architect W. Verschoor. Een kerk, waar de liturgische moeilijkheden bij de protestanten goed worden opgelost en die bovendien bijzondere kwaliteiten bezit.
Uiteindelijk konden de bouwwerkzaamheden begin mei 1950 beginnen. Architecten W. en W.H. Verschoor. De eerste steen werd op 30 juni 1950 gelegd door de echtgenote van wijlen ds. N.J.A. van Exel (1906-1944), die op 13 februari in 1944 aan de kerk van Oosterbeek verbonden werd en die op 21 september van hetzelfde jaar bij de Slag om Arnhem om het leven kwam. De kerkbouw vorderde voorspoedig, kostte in totaal bijna fl. 400.000 en op 16 juli 1951 kon de kerk in gebruik genomen worden. De naam werd ‘Vredebergkerk’. De naam is vermoedelijk afgeleid van het aangrenzend straatje Vredeberg. Tot 2009 in gebruik als een Gereformeerde kerk.
De ernaast gelegen pastorie is uit 1973.
Staat helaas al jaren leeg. Er waren plannen om hier een parkeerplaats te maken net als in 1970:
In de jaren ’80 werd de kerk ingrijpend gerenoveerd.
Per 01 januari 2007 fuseren de Gereformeerde Kerk Oosterbeek, de Nederlandse Hervormde Kerk Oosterbeek - Wolfheze en de Samen op Weg Gemeente Wolfheze. In 2007 - 2008 verbouwd voor de Protestantse gemeente met twee extra zalen en een kerkelijk bureau.
www.pkn-oosterbeek-wolfheze.nl
Meer informatie: Gereformeerde Kerken.info
Utrechtseweg 192 Oosterbeek.
Meer bij huizen en villa's
Hervormde Evangelisatie op Gereformeerde grondslag Eben Haezer, Lukassenpad 1, Oosterbeek.
Predikanten uit de omstreken van Oosterbeek hielpen de hervormde evangelisatie in het zadel. Velen verleenden op verschillende terreinen hulp. We kennen zoal de namen van ds. D. van der Ent Braat (Opheusden), ds. J. Koele (Nijkerk), ds. Jac. van Dijk (Garderen), ds. H. Brasser (Barneveld), de eerwaarde heer A. Schuring (Beekbergen). Tot aan 1990 bleef het bezoekersaantal van Eben-Haëzer stabiel. De zorgen kwamen in de jaren negentig. De kerkgang liep terug, waardoor er ook financiële moeiten ontstonden. De kerkfusie deed Eben-Haëzer uiteindelijk de das om. Diverse leden gingen over naar de Hersteld Hervormde Kerk. Anderen sloten zich, vanwege alle narigheid rond de vorming van de PKN, aan bij de christelijke gereformeerde kerk. Uiteindelijk bleven er nog vijftien leden over. Op 5 december 2004 was de laatste dienst. De inventaris van de kerk is belangeloos geschonken aan de kerk die gebouwd wordt in de nieuwe Edese wijk Kernhem.
Tegenwoordig is er op het adres Lukassenpad 1 een werkplaats en het Zwem- en Instructiebad Oosterbeek.
Liberaal Joodse gemeente neemt het cultureel centrum (in voormalig café v.d. Velden en later Concordia) aan de Utrechtseweg 110 in Oosterbeek in gebruik. Hoog en Laag van 19-09-1974
Hartense kapel, Willibrord kapel
Verdwenen kapel te Harten. Waar? Er is nog een Hartenseweg in Renkum. De kern van Harten lag rond de (destijds nog niet bestaande) Bennekomseweg. De zuidkant eindigde bij de huidige Schaapsdrift en de noordzijde eindigde boven Quadenoord.
bron: link
Volgens Ruud Schaafsma was er al de Willibrordkapel in de 9e eeuw te Harten. Lees z'n boeken.
De kapel zou gestaan hebben net ten noorden van de tuinmuur van de Keijenberg. Op de heuvel, een zelfde locatie als in Heelsum. Vanaf de tuinmuur loopt er een pad naar beneden. Boringen op deze locatie laten geen hout of steen zien. In de grondboringen werden ondetermineerbare scherf- of baksteenrestjes en gipsfragmentjes aangetroffen. Bodemradar laat veel WWII ijzer zien.
De naam "kapel" werd nog veel gebruikt: op 14 December 1843 is er een verkoping: bij den Kappellenberg, langs het Accasia-Bosch van de Wageningse Allee tot bij het Schimmelpeningspad.
In de kapel was een altaar ter ere van Sint Willibrord. Soms komt men dan ook de naam Willibrordkapel te Harten tegen.
De heer van Doorwerth zou het vicatie recht hebben om een pastoor te benoemen.
"Ter hoogte waar: thans de Bennekomseweg is, welke in1570 nog niet bestond, lag dan de eigenlijke buurschap Harten, bestaande uit enkele boerderijen, terwijl een eindweegs noordwaarts daarvan de kapel stond. Deze kapel stond halverwege de Bennekomseweg en de Kwadenoord, aan de oostzijde van de beek, op eender vele heuveltjes. Eén van de boerderijen behoorde aan Gerrit Verwen, welke aldaar ook een stuk bouwland had. Overigens was de gehele strook tussen de beek en het bos, ontgonnen tot bouwland. De kapel zal vanuit Renkum bediend zijn en bevatte een altaar ter ere van de heidenprediker Willebrord. Op dit altaar rustte een vicarie, waarvan de heren van Doorwerth de collators waren, d.w.z. het recht van begeving hadden. Op welke wijze zij hiertoe de bevoegdheid ontvangen hebben, is mij niet bekend. Het collatierecht van deze kapel wordt op 17 Sept.1631 door Frederik de Ruyter Janszn. overgedragen aan Johan Heshusius, zoon van de toenmalige predikant George Heshusius. Het is dan ook vermoedelijk wel in deze tijd, dat de kapel geheel verdwenen is, want sinds de Hervorming had de kapel haar betekenis reeds verloren, terwijl de mensen al een 30-tal jaren naar Renkum konden gaan, alwaar een predikant was. De herinnering aan de kapel is in de loop van de jaren zodanig verbleekt, dat thans geen mens zelfs de juiste plaats meer weet. Alleen Nijhoff schrijft in 1824 nog, dat „een eindweegs van het huis de Keijenberg, kort bij de beek een heuvel is, welke de Kapellenberg genoemd wordt, naar een vroeger daar gestaan hebbende kapel. In die tijd was deze heuvel reeds met fijne sparren beplant en bood een wandelaar„de schoonste vergezichten’ aan".
Bron: Demoed, Van een groene zoom aan een vaal kleed, pagina 191
Meer literatuur over Harten:
- Demoed, E.J., Van een groene zoom aan een vaal kleed. Zijnde de geschiedenis van de westelijke Veluwezoom (gemeente Renkum). Oosterbeek (Adremo), 1953. Vanaf blz 190, “De Buurschap Harten”": Op blz. 194 een tekening ca 1580 en ca 1650)
- Erkens, H.C.J., Uit de Oude Doos. Verhalen over de vijf dorpen in het groen: Doorwerth, Heelsum, Oosterbeek, Renkum, Wolfheze. Oosterbeek (Kontrast), 1997. Vanaf blz. 163, "Harten".
Op de locatie van het latere klooster is waarschijnlijk eerst een kapel geweest.
Uit Wikipedia: "In 1183 wordt voor het eerste melding gedaan van een kapel in Renkum. De kapel stond op eigendommen van de Hertog van Gelre. Op verzoek van de hertog van Gelre hebben de zuster Augustinessen uit Zwolle in 1405 de kapel omgebouwd tot een klooster van de Augustijner regularissen".
" wi aengedacht hebben die groete innicheit ende begeerten onser voervaderen hertoghen van Gelre ende Greven van Zutphen zeliger gedacht, die sij gehadt hebn tot onser liever vrouwen Cappellen van Redinchem, geleghen in onsen lande van Veluwe, daer in wij oen geerne na volghen solden, ende sonderlinghe omme die begeerte die wij hebben totten heligen gloriosen heilichdom, dat in der selver Cappellen is, ende oick omme miracule ende teykene wille, die daer geschiet sijn [...] Soe hebben wi [...] die selve onser liever vrouwen Cappelle tot Redinchem mit tween vicaryen, die wi daer in te geven hebben gehadt, doen verwandelen ende oversetten tot enen Regulier Cloisters van Sunte Augustijns Regulen"
In een tekst over het ontstaan van het kerspel Renkum is veel meer te lezen, maar zijn er ook meer vragen.
Hameland en het kerspel Renkum
Verdwenen Rooms Katholieke Kerk, na 1580 Hervormde kerk te Renkum
Op deze aquarel uit 1825 van D.A. Clemens staat de kerk links en rechts is de Herberg-brouwerij “De Vergulde Bock” te zien. In het midden de Kosterie.
Aan de rechterkant van de weg "Onder de Bomen" stond deze oude rooms-katholieke kerk, op een wat hoger gelegen terrein. Om de kerk stond een muur om het kerkhof te beschermen tegen de toen loslopende varkens. De kerk was gebouwd met langwerpige brokken tufsteen en het zadeldak en de toren waren met leistenen pannen gedekt. De kerk werd aan de zuid- en westzijde omgeven door een kerkhof. Het geheel was ommuurd en de ingang was aan de doorgaande weg Arnhem - Wageningen. Hoe de ingang van de kerk er uit zag, weten we niet want er zijn geen tekeningen, schilderijen of foto's bekend van de torenzijde. Alle afbeeldingen zijn genomen vanaf de huidige Dorpsstraat, zo in de knik met Onder de Bomen. Op de vele afbeeldingen is te zien dat de toren een Romaanse inslag heeft en het aan de zuidzijde aangebouwde koor heeft Gotische trekken. Ook de steunberen aan het koor wijzen hier op. Het oudste gedeelte van de kerk zou dan gebouwd zijn rond de 10 of 11de eeuw. Het is de heer G. Goossen uit Wageningen die dit in een reisbeschrijving vermeldt. (G. Goossen Jzn, "Geschiedenis van Wageningen", 1966)
Bij E.J. Demoed lees ik: "Voor zover is na te gaan, wordt in 1031 voor het eerst van de kerk als "ecclesia" gesproken. Heet het in 1146 nog een kapel in Renkum, reeds in 1183 wordt er van een "parochie" gesproken, zodat we aan kunnen nemen, dat toen ons kerkgebouw tot kerspelkerk verheven werd, of reeds was. Waarschijnlijk werd in de 11e eeuw dit gebouw opgetrokken, want het tufstenen metselwerk van schip en koor wijzen daarop". (uit Winst of Verlies 1986)
De toren zou kort na 1200 gebouwd kunnen zijn. Het koor is waarschijnlijk rond 1380 toegevoegd. Op een tekening van Rademaker (onduidelijk of deze uit 1630 is) is geen uurwerk of torenhaan zichtbaar. Later worden de gotische ramen in het koor vervangen door Romaanse ramen. In de 14de eeuw krijgt de kerk concurrentie van de kapel met het Mariabeeld en het hieruit groeiende klooster.
Na de hervorming in 1580 komt de kerk op 15 augustus 1580 in protestantse handen. De eerste hervormde predikant was Hubert Heinsbergen die in 1598 zijn intrede deed.
Bij E.J. Demoed lees ik: "Wel heeft het in de tijd van de kerkhervorming nog 18 jaar ongebruikt gestaan, maar in 1598 preekte er toch hier voor 't eerst 'n dominee". (uit Winst of Verlies 1986)
De Katholieken gaan voor hun kerkdiensten naar Kasteel Grunsfoort.
Gesloopt in maart 1864, als aan de Kerkstraat een nieuwe Hervormde kerk verschijnt.
Een prent van Christiaan Lodewijk van Kesteren
In november 1593 was ds. Cornelium Pollert de eerste hervormde predikant van Renkum en Oosterbeek. Zijn opvolger, ds. Hubertus Arnoldi Heinsberg, deed ook beide zelfde plaatsen. Na hem volgde voor slechts korte tijd in 1607 de kandidaat B. Schransius. Vervolgens kandidaat G. Heshusius (1660 xx), die Oosterbeek niet meer bediende, maar Renkum-Heelsum als pastoraal arbeidsveld had. Naast kandidaat Samuel Heshusius (1690-1751) en na hem J. van Arrel die in 1718 overleed, waren er kandidaat A. Hansen en ds. Wilhelmus Heshusius (1721-1782) uit Oene. Na diens overlijden hebben de gemeente van Renkum nog gediend kandidaat J. van Mariënhof, kandidaat H. Pauw, D. Boot en H.J. Wunder.
In "Bedevaartplaatsen in Nederland" uit 2004 wordt pastoor Wolters rond 1600 genoemd.
De Reformatie van 1580 maakt dat de kerk over gaat naar de protestanten. De katholieke dienst wordt dan in kasteel Grunsfoort gehouden.
Tijdens het hervormde beheer werden aan de kerk en de toren verschillende veranderingen aangebracht. In 1756 werd bet gebouw ook nog uitgebreid. Tussen het schip en bet koor stonden de banken van de heer Van Kortenburg en van ambtsjonker Van Golstein. Ds. J.A. Smits kwam op 8 oktober 1817 en was de eerste predikant die de kerkelijke gemeente in Renkum in de 'nieuwe orde' diende. De kerktoren kwam in 1794 aan de burgerlijke gemeente; de rest werd overgedragen aan de Domeinen. In 1823 werd de kerkelijke voogdij ingesteld en kreeg die de eigendom en bet beheer.
1864 stond er een advertentie in de Wageningse Courant, waarin balken, planken, ramen etc. van de kerk en de toren te koop werden aangeboden. De oude kerk van Renkum was afgebroken.
Over de begraafplaats van de oude kerk staat hier meer.
Over de pastorie, c.q kosterie van de oude kerk, staat hier mee.
In Renkum kennen we meerdere predikanten met de naam Heshusius.
Georgius Justus Heshusius / Heshus
Datum van Geboorte 1585 Plaats van geboorte: Harderwijk,
Overlijden: 1636 (50-51) Renkum,
Naaste familie:
Zoon van Gottfried Heshusius en Rebecca Speckhan
Man van Hermgen Jacobsdr
Vader van Christijntien Heshusius en Samuel Nicolaas Heshusius
Broer van Edzardus (Etzardus) Heshusius en Johann Heshusius
Beroep predikant te Renkum van 1610 tot overlijden in 1936
bron
"Tenslotte besloot de classis in December 1617 uit overweging „dat tot Helsum by gebreck, dat aldaer geen predicant en is, die kinders van papen ende monicken gedoopt werden en daarna „sonder die heilsame kennisse” opgevoed worden, dat „oockdie oude luden aldaer leven ende sterven sonder lehring, onderrichtungh endevertroostinge van Godes H. Woordt”’, ds. Georgius Heshusius op te dragen, „by combinatie met Rennekum, die van Helsum voers". bron Demoed; Van een groene zoom aan een vaal kleed, pagina 130
"Ds. Schranzius wordt opgevolgd door cand. G. Heshusius, beroepen in 1609, doch die zijn dienstwerk pas het volgende voorjaar begint. Inmiddels heeft men in Oosterbeek zelf een predikant gekregen, zodat ds. Heshusius de eerste predikant is, die alleen Renkum-Heelsum tot arbeidsveld heeft. Althans wanneer de classis in Dec. 1617 besluit, ds. Heshusius ook in de verwaarloosde kerk van Heelsum te doen preken, wordt dit ten volle bewaarheid". bron Demoed; Van een groene zoom aan een vaal kleed, pagina 174
Georgius Heshusius, was de eerste Hervormde predikant aan wie in het jaar 1617 door de Classis het opzicht en zorg over Heelsum werd opgedragen.
Johann Heshusius (1608 - 11 maart 1667) Plaats van geboorte: Minden, Detmold, North Rhine-Westphalia Overlijden: 11 maart 1667 (58-59) Hatten, (Duitsland) Naaste familie: Zoon van Gottfried Heshusius en Rebecca Speckhan Man van Elisabeth Sophie Pirner Vader van Anna Sophie Heshusius en Prof. Dr. theol. Anton Günther Heshusius Broer van ds, Georgius Justus Heshusius / Heshus en Edzardus (Etzardus) Heshusius Beroep predikant St. Michaels, Oldenburg bron
"Ter hoogte waar: thans de Bennekomseweg is, welke in1570 nog niet bestond, lag dan de eigenlijke buurschap Harten, bestaande uit enkele boerderijen, terwijl een eindweegs noordwaarts daarvan de kapel stond. Deze kapel stond halverwege de Bennekomseweg en de Kwadenoord, aan de oostzijde van de beek, op eender vele heuveltjes. Eén van de boerderijen behoorde aan Gerrit Verwen, welke aldaar ook een stuk bouwland had. Overigens was de gehele strook tussen de beek en het bos, ontgonnen tot bouwland. De kapel zal vanuit Renkum bediend zijn en bevatte een altaar ter ere van de heidenprediker Willebrord. Op dit altaar rustte een vicarie, waarvan de heren van Doorwerth de collators waren, d.w.z. het recht van begeving hadden. Op welke wijze zij hiertoe de bevoegdheid ontvangen hebben, is mij niet bekend. Het collatierecht van deze kapel wordt op 17 Sept.1631 door Frederik de Ruyter Janszn. overgedragen aan Johan Heshusius, zoon van de toenmalige predikant George Heshusius. Het is dan ook vermoedelijk wel in deze tijd, dat de kapel geheel verdwenen is, want sinds de Hervorming had de kapel haar betekenis reeds verloren, terwijl de mensen al een 30-tal jaren naar Renkum konden gaan, alwaar een predikant was. De herinnering aan de kapel is in de loop van de jaren zodanig verbleekt, dat thans geen mens zelfs de juiste plaats meer weet. Alleen Nijhoff schrijft in 1824 nog, dat „een eindweegs van het huis de Keijenberg, kort bij de beek een heuvel is, welke de Kapellenberg genoemd wordt, naar een vroeger daar gestaan hebbende kapel. In die tijd was deze heuvel reeds met fijne sparren beplant en bood een wandelaar„de schoonste vergezichten’ aan".
Bron: Demoed, Van een groene zoom aan een vaal kleed, pagina 191
Samuel Nicolaas Heshusius
Datum van Geboorte circa 1615 Plaats van geboorte: Renkum,
Overlijden: circa 1671 (47-64) Renkum
Naaste familie:
Zoon van ds, Georgius Justus Heshusius / Heshus en Hermgen Jacobsdr
Man van Agneta Jurriens
Vader van Sibilla Heshusius en Wilhelmus Heshusius / Heshus
Broer van Christijntien Heshusius
Beroep: predikant te Renkum 1637-1671
bron
Verklaring van de classis Arnhem over de wettigheid van het beroep van Samuel Heshusius te Renkum, 1637 (bron)
"Ds. Heshusius heeft ook nog een keer in de bres moeten springen bij een aanslag op zijn salaris. De oorzaak hiervan was, dat door Gedeputeerden in 1663 3,5 schaar weide in de Renkumse weerd was verkocht, waarvan de opbrengst aan de Renkumse predikant kwam. Nu deze weide verkocht is, derft hij dus deze inkomsten, en vraagt daartoe een vergoeding. Hij krijgt dan tenslotte toch nog wat in de vorm van een soort afkoop, waartoe de kooppenningenvan de in 1668 aan Jhr. van Raesfelt verkochte Olycamp, moeten dienen". bron Demoed; Van een groene zoom aan een vaal kleed, pagina 175
"Eerst komt ds."Heshusius' zoon Samuel, als candidaat in 1637 beroepenen overleden in 1670", Demoed 174
"Beroepen in 1636. Renkum en Helzum/Heelsum. In het boek staat Georg. fil. (Het enige ‘bewijs’ dat ik tot nu toe vond dat hij dus een zoon is van Georgius). Bron: Namenlijst der Predikanten die in de Gemeenten behoorende onder de IX Classen van de Geldersche Synode. Bladzijde 145 en 327.
Werd als kandidaat beroepen in 1717 in Epe en vestigde zich daar ook. Hij is predikant gebleven tot aan zijn dood in 1751.
In 1720 was hij volgens zijn trouwakte predikant in Terwolde. Zijn eerste zeven kinderen werden ook in Terwolde gedoopt of zijn daar begraven. De volgende drie in Epe gedoopt.
Anno 1717 den 13 januarij ben ick Samuele Heshusius tot herder en leraer van de gemeente in Terwolde beroepen en daertoe den 27 mart tot den dienst des H. Evangeliums door den erwaerde H. D. Lubbertus Elberti dienaer des goddelijken woords tot Twello bevestigt. Bron: https://www.historischeverenigingvoorst.nl/index.php/nl/
Anno 1730 den 13 junij ben ick Wilhelmus Debets in Christus Gemeinte te Terwolde door desselfs Mens ledematen beroepen tot hunnen ordinairen herder en leeraar en daarna opden 27 augustus in den dienst des H. Evangeliums bevestigt door den Weleerwaarde en seer geleerden Heer Samuele Heshusius mijn seer waarde voorsaad thans veel geagt leeraar in de Gemeinte van Epe onder Neder Veluwe.
Zijn beroep staat ook bij de doopaantekening van zijn tweeling zoons Samuel en Michiel. Hij is predikant van de Grote Kerk in Epe: https://ampt-epe.nl/html/tijdlijn.pdf
Over zijn leven staat veel in: https://ampt-epe.nl/Ampt_Epe_mededelingenblad/epe70.pdf
Wilhelmus Heshusius (26 oktober 1721 - 4 februari 1782). Studeerde vermoedelijk te Franeker. In 1744 predikant te Oen, later Renkum en Heelsum van 1750 tot 1782.
Zoon van Samuel Nikolaas Heshusius en Johanna Aletta Knaap
Man van Maria Aartsen. In 1745
Vader van Samuel Nicolaas Heshusius; Cuniera Webbina Heshusius; Paulina Loeff Heshusius; Georgus Justus Hermanus Heshusius; Philip Hendrik Heshusius en 5 anderen
Volgens bron overleden te Groningen.
Volgens bron overleden op 4-4- 1782 te Arnhem.
Deze bron schijnt niet te kloppen, alhoewel Renkum en Heelsum wel worden genoemd.
Bij deze bron wordt Renkum weer meerdere keren genoemd. En betrokkene is overleden en begraven in Renkum. Meerdere citaten.
Hij staat ingeschreven als overledene in het Begraafboek van Arnhem met de tekst dat hij naar Renkum is vervoerd.
"Deze grafzerk werd in 1953 gevonden bij ruimingwerkzaamheden van het oude kerkhof Dorpsstraat, dat rond het kerkje was gelegen. Op de plaats waar de toren heeft gestaan vond men deze zerk, welke afkomstig was van het graf van ds. Wilhelm Heshusius, welke predikant in Renkum was van 1750 tot 1782. Met enige moeite is het volgende opschrift nog op deze zerk te lezen.
W. Heshusius,
OVERLEDE TE RENKUM
DEN 5 APRIL 1782.
Sla 't oog o Renkum op deez' zerk,Hier ligt een dienaar van uw kerk.
Die ijvrig voor uw welzijn waakte,U graag uit duivels banden slaakte.
Hebt gij hem geen gehoor gegeven,Hij zuiver van uw schuld gebleven.
J.N Heshusius,1750 - 1782". bron: Burgsteyn: Bomen over Renkum, pagina 195
--------------------------------
volledigheidshalve volgt dan hier de lijst van de predikanten, welke ook Heelsum-Doorwerth als hun arbeidsveld hadden. G. Heshusius, 1617-1636S.
Heshusius Gzn., 1637-1671
J. van Arrel, 1672-1718
A. Hansen, 1719-1750
W. Heshusius, 1750-1782
J. van Marienhof, 1783-1790
H. Pauw, 1791-1798
D. Beot, 1798-1805
H. J. Wunder, 1805-1817
J. A. Smits, 1817-1857
H. Gann Dun, 1859-1868
B. Mossel, 1869-1877
E. E. Gewin, 1879-1884
D. M. Boonstra, 1885-1886
D. Cladder, 1888-1891
Chr. Ynzonides, 1892-1901
Gerh. Nijhuis, 1901-1908
H. A. Heyer, 1908-1916
Dr. J. D. de Lindt van Wijngaarden, 1916-1918".
Uit Demoed; Van een groene zoom aan een vaal kleed, pagina 134.
In Renkum is er sinds 1401 sprake van een Maria verering.
Uit Wikipedia: "Na de Vrede van Munster mochten de Katholieken hun geloof weer belijden en gingen de Renkummers tot 1726 in kasteel Grunsfoort naar de kerk".
katholieken. In 1666 werd de Utrechtenaar Gerard de Bruijn benoemd tot pastoor van Wageningen, met het kasteel Grunsfoort als woonplaats. Hij doopte in de gemeente Doorwerth, Renkum en de Overbetuwe.
Na de reformatie kerkten de katholieke Renkummers tot 1726 in kasteel Grunsfoort. Op 28 december 1726 stierf de laatste katholieke eigenaar van Grunsfoort, Antonie van
Lijnden. De volgende eigenaar was de niet-katholieke Golstein.
Sinds 1680 was op het kasteel Grunsfoort pastoor Phillipus Tuchscheer werkzaam. Tuchscheer werkte niet alleen in Renkum - Wageningen, maar ook in de Betuwe. Hij liet zich in zijn taak ondersteunen door een familielid: Chr. van Wijck en later (van 1721 tot 1725 door Ev. Lippitz. Lippitz werd in 1729 pastoor van Heteren - Indoornik. Tuchscheer moest vertrekken in 1721 en vond waarschijnlijk onderdak bij een van zijn parochianen en zal waarschijnlijk nog wel dienst hebben gedaan. Voor de sluiting van de kerk op Grunsvoort had de parochie Renkum - Grunsfoort - Wageningen 250 zielen.
Kasteel Grunsfoort. (Grensvoort) Grunsfoort wordt voor het eerst genoemd rond 1372. Het kasteel groeit, eigendom van enkele hertogen van Gelre, gebouwd door de hertog van Gelderland om zich te verdedigen tegen de Utrechtenaren. De Gelderse hertogen verbleven er meerdere keren per jaar. De laatste bewoner, in 1773, de burgemeester van Wageningen, was de Heer Philip Hendrik, Baron van Golstein. Het kasteel was een Landsheerlijk bezit, en daardoor belangrijker dan Kasteel Doorwerth.
Het kasteel Grunsfoort is sinds 1780 verdwenen Afgebroken in een periode dat bewoning van burchten op een drassige grond aan de Rijn minder in trek was. Het klooster van Onze Lieve Vrouwe van Renkum, het Wildforstershuis te Wolfheze, kasteel Rosande, het klooster Mariëndaal waren reeds voorgegaan. Alleen Kasteel Doorwerth hield stand. De sporen van de verdwenen bouwwerken waren bij opgravingen in 1936-38 nog zichtbaar. Op de ene plaats duidelijker dan op de andere. In het beekdal waren de fundamenten van het kasteel te herkennen aan de hogeren delen in het gras. In het kader van de werkverschaffing is onder leiding van de heer A.E. van Giffen, directeur van het Archaeologisch-Biologisch Instituut te Groningen, gegraven. Ook de heer Holwerda wordt genoemd. Zware muren van rode baksteen geven de omtrekken aan van torens en bastions, een bolvormig gemetseld gewelf is wellicht het overblijfsel van een waterput binnen de burcht, rode estrikken-vloeren tekenen hal of keukens, andere zware muurstukken zijn misschien de fundamenten van schoorstenen. Met een hoogte kaart op het internet zijn ook nu nog de lagere delen van de oorspronkelijke gracht zichtbaar. Tegenwoordig is het oude Grunsfoort nog zichtbaar door palen op de plek van de fundering. De naam Grunsfoort is later (1881) ook gebruikt voor de voorloper van het aangrenzende Oranje Nassau Oord. Aan de Beukenlaan staat een informatiepaneel over het kasteel.
Voormalige kosterie Renkum
Voor het huis stond de Lindeboom die in 1813 geplant is ter herinnering aan de bevrijding van de Franse overheersing. Deze boom is gekapt in 1953.
Voor de Kosterie de in 1813 geplante lindeboom, zulks ter herinnering aan de komst van de Prins van Oranje. (Uit Demoed; De Westelijke Veluwezoom in oude ansichten)
In het boek: Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel IV. De provincie Gelderland uit 1917 staat: "De ‘Oude Kosterij’ is een baksteenen huis met ankers: 1694."
Zie voor meer info en foto's van de Oude Kosterie hier.
Pastorie van de Hervormde Kerk, oud adres Dorpsstraat A 51 tegenwoordig: Dorpsstraat 160 te Renkum. Een oud pand uit 1823. In gebruik voor de predikanten van de Hervormde Kerk aan de Dorpsstraat, bij Onder de Bomen. Cann Dunn was een der bewoners,
Hier staat meer info over dit pand, zoek even naar Dorpsstraat 160.
Verdwenen Rooms Katholieke Schuurkerk. Destijds gelegen in de Kloosterwaard aan de Bokkedijk, Renkum.
Uit Wikipedia: "Na de Vrede van Munster mochten de Katholieken hun geloof weer belijden en gingen de Renkummers tot 1726 in kasteel Grunsfoort naar de kerk. Daarna werd aan de zuidzijde van de Utrechtseweg, een schuurkerkje ingericht achter Herberg de Vergulde Bock. Deze zogenaamde "koude kerk" viel onder de Wageningse parochie".
naar: Kadastrale kaart 1811-1832: minuutplan Renkum, Gelderland, sectie D, blad 02 (MIN05140D02) Achter de brouwerij annex herberg De Bock, aan de zuidzijde van de Utrechtseweg, is rond 1750 een schuurkerkje ingericht, die door pastoors, die te Wageningen verblijf hielden, werd bediend. Dankzij de familie Staring. De kerk had het uiterlijk van een schuur om niet op te vallen als kerk. De schuur was achter de herberg gelegen, in de uiterwaarden. Men hield de voeten niet altijd droog. Men rook een koestal en daarbij behorende mestvaalt. Het gebouw verkeerde rond 1830 in een slechte staat en was te klein voor 200 kerkgangers. Afgebroken in 1839 als men over kan naar het nieuwe kerkgebouw Deo Sacrum.
In 1755, zo schrijft A.G. Steenbergen (zie literatuur) is pastoor Graes te Wageningen ook de herder in Renkum. In Wageningen werkte hij al vanaf 1731. Hij komt te overlijden in 1763. Zijn opvolger werd C.P. Thijssen. De burgemeester van Wageningen had bezwaar tegen Thijssen, doch de burgemeester liet zich omkopen. In 1776 vertrekt Thijssen naar Elst. Zijn opvolger werd pastoor Th. Krechting. Krechting leidde de Renkumse (bij)statie op eigen wijze. Dat gaf problemen in de eigen parochie en met de magistraten. Kinderen uit gemengde huwelijken werden door Krechting wel gedoopt, elders niet. Eerst als pastoor Daamen (1819 - 1824) aan het werk gaat worden de problemen opgelost. In 1797 waren er in Renkum 126 katholieken op een totaal aantal inwoners van 458.
In Renkum nam het aantal katholieken toe, zodat er op zondag een tweede H. Mis werd gehouden. De benoeming van een extra kapelaan in de parochie zou handig kunnen zijn, maar dat kostte een paar honderd gulden. De Renkummers hadden geen zin dat geld op te hoesten. De Wageningse kerkmeester Peter van Heeswijk, die ook de stadsherberg op de Wageningse markt exploiteerde, spendeerde jaarlijks de 200 gulden opbrengst van zijn weiland: "de Vette Waerd" aan de parochie. Daardoor kon kapelaan Th. Bisselink (1821 tot 1827) benoemd worden. Met overlijden van de weerspannige kerkmeester Offenberg uit Renkum, in 1844, werden de financiële problemen opgelost.
Op 2 juni 1837 werd Johannes Anthonius Taabe, oud-president en voormalig professor van het groot-semenarie in 's Heerenberg in Renkum benoemd. Hij trof er een bouwvallig kerkje aan de rand van de uiterwaarden. Hij ging op zoek naar een nieuwe kerk. Koning Willem I zegde hfl6.000,= toe onder voorwaarde dat het kerkje watervrij zou staan.
In 1810 (uit de opgaven, door de gemeentebesturen ingevolge een schrijven van den Minister van Binnenlandsche Zaken d.d. 27 October 1810 ten behoeve eener enquête aan den landdrost ingezonden) Heeft
Roomsch-Katholiek Wageningen 496 zielen. Harten en Kortenberg 22, Bennekom 14, Achterberg geene, Rhenen 8. De gemeente Renkum met 165 zielen was gecombineerd
met die van Wageningen; onder de kerk van Renkum behoorden ook Doorwerth en Heelsum, waarin samen 35 Katholieken waren.
Voormalige RK Kerk “Maria ten Hemelopneming” en of "Deo Sacrum", Dorpstraat 1 te
Renkum.
Locatie: Hoek Onder de Bomen, N225. Dorpsstraat, weg naar Wageningen tegenover het verdwenen hotel Campman.
De R.K. kerk werd op 29 september 1840 door pastoor Joannes Antonius Taabe ingewijd en opgedragen aan Maria Hemelvaart. (bron Demoed; De Westelijke Veluwezoom in oude ansichten)
Op de grond voor de herberg De Bock, aan de noordzijde van de Dorpsstraat, en wel een gedeelte van het zgn. Kosterieland, begint in 1838 begint de bouw van een kerk. De grond kwam van de hervormde gemeente Renkum die het voor een bedrag van hfl.200,= afstond. Op 29 september 1839 wordt de R.K. kerk, “Maria ten Hemelopneming” ingezegend door de aartspriester van Gelderland Matthias Terwindt. Deze kerk is de opvolger van de Schuurkerk. In de toren werd een 120 kilo zware luidklok gehangen. In de klok waren de namen van pastoor J.A. Taabe en kapelaan F. Fornier gegoten. Bovendien van peter Patrinus en meter Matrina, Willem Offenberg en R. Staring, vermoedelijk de schenkers van de klok. Met het sluiten van de kerk in 1923, blijft de klok behouden en komt te hangen in de dakruiter van de nieuwe kerk.
Het kerkje werd in 1842 voorzien van een orgel tot stichting van de gelovigen en tot nut van de koorzangers. In 1844 werd ten westen van de kerk een kerkhof aangelegd. Enige jaren geleden zijn de laatste resten geruimd ten behoeve van de bouw van enkele bungalows. Op 28 januari 1851 werd er een kruisweg opgericht. In 1855 werd er een parochie in Wageningen opgericht, waardoor de kerk in Renkum een bijkerk werd. De parochie werd in 1875 zelfstandig ten opzichte van Wageningen en kreeg een eigen pastoor: W.H. van Leeuwenberg. Van Leeuwenberg was sinds 1872 kapelaan te Wageningen. De parochie kende toen 465 communicanten. Vijf jaar later waren dat er 580.
Reeds in 1876 begon men plannen te maken de kerk te vergroten. De aanbesteding voor de bouw van het priesterkoor (vergroting van de kerk) en een sacristie vond plaats op 20 april 1881 in hotel Campman. Het priesterkoor werd gebouwd in neo-gotische stijl. De kerk kreeg nu 243 zitplaatsen, zodat voorlopig aan plaatsruimte geen gebrek was. Twee jaar later werd het interieur van het kerkje beschilderd, zodat de witte muren tot het verleden gingen behoren. Een nieuwe tegelvloer werd in 1885 in de kerk gelegd door toedoen van wijlen de heer Hubertus Offenberg, bierbrouwer te Doesburg en zoon van de befaamde kerkmeester. Een dienstbode schonk van haar zuur verdiende spaarcentjes de kerk een zilveren blad met twee ampullen. Ook de naam "Deo Sacrum" stamt uit deze tijd.
Naamlijst van pastoors:
Johannes Antonius Taabe (1839 tot † in 1875.
De parochie werd in 1875 zelfstandig van Wageningen en kreeg toen een eigen pastoor:
W.H . van Leeuwenberg 1875 - 1900 †
C.F.Th. Laarhoven 1900 - 1908
H.B.G. van Leer 1908 - 1916
Kadasterkaart uit 1869
Het aantal parochianen bleef groeien, zodat Renkum in 1897 een hulp voor haar pastoor kreeg in de persoon van kapelaan T. Th. Andriessen. Vanaf 1900 wordt de groei onhoudbaar en het kerkbestuur krijgt dan een grote som geld aangeboden voor de bouw van een nieuwe kerk. Het kerkje was inmiddels veel te klein geworden, omdat het aantal parochianen sedert 1875 bijna verdubbeld was (ca. 1200). De bouw van een grotere kerk gaat niet voorspoedig.
Eerst in 1923 werd dit bedehuis afgebroken, nadat vooraan in de Dorpsstraat een nieuwe kerk was gebouwd. Zondagavond, 6 oktober, neemt de parochie definitief afscheid van het oude kerkje. In een plechtige processie brengt men het H. Sacrament over naar de feestelijk verlichte nieuwe kerk. De oude kerk wordt in het najaar gesloopt.
In 1974 komt er een klein appartementengebouw op de locatie van de voormalige kerk: adres Rijksweg 189 (a) te Renkum.
Ook verkoopt het kerkbestuur de oude pastorie.
In de jaren 90 van de vorige eeuw wordt het kerkhof geruimd.
In 1903 vermaakten de heer en mevrouw S.M. van Wijck - Conijn uit Heteren hun villa met koetshuis en tuin aan de Nieuweweg (waarschijnlijk destijd nr 1, nu nr 5 in Renkum aan de katholieke parochie Renkum. We kennen de familie van Wijck ook als steenfabrikant. Aangevuld met een bedrag van hfl10.000,=. Opdracht hierbij was, maak binnen drie jaar een katholieke meisjesschool. Tot dan toe was er alleen maar openbaar onderwijs. De erflaters hadden reeds contacten gelegd met de zusters Urselinen, die onder andere ook het pensionaat Jeruzalem in Venray leidden, waar ook de kinderen van Van Wijck waren geweest. In oktober
1904 kwamen de eerste zusters van de Urselinen congregatie naar de Nieuweweg 2 te Renkum. Ze begonnen er een bewaar- meisjes- en naai-school. Iets later verscheen in de tuin van de villa een drieklassige school. En werd het koetshuis de bewaarschool. Ze gingen wonen op het landgoed Ewilca aan de Utrechtseweg. Het latere Ursula klooster.
Nog een foto.
De verdwenen Pastories van Deo Sacrum, Dorpsstraat, Renkum.
Ook bekend als Tondano en Villa Meta.
In 1875 wordt Renkum een zelfstandige parochie en wil men dus ook een eigen pastorie. De kerk Deo Sacrum staat er al een aantal jaren. Pastoor van Leeuwenberg wilde graag in de buurt van zijn kerk wonen.
Voordat villa Meta als pastorie werd gebruikt, was er een andere pastorie in gebruik. Er werd in 1875 aan de zuidzijde van de Dorpsstraat, schuin tegenover de kerk en westelijk van de locatie van het voormalige Campman een pastorie gebouwd. Of de kerk deze villa gebouwd heeft, blijft nu even een vraagteken want elders vond ik dat Huize Tondano, gebouwd werd door de heer van der Kolf. De kerk was na vd Kolf wel de eigenaar.
Daarna wordt villa Meta gebruikt als pastorie.
Kadastrale Hulpkaart 547. De Oude Kosterie is rechtsboven te zien.
In 1934 werd villa Meta verkocht door mw. Marmelstein-van Prehn: Uit de Oosterbeekse Courant van 25-08-1934.
Tondano werd in 1944 verwoest, doch deed al sinds 1885 geen dienst meer. Na die tijd was de villa "Meta", naast de kerk, de pastorie.
Hoe het krantenbericht hiernaast le lezen is? Wat was het heerenhuis en welke fabriek stond er toen. Reeds in 1876 begon men plannen te maken de kerk te vergroten. Hiervoor zocht men een jaar later contact met Architect Alfred Tepe uit Utrecht. De grond voor de pastorie was reeds gekocht van de Hervormde kerk. De functie van pastorie voor villa Meta eindigt als in 1923 de nieuwe Katholieke kerk met pastorie aan de andere kant van het dorp in gebruik worden genomen.
Uit Demoed; Van een groen zoom ..., 1953: De nieuwe brouwerij komt later ook in handen van dhr. Leygraaf, welke voor zich gelijk met de brouwerij, reeds in 1863 daarvóór het herenhuis liet bouwen. Omstreeks 1875 wordt het achtergedeelte der brouwerij afgebroken, en gaat de woning dienst doen als R.K.-pastorie. Het bedrijf (brouwerij) is omstreeks 1900 opgeheven, doch de nog aanwezige grote kelders wijzen nog op de aard van het bedrijf.
Uit een advertentie:
"De deurwaarder F. van Heelsum, zal op maandag den 16de April 1877, des middags ten 12 ure, ten verzoeke van den heer G.C. Verwaaijen, aan de nieuwe R.K. pastorie, te Renkum, publiek verkopen .........."
1ste Hervormde kerk Renkum, Kerkstraat 7, Renkum.
"Renkum, 3 April. Heden was het voor de Gemeente een blijde feestdag. Behoefde zij een grooter en beter bedehuis, in die behoefte is voorzien; zij heeft een zeer ruim smaakvol kerkgebouw bekomen. Heden werd het aan God en Zijne dienst eerbiedig opgedragen, onder voorgang van onzen Leeraar, Ds. H. Gann Dun, naar aanleiding van Genesis XXVIII: 17m.: “Dit is niet dan een huis Gods," ons wijzende op de vaardige hoogschatting en duur verpligte beantwoording aan de verhevene en veel bedoelende bestemming van het heiligdom. De plegtigheid werd door een talrijk samengevloeide menigte, ook van elders opgekomen, met veel belangstelling bijgewoond". Uit: Stemmen voor Waarheid en Vrede, 1864.
Naamlijst van predikanten:
1859-1868 ds. Hendrik A. Gann Dun, overleden in 1868.
1869-1877 ds. Bastiaan Mossel, overleden in 1877.
1879-1884 ds. Everard Egidius Gewin, vertrokken naar Utrecht.
1885-1886 ds. Dirk Martens Boonstra, vertrokken naar Oud-Alblas.
1888-1891 ds. Dirk Cladder, vertrokken naar Schoonrewoerd.
1892-1901 ds. Christoffel Ynzonides, vertrokken naar Elburg.
1901-1905 ds. Gerhard Nijhuis, overleden in 1905.
1905-1907 vacature.
1907-1908 ds. Jan Daniel de Lindt van Wijngaarden, vertrokken naar Putten.
1908-1916 ds. Hendrik Antoon Heyer, vertrokken naar Vlaardingen.
1916-1918 ds. Jacobus Gerardus Dekking, vertrokken naar Putten.
1918-1927 ds. Pieter de Looze, stopt te Heelsum, blijft wel werkzaam in Renkum.
1934 -xxxx Ds W. Deur
ds. Cladder
De kosterie van deze kerk stond op de Rijksstraatweg en is door mw. Le Maitre-Buse in 1903 aan de kerk verkocht. Tegenwoordig is er nieuwbouw op de Utrechtseweg 123, Renkum.
Uit de Arnhemsche courant van 13-05-1937: "In de Gereformeerde Kerk vond gisteravond de overdracht plaats van het nieuwe kerkorgel. Kansel en podium had men voor deze gelegenheid met bloemen en planten versierd. Na de opening en een krachtig pleidooi voor de kunst als dienaresse óók van de kerk door dr. G. Keizer, werd vervolgens het orgel door een der comité-leden aan den kerkeraad overgedragen. Tijdens het verdere gedeelte van den avond hebben de gemeente-leden rijkelijk kennis gemaakt met de werkelijk schoone klanken, die de heer J. G. Kunst uit Arnhem (die eveneens het orgel naar hier heeft gebracht en opgebouwd) aan dit instrument wist te ontlokken. Het orgel bezit 420 pijpen, 8 sprekende registers en pedaal, terwijl de windtoevoer langs electrischen weg geschiedt. Het geheel is opgebouwd in een stijl, die past bij het kerkgebouw. Voorts zong Mej. de Bruijn uit Apeldoorn (sopraan) nog eenige liederen, waarbij opviel, hoe buitengewoon dit orgel zich, eveneens als begeleider van solo-zang leent. Tenslotte bracht ds. P. C. de Bruijn uit Apeldoorn namens den Kerkeraad dank aan allen, die aan de tot standkoming van het orgel en aan de organisatie, alsmede aan het welslagen van dezen avond hadden medegewerkt. Vermelden we nog, dat tijdens de pauze ververschingen werden aangeboden en een collecte werd gehouden ter bestrijding der gemaakte kosten. Deze collecte bracht nog ruim ƒ 32 op".
In de periode sept 44 - mrt 45 werd de kerk zwaar beschadigd.
In 1950 vervangen door nieuwbouw.
De BAG is onduidelijk:
Er is bij de BAG kennelijk geen verschil tussen de kerk en de aanleunwoning. De BAG geeft als jaar van ingebruikname 1928, of te wel het jaar van de renovatie naar een timmerwerkplaats.
De voormalige Gereformeerde kerk aan de Molenweg bestaat uit een eenvoudige kerk met houten gewelven en werd in 1889 gebouwd. De gereformeerde kerk heeft dit gebouw in gebruik gehad tot 1928, waarna de bestemming wijzigde in 'timmermanswerkplaats'.
De kavel is nog leeg in 1873. In de tekst staat verkoop door Krum, het is een veldwerkkaart, en of je nu Crum met een C of een K schrijft hoor je niet als je op de locatie kennis maakt.
De al aanwezige woning op de locatie van de pastorie is kennelijk gebouwd in 1872 (C 957)
J.P. Crum, schonk medio 1879, geheel kostenloos, een perceel grond waarop in 't najaar een kerk kon worden gebouwd aan de Molenweg te Renkum.
Een kadasterkaart uit 1881, de kerk en de pastorie zijn wel herkenbaar. De kerk heeft nog geen uitbouw in de richting van de pastorie.
Veelal is er een kerk en een school, in dit geval was de school er in 1883 eerst, de christelijke school "Laat de Kinderkens tot Mij komen" op de hoek van de Kerkstraat en Groeneweg te Renkum, afgebroken in 1970. De kerkelingen die op 24 mei 1889 bijeenkwamen in deze school besloten zich los te maken van de Nederlands Hervormde Kerk. In de begin jaren kwam men samen in het bakhuis van de boerderij-woning van Jan van Kranen aan de Kerkweg te Heelsum 't ouwe bakhuus" (gesloopt 1968). Nog een krantenfoto uit de Veluwepost van 18 april 1969, net voor de sloop van de school en het doortrekken van de Groeneweg:
Jan Rothuizen, bouwmeester uit Heelsum tekende voor de kerk een rechthoekig gebouw met schuine kap. Boogramen in de zijgevels. Een grote dubbele deur aan de voorzijde. Twee ranke spitsjes op iedere hoek aan de voorgevel en een vriendelijk torentje op 't hoogste punt. Aan de achterzijde een kleine ruimte voor vergaderingen. De firma F. & J. van Scherrenburg te Renkum kreeg de bouwopdracht voor ƒ1830.-. Begin september 1889 ging de eerste spade de grond in. En op 8 december 1889 was de kerk klaar. Ds. E. Eisma uit Bennekom werd uitgenodigd de kerk officieel in gebruik te nemen.
Uit Het Nieuws van den Dag, 11 December 1889: Te Renkum is Zondag de nieuwgebouwde kerk ingewijd door ds. E. Eisma, pred. te Bennekom. Het gebouw kan een 400-tal personen bevatten. Er werd een Frans Seraphinorgel met eikenhouten kast en drie spelen, dat voor ƒ 225.- aangeschaft bij Goldschmeding in Amsterdam. De 17-jarige Marten Schut haalde
eruit wat erin zat.
Het duurde twee jaar alvorens de kerk een eigen predikant kon aanstellen: Een traktement van ƒ 100.- per maand. Een kerkje, op de groei gebouwd met 200 zitplaatsen, dat zondags amper 80 zielen bevatte. Er kon zo geen predikant gevonden worden. Er was al twee keer een brief gegaan naar ds. Adrianus de Vlieg (1847 - 1906) te Halfweg en een derde keer werd de brief persoonlijk overhandigd. In klemmende bewoordingen zal de afvaardiging van Renkum ds. de Vlieg hebben geconfronteerd met de noden van haar kleine gemeente. En aldus werd ds. de Vlieg de eerste predikant. Hij begon op 17 januari 1892.
In 1875 bouwde veldwachter Stephanus van Zoest een huis op de hoek van de Kerkstraat en de Molenweg te Renkum, tegenwoordig Molenweg 58 te Renkum (de BAG geeft 1891 aan?). Een riante woning die van Zoest midden 1890 te koop aanbood. De gereformeerde kerkenraad besloot de unieke kans in het bezit van dit huis te komen, te benutten. Een pastorie vlak naast de kerk, wat wil je nog meer. De kerkelijke interesse zou de prijs kunnen opdrijven. Daarom maakte men gebruik van een stroman, H.H. v. Roest. Van Roest kon het in 1890 kopen voor ƒ 2800.-. Het pand dat nu aan de kerk is vastgebouwd (Molenweg 56) ontstond eerst in 1928 (bron de BAG).
Een kaart uit 1904, er wordt een schuur achter de pastorie gebouwd.
Als pastorie was het pand Molenweg 58, Renkum, ingebruik tot in de oorlog in gebruik
In 1942 woont H.Z. de Mildt, de predikant, op de Molenweg 58.
Na de oorlog was de pastorie onbewoonbaar door oorlogsschade. Het dak was door minstens drie voltreffers zwaar beschadigd, zodat sneeuw en regen maandenlang vrij spel hadden gehad. De via schuifdeuren aan de huiskamer gekoppelde voorkamer op de begane grond, met drie ramen richting Groeneweg, Kerkstraat en iets minder duidelijk ook de Molenweg, was heel vernuftig omgebouwd tot een soort 'fort, met schietgaten voor mitrailleurs in drie richtingen', om het de naderende bevrijders moeilijk te maken.
Rond 1902 werd het gebouw te klein. En er waren ook andere problemen: Kerkgangers werden in de avonddienst onwel. De walmende petroleumlampen, de stinkende kachel en de vele tientallen hete stoven verspreidden een ondraaglijke lucht. Voor de winter werden de olielampen wel vervangen door gasverlichting, maar te vaak ploften de kousjes kapot. En de ventilatie? Wie zat er nou graag op de trek? Er werden drie plannen gesmeed.
1. Bouw van een nieuwe kerk in de pastorietuin.
2. Bouw van een nieuwe kerk halfweg richting Heelsum.
3. Uitbreiding van het bestaande gebouw met een zijvleugel.
Met wisselend succes hebben deze plannen om de voorrang gestreden.
Zelfs de beroemde architect Kuipers, kwam in beeld. Men koos zuinig voor een idee van de eerste architect Jan Rothuizen uit Heelsum, uitbreiding met een zijvleugel à ƒ 4400.-
Even inzoomen op het naambord.
De Heelsumse gereformeerden waren in 1920 de zondagse gang naar Renkum zat. Dertig jaar naar Renkum lopen, veelal tweemaal per zondag, zaten hen gevoelig in de benen. Daar moest een einde aan komen. Met grote voorzichtigheid ging men te werk. Er zou al veel gewonnen zijn als b.v. eenmaal per zondag een dienst in Heelsum kon worden gehouden. Die mogelijkheid deed zich voor. Het Hervormde kerkje op de heuvel was voor Gereformeerde middagdiensten te huur. 225 Heelsummer gelovigen schreven een brief. Er was echter geen predikant op dat moment in Heelsum. In 1922 werd een eigen kerk niet haalbaar geacht. In 1923 een nieuwe poging. Met Renkum de kosten delen à ƒ 1650.- voor Renkum en Heelsum elk. Dat was nog niet het probleem, maar er was geen kerk in Heelsum. In 1924 maken de Heelsummers het duidelijk, als samen met Renkum niet kan, dan maar alleen. De afstand naar Renkum was onoverkomelijk. Moeders mogen niet aan hun lot worden overgelaten. Vanwege de kinderen kunnen zij niet drie uur afwezig zijn. En juist de moeders hebben de meeste behoefte aan vertroosting en bemoediging. Oplossing 2 uit 1902 kwam weer op tafel. In 1926 komt er een bouwcommissie en reeds op reeds op 2 december kon ds. de Mildt de eerste steen te leggen. En zo komt er in 1928 een nieuwe kerk te Renkum, op de grens met Heelsum.
De kerkbouw verliep voorspoedig. Op 8 augustus 1928 werd de kerk in aanwezigheid van het gemeentebestuur en tal van prominenten uit de samenleving in gebruik genomen met een preek van ds. de Mildt. Henri Zacharias de Mildt; 1887 -1973.
De situatie in 1927, twee panden op de hoek Molenstraat - Kerkstraat, de kerk en de pastorie. De Kerk heeft al wel een uitbouw.
De oude kerk komt te koop. Er waren enkele gegadigden. Molenaar Roosenboom kon de ruimte tegenover hem als voorraadschuur goed gebruiken. Doch de kerkenraad wees zijn bod van de hand. Op 3 september 1928 werd de kerk aan de Molenweg verkocht voor ƒ 5000.- aan aannemer J.J. Wernand. Hij kreeg de voorkeur. Want Roosenboom had jaren geleden een zinsnede in het verkoopcontrakt van notaris Sluis te Wageningen laten opnemen, luidde: "De kooper verbindt zich zoowel voor zich als voor zijne opvolgers in den eigendom in het gekochte gebouw geene kerkdiensten te zullen houden of doen houden of tot andere kerkelijke doeleinden of bijeenkomsten van godsdienstigen aard te bezigen op verbeurte van ƒ 2000.- bij het enkel constateeren der overtreding."
Volgens de BAG wordt in 1928 de woning naast de kerk aan de Molenweg 56 gebouwd.
Tijdens de leegstand is er een timmerwerkplaats, opslagruimte, caravanstalling, kennelijk steeds Wernand als eigenaar, die rond 1985 het oude gebouwtje weer in oude luister wil herstellen. (zie pagina 136 van Fotoboek van de dorpen Renkum + Heelsum, Burgsteyn en Heijers; 1985.) Elders is te lezen dat Andé van Dijk er in 1984 ging wonen.
Oorspronkelijk stond er een torentje boven op de kerk. Toen de nieuwe bewoner in 1984 de woning betrok werd het torentje eraf gehaald en de vaan geplaatst.
Naamlijst van predikanten:
ds. A. de Vlieg 17-1-1892 - 15-1-1899
ds. A.P. van de Sluijs 22-4-1900 - november 1906
ds. W.B. Renkema 16-6-1907 - 13-10-1912
ds. G. v.d. Zanden 12-10-1913 - 26-9-1920
ds. H.Z. de Mildt 27-11-1921 - 4-4-1943
----
Zie verder bij de Gereformeerde kerk Renkum - Heelsum, Utrechtseweg 93, Renkum.
Meerdere teksten zijn bewerkt overgenomen uit het boek van Nic. Jansen: Van grote en kleine dingen: grepen uit het 100-jarig bestaan van de Gereformeerde Kerk van Renkum en Heelsum: 12-6-1889 - 12-6-1989 uit 1989.
De oude pastorie in 2024
gereformeerdekerken.info/ Iets over de geschiedenis
RK kerk . Utrechtseweg 153, Renkum.
Ook bekend als RK kerk Onze Lieve Vrouw ten Hemelopneming - Maria Hemelvaart.
enige oorlogsschade
De R.K. Kerk Onze Lieve Vrouwe ten Hemelopneming werd ontworpen rond 1918 en de bouw werd uitgevoerd in 1922-1923. Het neogotisce ontwerp is van de hand van Jos Cuypers. Bouwpastoor was pastoor M.J.H. Wolters. Het gebouw herbergt een laat 14e-eeuws houten beeld van Maria met Kind. Het beeld was vanaf de middeleeuwen al in Renkum en kwam, nadat het na de reformatie naar Utrecht ging, in 1928 weer terug. Tot 1966 was de kerk een bedevaartsoord. De driebeukige kruiskerk is nog steeds in gebruik als R.K. kerkgebouw.
De parochie werd in 1875 zelfstandig van Wageningen en kreeg een eigen pastoor: W.H. van Leeuwenberg. Omdat de bestaande kerk te klein werd, werd tussen 1922 en 1923 de huidige parochiekerk gebouwd naar een ontwerp van de Roermondse architect Jos Cuypers. Op 11 september 1923 consacreerde de aartsbisschop van Utrecht, Van de Wetering, de kerk. Achter en om de kerk werd in 1925 een processiepark aangelegd, dat in 1938 verrijkt werd met een kapel en in 1953 werd de kerk vernieuwd (vaste zitplaatsen, podium voor de kapel). Nadat de processies in 1966 stopten is het park in verval geraakt. Rond de kerk is in 2012 een Rozenkranspark, Rosarium Mariae, hersteld en geopend.
Naamlijst van pastoors:
M.J.H. Wolters 1916 - 1946 †
Adrianus van Hofslot xxx tot 1932
G.J. Jansen 1946 - 1954
A.B. de Jong 1954 -1972
G.J.H. Nijhuis 1972 - 1992 †
L. Goertz 1994 - 2008
H.W.M. ten Have 2009 -
Rond 1900 wordt de groei van de parochianen onhoudbaar en het kerkbestuur krijgt een grote som geld aangeboden voor de bouw van een nieuwe kerk. In 1917 door het kerkbestuur van de Wed. Ploem, het in 1861 gebouwde herenhuis Lemgo met de daarbij behorende terreinen wordt aangekocht voor 17.653 gulden. In de zomer van hetzelfde jaar volgt de aankoop van het huis en de tuin van de smid H. Janssen, ten westen van Lemgo aan de Utrechtseweg gelegen (nu pastorie en tuin). In 1920 koopt de kerk dan nog de villa Ewilca met de grond, zodat het kerkbestuur voor de bouw van een kerk, scholen en klooster en de aanleg van een kerkhof twee zeer dicht bij elkaar gelegen bouwterreinen van totaal ruim 5 1/2 hectare ter beschikking heeft.
Met een lening van 70.000 gulden, een ruime gift van Mgr. Van de Wetering en de wekelijkse bijdragen, die per jaar 4000 gulden opbrengen, gelukt het pastoor Wolters een gezonde financiële basis te leggen voor de bouw van de nieuwe kerk.
In 1919 is het eindelijk zo ver, dat het benodigde geld aanwezig is. De architect Joseph Cuypers (zoon van Pierre Cuypers) heeft reeds een plan klaar voor een kerk, bestaande uit een schip met houten gewelven, van ca. 550 zitplaatsen. Ten gevolge van de economische regressie vanaf 1920 worden de plannen pas weer in het voorjaar van 1922 voor de dag gehaald. Pastoor Wolters: 'Dankzij de groote prijsdalingen en onze afwachtende houding, alsmede het in dien tijd overgespaarde geld, konden wij onze plannen aanmerkelijk verbeteren'. En inderdaad, het schip kan worden uitgebreid met een priesterkoor en twee beuken, terwijl de houten gewelven in steen kunnen worden uitgevoerd.
Op 22 augustus 1922 vindt dan ook de aanbesteding plaats, en wordt de bouw gegund aan de laagste inschrijver, G. Nollen uit Den Haag (f 97.650 met leien dakbedekking). Maandag 11 september wordt de eerste spade in de grond gestoken. Op 11 september 1923, kan de nieuwe kerk door de aartsbisschop van Utrecht, Mgr. Van de Wetering, worden geconsacreerd. In 1923 begint men met de bouw van de pastorie.
Door oorlogssschade worden de diensten tijdelijk in een gymnastiekzaal aan de Nieuweweg gehouden.
Het orgel is gebouwd door firma L. Verschueren in 1950. In het koor staat ook een elektronisch Johannus orgel. In 1925 werd om en achter de kerk een processiepark aangelegd, dat in 1938 verrijkt werd met een kapel en in 1953 werd vernieuwd. Nadat de processies in 1966 stopten is het park in verval geraakt. Rond de kerk is in 2012 een Rozenkranspark, Rosarium Mariae, hersteld en geopend. Het park is tevens meditatiepark. In augustus 2012 vestigde zich een vijfhoofdige Braziliaanse religieuze gemeenschap 'Sjalom' in de pastorie van de kerk. Tegenwoordig een onderdeel van de RK Parochie Titus Brandsma.
De in de kerk aanwezige hieligenbeelden zijn ook van Cuypers. Glaskunst is van Octave Van Nispen tot Pannerden, die toen in Doorwerth woonde.
2019: De parochianen van de Onze Lieve Vrouw Ten Hemelopnemingkerk in Renkum krijgen steun uit onverwachte hoek. Het Cuypersgenootschap uit Amsterdam heeft deze maand bij de gemeente Renkum het verzoek neergelegd om het gebouw van de katholieke gemeenschap op de gemeentelijke monumentenlijst te zetten. Eenmaal op de lijst lijkt sloop niet meer mogelijk. In mei 2020 zet de gemeente Renkum de kerk op de monumentenlijst.
herstelde oologsschade is goed te zien.
Het Mariabeeld van Renkum.
Hamaland en het kerspel Renkum
www.mariavanrenkum.nl
Wikipedia
Gereformeerde kerk Renkum - Heelsum, Utrechtseweg 93, Renkum.
Deze kerk verving de Gereformeerde kerk aan de Molenweg uit 1889.
Op de plek van de huidige Gereformeerde Kerk, Utrechtseweg, Renkum stond in 1832 nog de villa van de Rentmeester Pieter van Kesteren. Hij was rentmeester bij de baron van Brakell.
De Gereformeerde kerk is ontworpen in 1925 en gebouwd vanaf december 1927. De kerk werd in augustus 1928 in gebruik genomen. De architect is Egbert Reitsma, die het bouwde met zijn geliefd materiaal: onvolmaakte bakstenen. Het gebouw is wat de bouwstijl betreft verwant aan de Amsterdamse School en een goed voorbeeld van Reitsma’s bouwen. (Bron)
Een zaalkerk met fronttoren in licht expressionistische vormen. Typerend werk in het oeuvre van architect Egbert Reitsma (1892-1976).
Een bouwcommissie heeft als eerste taak was een geschikt terrein te vinden. Al spoedig werd duidelijk dat het stuk grond waar de kerk nu staat, voldeed aan de gestelde eisen
van omvang en prijs. Inmiddels waren kerkenraad en bouwkommissie unaniem van mening dat het ontwerp van architect Egb. Reitsma uit Groningen prevaleerde. Reitsma's ontwerp toonde een gebouw van ruim 400 zitplaatsen, opgetrokken met op waals-formaat zwaargetrokken stenen, d.w.z. stenen met brandkoppen en -vlakken, die wonderwel zouden harmoniëren met de omringende natuur. De Gemeente Renkum gaf haar goedkeuring. Aannemer E. Kwant was op 7 oktober 1927 de laagste inschrijver voor ƒ 29.000.- en reeds op 2 december 1927 kon ds. de Mildt de eerste steen leggen. Er kwam ook een paardenstal voor boer Nieuwenhuijzen die 's zondags vanaf hoeve "Klein Amerika" met zijn huifkar ter kerke reed. De kerkbouw verliep voorspoedig. Op 8 augustus 1928 werd de kerk in aanwezigheid van het gemeentebestuur en tal van prominenten uit de samenleving in gebruik genomen met een preek van ds. de Mildt.
Voor de WWII en de naoorlogse verbouwing.
Er komen voor- en tegenslagen. Papierfabriek Van Gelder verplicht het personeel om ook op zondag te werken. De ouden van dagen konden met de auto naar de kerk. Het verenigingsleven kwam tot rijke bloei. De De knapenvereniging "Jonathan" gaat in de zomer van 1927 al een fietstocht organiseren. Er komt een meisjesvereniging "Onze tijd-Onze roeping" in 1930. Er komt een meisjesvereniging "Wees een Zegen" in 1933. Er kwam een evangelisatie-koor "Nieuw Leven".
Naamlijst van predikanten:
ds. H.Z. de Mildt 27-11-1921 - 4-4-1943
ds. Bernhard Daniel Smeenk 27-6-1943 - januari 1947 (volgens Jansen), of 1-11-1948
ds. A. Plaatsman 29-6-1947 - 27-1-1952
ds. J. Brouwer 31-8-1952 - 4-9-1960
J.W. Slingenberg ingevallen in 1960
J. v.d. Horst ingevallen in 1960 en 1967
ds. W.C. v.d. Brink 18-12-1960 - 8-10-1967
P. v.d. Spek voor Oranje Nassau's Oord 1963-1970
J.A. Meijer ingevallen in 1967
ds. D. v. Santen 7-4-1968 - 5-1-1975
ds. H. Peper 31-8-1975 - 26-10-1980
Ds. H.A. Starrenburg 1978-1980
Ds. H.J de Boer 1981-1984
ds. B. Ledegang 18-4-1982 - 1989
H.E. Schouten na vertrek ds. H. Peper in 1980
Ds. L. Oranje (industriepredikant) 1984-1987
Ds. J.B. Kuhlemeier 1985-1997
Ds. W.A. Andela 1990-1998
Ds. M.A. Andela-Hofstede 1990-1998
Ds. W. Broekema 1999-2007
Ds. H.J.M. van der Woude 2006-2015 voor ONO
Ds. A. van Veen, 2009 - heden
De BAG bedoelt met bouwjaar, het eerste jaar nadat de kerk in gebruik is genomen. Link.
Jammer, begin 2019 heeft Connection deze fout van het bouwjaar (schermprint uit 2014) in de BAG opgelost, de kerk is daarmee in een klap meer dan 500 jaar jonger geworden.
In de namiddag van 10 mei 1940 trok het Duitse leger via de Utrechtseweg richting Grebbelinie. Vele bewoners moesten hun huizen verlaten en zochten een onderkomen in hun naaste omgeving. Na de capitulatie keerden zij terug en kwamen oog in oog te staan met de chaos in hun woningen. Half juni 1940 pakten de jeugdclubs de draad weer op. In november moesten echter de politieke onderwerpen op last van de bezetter van hun agenda's worden geschrapt. Voor de leden van de meisjesverenigingen werd het moeilijk om in de verduisterde winteravonden naar het vergaderlokaal te gaan. Gelukkig werd er iets op gevonden. Dat bleek toen de J.V.-ers in 't voorjaar van 1941 blij werden verrast met 80 sigaretten, als dank voor de bestel- en ophaaldiensten voor de gereformeerde joffers. In de zomer van 1941 volgde het verbod op het verschijnen der jeugdbladen. Ruim een jaar later moesten alle jeugdverenigingen hun werkzaamheden staken. De kerkenraad was gehandicapt door de ziekte van ds. de Mildt die zich, geheel overspannen, in 1942 van zijn gemeente moest losmaken. Ds. de Mildt ging in Ede wonen. Daar werd in 't najaar van 1944 van de predikant door een Duitse motorpatrouille neergeschoten. Na de oorlog predikte ds de Mildt nog één keer. Hij overleed jaren later in 1973.
De kerkenraad huldigde in de oorlog de stelling: rustig afwachten. Na de Duitse inval vormden zich in onze dorpen al spoedig de eerste kernen van verzet. Ook leden van gereformeerde kerk lieten zich niet onbetuigd. In Heelsum organiseerden o.m. Theo Geurtsen met Johan Crum en Dirk Goedhart de opvang van onderduikers en ontheemden. In Renkum waren dat Johan en Wim Snoek, Henk v.d. Hul, Chris Scholten en de families Lourens en Meischke.
Einde juni 1943 kwam ds. B.D. Smeenk (1908 - 2002) van Blokzijl naar Renkum. Al tijdens zijn intrede op 27 juni sprak hij duidelijke taal aan het adres van de bezetter. Zijn luisteraars voelden dat de nieuwe predikant het niet bij woorden zou laten. Onmiddellijk pakte hij het verzetswerk op. Aan de uitbouw ervan gaf hij een enorme stimulans. De pastorie aan de Kerkstraat werd een pleisterplaats en doorgangshuis. Zij die op de vlucht waren om aan de greep van de Duitse horden te ontkomen, vonden van hieruit een veilige plaats.
Met name voor de joodse verdrevenen zette ds. Smeenk zich onnavolgbaar in. Hoeveel
zonen en dochters van het "oude volk" hij gered heeft van de concentratiekampen
is onbekend gebleven. Ds. J.M. Snoek schrijft later in een brief van maart 1988 dat het getal dichter bij de 100 dan bij de 50 ligt. Een maand voor de komst van ds. Smeenk waren alle mannen van 18-35 jaar opgeroepen voor de vijand te gaan werken. Smeenks overredingskracht niet te zwichten voor het goddeloze nazisme heeft zeer velen weerhouden aan deze oproep gehoor te geven. Zijn naaste medewerkers waarschuwden hem dikwijls voor het grote gevaar dat hij naar zich toe trok. Maar iedere schijn van vrees wuifde hij weg. God had een wachter voor zijn deur gezet, was zijn antwoord. Najaar 1943 startte hij samen met zijn vrouw Josina Knap het jeugdwerk opnieuw. Het Duitse verbod negeerde hij, zoals hij alles afwees wat tegen zijn overtuiging inging. Smeenk stond als een rots in de branding, de zwakken vermanend de geest van vreesachtigheid geen kans te geven. Smeenk wilde niemand verliezen. De gemeente groeide samen tot een hechte eenheid. De vrijmaking die in 1944 kerkelijk Nederland in beroering bracht, ging de kerkdeuren voorbij. Toen de kerkelijke broedertwisten op haar hoogtepunt waren, moest de gehele Veluwezoom evacueren. Op dat moment was er voor allen maar één axioma: het behoud van lijf en goed.
Na de terugkeer van de evacuatie in 1945 was men dankbaar elkaar weer te ontmoeten in de vertrouwde kerkruimte. Half mei 1945 hield ds. Smeenk in een villa aan de Utrechtseweg zijn eerste preek voor 20 aanwezigen. Enkele weken later werden de diensten weer in de eigen kerk gehouden. De kerk had het oorlogsgeweld redelijk doorstaan. Wel gutste de regen soms door de gaten in het dak. Geen nood. Onder uitgestoken paraplu's bracht de eerste herstelcollekte ƒ 15.000.- op. Het was een blij dankoffer. De eenheid was behouden, had opnieuw gestalte gekregen. Meer dan voorheen had men elkaar nodig om te bouwen aan een nieuw begin.
Lees hier meer over ds. Smeenk.
De Hervormde kerk in Renkum was in 1944 verwoest. Een broederlijke overeenkomst tussen de kerkeraden kwam tot stand. De Renkumse hervormden hebben tot 1950 beschutting en gastvrijheid gevonden onder het gereformeerde dak. Als dank ontvingen de gereformeerden een Statenbijbel.
Na de terugkeer van de evacuatie in 1945 was men dankbaar elkaar weer te ontmoeten in de vertrouwde kerkruimte. Half mei 1945 hield ds. Smeenk in een villa aan de Utrechtseweg zijn eerste preek voor 20 aanwezigen. Enkele weken later werden de diensten weer in de eigen kerk gehouden. De kerk had het oorlogsgeweld redelijk doorstaan. Wel gutste de regen soms door de gaten in het dak. Geen nood. Onder uitgestoken paraplu's bracht de eerste herstelcollekte ƒ 15.000.- op. Het was een blij dankoffer. De eenheid was behouden, had opnieuw gestalte gekregen. Meer dan voorheen had men elkaar nodig om te bouwen aan een nieuw begin.
De pastorie aan de Molenweg in Renkum was onbewoonbaar. de domineesfamilie kon terecht in villa Martha, van 'de dames Molenkamp', naast de kerk. Smeenk verhuisde naar deze woning die daarna als pastorie in gebruik werd genomen. Intussen werkte ds. Smeenk in hecht teamverband samen met zijn hervormde ambtsgenoten, waarbij kapelaan Stockman zich geestdriftig aansloot. Met personen van uiteenlopende richtingen bundelden zij hun krachten in Nationaal Volksherstel ten dienste van de wederopbouw. Ook in de HARK (Hulpaktie Rode Kruis), die verantwoordelijk was voor de verdeling van het goederenaanbod dat uit het gehele land en uit het buitenland naar de berooide gebieden toestroomde.
De Jongeren Vereniging begon weer op 1 augustus 1945. In het najaar van 1945 is er een nieuw fenomeen, de gereformeerde padvinderij onder leiding van hopman N. Jansen
en de vaandrigs J. Aalbers, F. Rothuizen en W. Snoek. Evangeliste Annie Geleijnse nam als akela, de begeleiding van de welpen op zich. Het idee voor deze verkennersgroepen werd gelanceerd door de Arnhemse ds. J. Overduin die in Dachau een r.k. priester enthousiast over deze tak van jeugdwerk had horen vertellen. De geref. "Brinio-groep" te Renkum had haar troepenhuis op het terrein westelijk van de kerk. Zij ging, mede door de negatieve waardering van de kerkenraad, in maart '49 ter ziele.
Februari '47 preekte ds. Smeenk zijn afscheid. Zijn vrouw en kinderen betrokken een huis aan de Crocuslaan in Heelsum. Vandaar zijn zij in het najaar van 1948 vertrokken naar Amsterdam, waar ds. Smeenk zich ging wijden aan "de evangelieverkondiging onder de Joden", later "het gesprek tussen Kerk en Israël" genoemd.
Op 29 juni 1947 stond reeds een nieuwe predikant op de kansel, ds. Aris Plaatsman, 37 jaar oud. Hij betrok een villa, die gebouwd door de vermaarde architect F.A. Eschauzier. Een de pastorie die direkt na de oorlog was gehuurd en die begin juli 1947 voor ruim ƒ 21.000.- werd gekocht van Jeanne Henriette van Lanschot Hubrecht, weduwe van Henri Alexander Ruysch Lehman de Lehnsfeld en kerkelijk eigendom werd.
In 1946 stammen de glas-in-lood panelen naar het ontwerp van Quirinus Bakker, glazenier bij atelier De Nooij te Heelsum. Over zeven ramen zijn de zes scheppingsdagen uitgebeeld, terwijl het achtste raam een herscheppingssymbool voorstelt: het nieuwe Jeruzalem nederdalende op de aarde.
Rond 1947 werd met het "Commissariaat voor Oorlogsschade" overeenstemming bereikt over het bedrag der herstelwerkzaamheden van alle kerkelijke eigendommen. Met de restauratie van het kerkorgel werd de fa. Sanders & Zn. te Utrecht belast, die hiermede in januari van 1948 begon. Ruim ƒ 5000.- was ermede gemoeid.
"De inrichting van de kerk is na de oorlog gewijzigd, mede door oorlogsschade. Het meubilair is vervangen en er is een galerij aan de ingangszijde ingebouwd. Mogelijk vond men de kerk te donker en is daarom bij de aanzet van het gewelf een rij liggende glas in lood ramen aangebracht. In 1948 bracht de firma de Nooy en Zn. acht glas-in-loodramen aan die door hun glazenier Q. Bakker zijn ontworpen. Zeven taferelen zijn gebaseerd op de scheppingsdagen en het achtste op een geestelijke voorstelling uit Het Boek der Openbaringen uitgebeeld in de neerdaling van het Nieuwe Jeruzalem. Vermoedelijk stamt ook het overige, abstracte, glas in lood, uit die tijd". (bron)
Op 27 januari 1952 vertrok ds. Plaatsman naar Amsterdam. Hij overleed te Leeuwarden op 15 december 1986.
In 1955 kreeg het kerkgebouw een uitgebreide revisiebeurt. Verfraaiing van het interieur was het hoofddoel. Het dakgewelf werd met board betimmerd en in lichte kleuren. Oktober 1956 werden de eerste ideeën geopperd voor de bouw van een grote zaal achter de kerk. Heel even is zelfs de suggestie aan de oppervlakte gekomen een nieuwe kerk te bouwen. Doch deze verdween even snel als ze opgekomen was. De plannen voor een kerkzaal kwamen daarentegen in een stroomversnelling. Maart 1957 diende architekt van Rookhuijzen zijn ontwerp in. De bouwkosten werden begroot op ƒ 40.000.-. In januari 1958 is voor rond ƒ39.000.- de fa. van de Vegte & Aalbers de laagste inschrijver. Een maand later gaat de eerste spade de grond in. 22 oktober 1958 wordt de nieuwe zaal feestelijk in gebruik genomen. Voor ƒ50.000.- is "De Spreng" een feit en heeft tevens de kleine zaal een facelift ondergaan.
Meerdere teksten zijn bewerkt overgenomen uit het boek van Nic. Jansen: Van grote en kleine dingen: grepen uit het 100-jarig bestaan van de Gereformeerde Kerk van Renkum en Heelsum: 12-6-1889 - 12-6-1989 uit 1989.
Boek, waarin deze kerk ook besproken wordt: Kees van der Ploeg en Teo Krijgsman; Egbert Reitsma architect, 1892-1976. Meester in baksteen (Uitgeverij Noordboek, 2014).
Prof. Ir. J.G. Wattjes, Moderne Kerken in Europa en Amerika (Amsterdam, 1931)
www.sprenglevend.nl
Andere foto's: kerkfotografie
"Een paar huizen verder dan Gelria, heelemaal tusschen de boomen verscholen, lag een mooi nieuw kerkje, dat al verscheiden malen, dat ze er langs gekomen waren, hun aandacht getrokken had, door zijn fraaien bouwstijl, en 't mooie, ruwe baksteenen materiaal, dat zoo prachtig bij de omgeving aansloot. Samen gingen ze er heen. Ze wilden zoo gauw mogelijk Hollandsch leeren, en dan kon ook de kerkgang nog practisch nut hebben. Door licht gekleurde glas-in-loodramen viel 't herfstlicht gedempt tegen de steenen puntbogen, spelend in de pijpen van 't orgel boven 't podium, dat in een mystiek donkere nis, symbolisch verlicht werd door een prachtige lampenreeks boven den kansel. Ze voelden direct de bedoeling van den architect mee aan: het licht van Gods Woord, stralend in een donkere wereld. Ze genoten van het orgel, dat uitstekend bespeeld werd".
Uit: G.J. Peelen; De ongerepte uitzet, 1934. Pagina 100, dit gedeelte gaat over de periode 1918 - 1923.
„Ja, die is nog niet oud. Een mooi stukje werk. Vader heeft nog in de bouwcommissie gezeten. De menschen zijn er niet erg over tevreden. Ze vinden hem te donker. Nog zonde van al 't licht dat verbrand moet worden!".
Idem, pagina 107
Pastorien:
Molenweg Renkum tot 1944
Villa Martha, Renkum 1947 - 1949
Villa de Boom, Renkum, (Deze villa - gebouwd door de vermaarde architekt F.A. Eschauzier, was de pastorie die direkt na de oorlog was gehuurd en die begin juli 1947 voorruim ƒ 21.000.- werd gekocht van Jeanne Henriette van Lanschot Hubrecht, weduwe van Henri Alexander Ruysch Lehman de Lehnsfeld.) van 1949 tot xxxx
Rijnkapel van de Geloofsgemeenschap Vrijzinnig Renkum;
Kerk van de Nederlandse Protestanten Bond, Utrechtseweg 119, Renkum.
Andere naam: Gereformeerde kerk. Gereed gekomen in 1935.
De kapel is vanaf 1932 gebouwd onder architectuur van de heer G. Feenstra (1890-1985). De gebrandschilderde ramen zijn ontworpen door glazenier J.H.E. Schilling. Wordt ook gebruikt door de Nieuw Apostolische Kerk. Het orgel is gebouwd door W.N. de Jongh in 1969.
Gisteravond vergaderde de Vereeniging „Renkum" onder voorzitterschap van den heer J. Swart uit Heelsum.
De naam op de steen zal wel kloppen. Florentine Swart is de dochter van:
Jan Swart, 23-08-1873, 18-01-1954
Regina Dorothea Oostenbroek 07-08-1886, 18-12-1967.
Jan Swart is overleden op 18 januari 1954 in Renkum, hij was toen 80 jaar oud. Woonde op "De Roggekamp", Heelsum. bron
"Renkum GEBOUW NED. PROTESTANTENBOND. Eerste steenlegging. In tegenwoordigheid van tal van belangstellenden, waaronder ds. J. C. Fischer, kringpredikant te Ede, Tonny de Ridder en wethouder A. Koning, is Zaterdagmiddag door mej. T. Swart uit Heelsum, de eerste steen gelegd voor het kerkgebouw van de afdeeling Renkum van den Nederlandschen Protestantenbond. De heer P. J. Fruithof sprak als oudste lid van het bestuur en memoreerde, dat de afd. voorheen in een lokaal der openbar.e school een 14- of 15-tal predikbeurten hield. Na de uitbreiding van het bestuur met de heeren Ruysch Lehman de Lehnsfeld en J. Swart is het ledental tot over de 100 gestegen, terwijl de diensten thans om de 14 dagen worden gehouden. Gelijktijdig met den groei der afdeeling kwam de wensch voor een eigen gelegenheid voor het houden van godsdienstoefeningen. Spr. dankte namens het bestuur den heer Swart voor den geschonken grond, waardoor de kerk op een gunstige plaats, midden tusschen Renkum en Heelsum, kan verrijzen. Vervolgens legde mej. T. Swart den gedenksteen, waarna haar bloemen werden aangeboden. De heer Fruithof dankte mej. Swart voor haar medewerking, waardoor de naam der familie aan de afd. verbonden werd en dankte eveneens alle belangstellenden voor hun tegenwoordigheid. De .voorzitter der afd., de heer Swart, bracht naar voren, dat deze eenvoudige plechtigheid, verricht door het jongste lid der afdeeling, blijk geeft van de behoefte aan religie door de jeugd en een symbool is, dat ook de jeugd hier zal komen. Spr. dankte voor de goede woorden, tot hem gericht en eindigde met het uitspreken van den wensch, dat het eigen kerkgebouw moge zijn een middel tot versterking van het religieuze leven" Uit d Arnhemsche courant 07-10-1935.
Vrijzinnig Renkum is geen kerkgenootschap maar een vereniging met een bestuur. Er zijn ruim 60 leden en een eigen, parttime voorganger.
www.vrijzinnigrenkum.nl
De kerkgemeenschap die de kerk in gebruik had, heeft op 22 oktober 2023 haar laatste dienst in de kapel gehouden. BOEi heeft eind 2023 de Rijnkapel aangekocht, met als doel het gebouw weer een maatschappelijke invulling te geven.
Bronnen:
Bonas
Online begraafplaatsen
Monumenten in Nederland. Gelderland: Stenvert, R.,Kolman, Chr.,Broekhoven, S.,Olde Meierink, B.,Tenten, M. ISBN: 9040094063 uit 2000
2de Hervormde kerk Renkum, Kerkstraat 7, Renkum.
De hervormde kerk aan de Kerkstraat verving een kerkgebouw uit 1863. Dit kerkgebouw voorganger werd door oorlogshandelingen in 1944 verwoest. Het huidige gebouw werd eind jaren veertig opgetrokken. Architect H. Roodenburg tekende voor het gebouw, wat in baksteen werd gebouwd. Het gebouw ademt de na-oorlogse bouwstijl en is nog steeds in gebruik.
Naamlijst van predikanten:
ds. W.J.J. Koelewijn 1997 - heden
Protestantse gemeente. In 1950 in gebruik genomen ter vervanging van de in 1944 vernielde kerk. Architect H. Roodenburg.
Opname in de jaren 80 van de vorige eeuw.
PKN Renkum
In 2021 zijn drie kerkelijke gemeenten samengegaan.
Het Kerkje op de Heuvel in Heelsum
De Hervormde kerk in Renkum
De Gereformeerde kerk in Renkum Heelsum, deze blijft open
Gesloten
1953 - 1956
"Linked" is er voor iedereen. Locatie MFC Doelum, Hogenkampseweg 45, 6871 JK
Renkum. www.linkedrenkum.nl
Voormalig RK klooster Zrs Augustinessen Christenserinnen, Nieuweweg 4, Renkum.
Villa Veldheim was in de oorlog niet zwaar beschadigd en werd korte tijd daarna alweer bewoond. De eigenaar van Veldheim, de heer De Wijk verhuurt het huis na de oorlog aan de stichting R.K. Ziekenzorg te Renkum, beter bekend als het Wit-Gele Kruis. De zusters van het Wit-Gele Kruis waren hun werk in Renkum in 1938 begonnen. Zij waren afkomstig uit Denekamp (Franciscanessen) en hielden zich bezig naast het onderwijs ook met met gezins- en kraamzorg (Wit-Gele Kruis). Bekend is zuster Edeltrudis die vele kraamvrouwen geholpen heeft.
Het Kerkje op de heuvel. Hervormde kerk Heelsum - Kievitsdel, Koninginnelaan 24 te Heelsum. Rijksmonument.
www.pkn-heelsum.nl
Voordat er een kerk werd gebouwd behoorde Heelsum tot het kerspel Wolfheze. In 1425 stichtte Robertus van Dorenweert, heer van kasteel Doorwerth, een kapel aan de Holleweg ten zuiden van de Oude Oosterbeekseweg. De Kapelleboom herinnert hier nog aan. In 1517 werd de kapel een parochiekerk en werd begonnen met de bouw van een kerkje op de heuvel in Heelsum. Opdrachtgever was Margaretha van Homoet, kasteelvrouwe van Doorwerth. Kort na de bouw van het koor in 1517-'19 volgde de bouw van het middenschip en de toren.
Tijdens de reformatie hield de heer van Doorwerth de kerk, tegen de afspraken in, gesloten voor gereformeerden. Volgens een processiestuk van 1633 had die verheffing tot parochiekerk plaats “Tot gerief van de Doorenwertsche ondersaten doordien d'andere nabueren tot Oosterbeeck, Rencom ende Wolfhezen genoechsaem waren gerieft". Immers, deze dorpen hadden sedert enkele honderden jaren reeds een eigen kerk. Pas na de dood van Prins Willem II ging de kerk open voor de hervormden.
De zuidbeuk werd in 1859 toegevoegd in opdracht van J.H.G. baronesse van Schuylenburgh, douairière van Brakell.
Zie voor meer informatie in de publicatie: kerkje-op-de-heuvel
Een PDF over de Geschiedenis van het kerkje op de heuvel in Heelsum
Een PDF over de relatie tussen het Kasteel Doorwerth en de kerken in Wolfheze, Heelsum en de kapellen op het Kasteel en in Doorwerth.
Kapel Het Beekdal. in Het Beekdal, Heelsum, Utrechtseweg 60
Uit Reliwiki
Het huis Beekdal is rond 2015 - 2019 afgebroken en kwam er nieuwbouw.
Voormalige R.K. kerk Sint Joseph, Kamperdijklaan 2, Heelsum.
Architect Fons Vermeulen.
De eerste plannen voor de bouw van een nieuwe katholieke parochiekerk in Heelsum dateren van 1950. Op 1 april van dat jaar maakte de rooms-katholieke gemeenschap in Heelsum haar voornemen bekend om een kerk te bouwen op een terrein aan de Kamperdijklaan dat zij al voor dit doel had verworven. De locatie was gunstig gekozen: nabij de toekomstige uitbreidingswijken en juist voldoende ver van de bestaande parochiekerk in Renkum. De mogelijke komst van een rooms-katholiek kerkgebouw stuitte echter van meet af aan op forse tegenstand van de protestants-christelijke meerderheid in het dorp en de gemeenteraad. Zo deed het Arnhems Dagblad op 11 oktober 1952 verslag van een bewogen zitting van de Renkumse gemeenteraad,
waarbij de Protestantse Christenen, de VVD en een onafhankelijk raadslid een motie indienden om een kleine villawijk te bouwen op uitgerekend de plaats waar de katholieke parochiekerk moest komen. Met tien tegen negen stemmen nam de raad de motie aan. De katholieken lieten dit niet over zich heen gaan. In mei 1954 kwam er een nieuwe motie ter stemming in de raad, die de bouw van de katholieke kerk alsnog mogelijk moest maken. De weerstand was echter nog niet verdwenen en met de kleinst mogelijke meerderheid verwierp de raad de motie. Raadslid
Beumer van de PvdA hekelde dat er uit de protestants-christelijke hoek alleen gevoelsargumenten werden gebruikt: ‘Laat ze eerlijk zeggen dat ze geen katholieke kerk willen,
want daar komt het op neer. Men wil elkaar niet kwetsen en daarom bouwt men villa’s’. ‘In protestantse zin … De parochie gaat in beroep bij de Gedeputeerde Staten en de Kroon. De parochie zette het beroep door en de Gedeputeerde Staten achtten de bezwaren van het katholieke kerkbestuur tegen het afwijzende raadsbesluit gegrond. In januari 1955 lag het gewijzigde gemeentebesluit vier weken ter inzage, wat leidde tot meerdere bezwaren van omwonenden. Zij beweerden bij de aankoop van hun nabij gelegen percelen in de periode 1926-1935 de verzekering te hebben gekregen dat er villabouw van een zekere welstand zou plaatsvinden. In werkelijkheid was alleen bepaald dat er woningen zouden verrijzen.
Door de verandering van de bestemming achtten de bewoners zich gedupeerd. Verder verwachtten zij door de komst van de kerk verstoring van hun rust. B+W liet daarop weten zich niet te kunnen voorstellen dat de bewoners door de wijziging van de plannen financiële schade zouden kunnen lijden. De raad stemde in maart 1955 toch tegen het herzieningsbesluit, en daarmee was de kerkbouw opnieuw van de baan. Fractievoorzitter Van den Beld van de Protestantse Christelijken liet weten op zich niets tegen de stichting van het katholieke kerkgebouw te hebben.
In de zomer van 1956 besliste de Gedeputeerde Staten dat de katholieke kerk op de daar toe bestemde plaats gebouwd mocht worden. Ondanks deze niet mis te verstane aanwijzing overwogen B en W toch bezwaar tegen dit besluit van het hogere bestuur aan te
tekenen, wat de besluitvorming opnieuw vertraagde. Uiteindelijk kwam het kerkgebouw er
toch.
Deze kerk is gebouwd door en met geld van de Heelsumse parochianen. In 1958 kreeg architect A.H.J.M. (Fons) Vermeulen (1913-2013), de opdracht. Hij was een volgeling van de beroemde bouwmeester Hans van der Laan. De bouw begon in 1960. Opdracht was, maak een kerkgebouw met 700 zitplaatsen en een pastorie. Op 28 mei 1960, nog voor de feitelijke oprichting van de nieuwe parochie, besteedde het kerkbestuur bouw van de kerk aan. De firma Böhmer nam het werk aan voor een bedrag van 254.000 gulden. In Heelsum ontstond in 1960 een nieuwe parochie door afsplitsing van de parochies van Onze Lieve Vrouwe ten Hemelopneming te Renkum en van Onze Lieve Vrouwe van Lourdes te Doorwerth. In mei 1961 vond de inwijding van de kerk plaats. Bij de bepaling van de omvang van de kerk hield de parochie rekening met een aanzienlijke uitbreiding van het dorp ten noorden van de Bennekomseweg. Doordat deze uitbleef, bereikte de parochie nimmer de omvang, waarmee bij de kerkbouw rekening was gehouden. Ook zou er gebouwd worden ten noorden en westen van de Bennekomseweg - Telefoonweg Renkum, of te wel Landingszone X. Op 17 september 1944 was dit terein de eerste landingszone (Drop Zone X) van de Airbornetroepen. Er landden toen op de eerste dag 2278 parachutisten van de 1st Parachute Brigade. In 2017 wordt deze landingsszone nog gebruikt. Hier woningen !!!, lijkt me onmogelijk !!!.
De St. Josephparaochie heeft hier last van gehad. De wijken Hogenkamp, Fluitersmaat en de Doornenkamp kwamen er wel, doch de ontkerkelijking was er ook. Het resultaat is dus een grote kerk waarbij de parochie nooit de omvang bereikte waarmee bij de bouw van de Sint-Josephkerk rekening was gehouden.
In juni 2016 melden leden van de Titus Brandsma Parochie dat ze vrezen voor verkoop en sloop van de Sint Josephkerk aan de Kamperdijklaan in Heelsum, als gevolg van een daling van het aantal kerkgangers. Als de kerk verkocht wordt kunnen op het vrijkomende terrein woningen gebouwd gaan worden. Het bestuur van de parochie in Wageningen zegt geld nodig te hebben voor het onderhoud van de overige kerken in de parochie, die zich uitstrekt van Rhenen tot Oosterbeek en Veenendaal. In februari 2017 wordt bekend dat het parochiebestuur van R.K. Parochie Titus Brandsma een verkoop geregeld heeft met een projectontwikkelaar.
Een pdf met achtergrondinformatie: hoe bijzonder is de kerk.
Voorjaar 2017: ,,We hebben de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit onderzoek laten doen naar de kerk. Die commissie concludeerde dat de Sint Josephkerk een bijzonder gebouw is dat bewaard moet blijven’’, zegt een woordvoerder van de gemeente Renkum.
Er is een uitgebreid verhaal over de St. Josephkerk in het Bulletin van het Cuypersgenootschap 2017 nr. 2. Enkele teksten daaruit zijn hier gebruikt.
De voormalige kerk was open tijden de 2de kamerverkiezingen in 2021:
open in 2022:
Een gemeentelijk monument.
Kapel in het Kasteel Doorwerth
In de 12e eeuw verrees kasteel Doorwerth. In 1415 gaf Bisschop Frederik toestemming aan Robertus van Dorenweert en diens echtgenote Jutte van Asperen “om in hunne woning de mis te doen opdragen op een draagbaar altaar en de mis, die in ene met het interdict getroffen kerk met gesloten deuren wordt opgedragen, bij te wonen". Tevens machtigde hij hen om zich voor de tijd van een jaar een priester tot biechtvader te kiezen.
Van deze kapel kwam de kapel in Doorwerth en later het kerkje op de heuvel in Heelsum.
Op een tekening van het kasteel uit de tijd van van Brakell bestaat de kasteeltoren slechts uit één verdieping: geen kapel dus. En als Hoever het kasteel koopt wordt het door de Vereniging de Doorwerth gerestaureerd. De kapel op de foto hiernaast wordt dan gebouwd door de architect Jos Cuypers, zoon van de bekende Pierre Cuypers. Die kapel is dan in gebruik bij de Johanniter Orde.
Van Pierre Cuypers is een ansichtkaart waarin hij de geadresseerde uitnodigd voor een bezoek aan het Kasteel:
Kapel bij de Kapelleboom bij de vijfsprong aan het eind van de Spechtlaan.
Nog een verhaal over de Kapelleboom. Link.
In het midden van de 15e eeuw was de pastoor van Wolfheze degene die de diensten in de kapel waarnam. Zoals blijkt uit een akte van 1461, waarin ridder Johan en Sophie van Bylant Heer en Vrouwe van Hemert en Dorenweert verklaren aan de pastoor van Wolfhezen en Heelsum, of aan zijn opvolgers, voor „smaelre tienden der kercken voors. van vlas, was, bijen en schapen” jaarlijks een oude Vrancr. schilt te zullen uitbetalen, terwijl hij de korentienden zal genieten" als ten tijde van Reinald van Homoet, heer van Doorwerth van 1430 tot 1459.
De Hof Wolfhezen had reeds in de 15e eeuw veel van zijn aanzien verloren, terwijl de heerlijkheid Doorwerth een machtig bezit was geworden. Hierdoor werd omstreeks 1517 de kapel te Doorwerth tot parochiekerk verheven en werd in dat jaar, bekostigd door de heer van Doorwerth, begonnen met de bouw van een nieuwe kerk in zijn heerlijkheid, en wel in Heelsum. Of te wel het kerkje op de Heuvel.
Voormalig verenigingsgebouw en café De Zaaier, Middenlaan 49, Heveadorp.
Andere naam: Ned Hervormde kerk De Zaaier.
Volgens de BAG gebouwd in 1918 ???
In 1832 is Doorwerth C12 een kavel hakhout van Charles Grave van Aldenburg Bentinck. C 241 kan ik niet vinden bij het Kadaster. Op Kadaster Veldwerk C 641, dienstjaar 1909 is de Zaaier voor het eerst (stichting) aangegeven. Gebouwd dus in 1908 en in gebruik voor de belasting in 1909.
Deze kaart C 675 is één jaar later, er komt een schuur in de tuin.
Nu een woonhuis, van oorsprong een café. Over dit café heb ik niets kunnen vinden.
Op 1 december 1920 werd gestart met de R.K. vieringen. Na 1933 hadden de Katholieken een eigen kerk. De Onze Lieve Vrouw van Lourdes kerk in Doorwerth.
De hervormden kerkten voor 1937 in het “kerkje op de heuvel” in Heelsum. In 1937 werd de Zaaier gekocht door "Vereeniging tot behartiging van Nederlandsche Hervormde Belangen Heveadorp" In januari 1938 gaat het verenigings lokaal open. Tot 1958 gebruikte men ‘De Zaaier’. Er werden, de NH kerkdiensten gehouden, zondagsschool en avondjes voor de CJMV (Chr.Jonge Mannen Ver.). Om meer ruimte te krijgen verhuisde men in 1958 naar de Heelsumse Rehobothschool. In 1969 kreeg de Hervormde gemeente een eigen kerkgebouw in de Ontmoetingskerk in Doorwerth.
Tegenwoordig staat er 'Meez en Broek’ op de gevel.
Een goedgekeurd bouwplan uit 1939. Een veel groter vergaderlokaal en woning. De zaal is hier rond de 7 bij 16 meter. Het zou gebouwd worden tegenover de grote oprijlaan naar toen Hotel de Duno, aan de Oude Oosterbeekseweg.
Een oorlogsverhaal van een bewoner van de Zaaier op Airborne memories.
kerk en orgel gesloopt?
Onze Lieve Vrouw van Lourdes kerk, Van der Molenplein 1, Doorwerth.
Omstreeks 1915 werd in de gemeente Doorwerth de Verenigde Nederlandsche Rubberfabrieken Hevea gevestigd en gebouwd. In november 1920 woonden in Heveadorp 37 katholieke en/of gemengde gezinnen. In 1920 waren er al kerkelijke samenkomsten in de kantine van de Hevea-fabriek. In augustus 1934 werd de RK Parochie Doorwerth-Heveadorp-Wolfheze opgericht. Daarvoor was het een deel van de RK Parochie Oosterbeek. Pastoor Joh.A.J. Ter Heerdt (Deventer 24-06-1873 - Nijmegen 23-12-1938), die in 1918 al tot pastoor van Oosterbeek werd benoemd, werd de bouwpastoor van kerk en parochie in Doorwerth. Voor eigen rekening kocht Ter Heerdt eerst in 1924 2000 m2 grond en daarna in 1926 nog eens 2000 m2. De Cardanus Exploitatiemaatschappij schonk nog eens 5000 m2 en de gemeente Renkum zegde toe om het Van der Molenplein voor eigen rekening volledig in te richten. Op dit terrein, zou de kerk, de pastorie en het parochiehuis gebouwd gaan worden en na de oorlog ook de parochiële R.K. kleuterschool, de lagere school en de inter-parochiële R.K. ULO, later de MAVO school. De kerk viel onder de zelfstandige parochie Doorwerth-Heveadorp-Wolfheze. De architect was J.E. Wilke uit Bilthoven, zoon van een parochiaan. Op 28 maart 1933 werd de bouw van de kerk aanbesteed. Aannemer was dhr. H.Th. Vervoorn te Utrecht. Op 24 juni 1933 werd de eerste steen gelegd, en reeds de 2de Kerstdag werd er een eerste dienst gehouden. Op 12 februari 1934, is de kerk ingewijd op de feestdag van OL Vrouw van Lourdes. Naast de scholen was er ook een Trefcentrum en een klooster. Pastoor Ter Heerdt had een zeer goede band met de familie Schade in Oosterbeek. Mevrouw Cornelia Schade, schonk het volledige bedrag, nodig om de kerk te kunnen bouwen. Haar zus, mevrouw Theresia Povel-Schade, schonk o.a. de kruiswegstatie. Ook vele andere giften werden van parochianen en andere mensen ontvangen. Markante hoogtepunten zijn de levendige Kruiswegstaties uit 1937 door Willem Wiegmans (1892-1942) en de in de 60-tiger jaren geplaatste glas-in-loodramen van de Doorwerthse glazeniers jhr. Octave van Nispen tot Pannerden en Henry Duchêne.
Eenvoudige zaalkerk met dakruiter in licht expressionistische vormen. Het interieur is gemoderniseerd bij de liturgische vernieuwingen in de jaren 1960.
In 2010 is deze parochie opgegaan in de Zalige Titus Brandsma (fusie)parochie uit Wageningen. De geloofsgemeenschap Onze Lieve Vrouw van Lourdes omvat het gebied van de dorpen Doorwerth, Heveadorp en Wolfheze.
De voormalige Pastorie van de R.K. kerk, uit 1939 aan de van der Molenallee 3 is een gemeentelijk monument.
In februari 2017 komt het parochiebestuur Titus Brandsma met een projectontwikkelaar tot overeenstemming om voor de kerk een andere bestemming te zoeken. Later dat jaar is de kerk met nog bijbehorende grond verkocht aan een particulier, die er ene B&B wil beginnen.
Pastoors:
A.C. Markus 1935 - 1942
G. A. ten Hagen 1942 - 1954
H. J. Weitjens 1954 - 1959
A. J. Wedemeijer 1959 -
J. G. A. Kiewied xxx - 1969
H. M J. Schasfoort 1969 -
2017 nog in gebruik
in 2022
De voormalige Gereformeerde Kerk, W.A. Scholtenlaan 25, Doorwerth.
Het object is aangewezen als gemeentelijk monument op grond van de gemeentewet, 23 januari 1986.
Toen de N.V. Exploitatiemaatschappij Cardanus te Amsterdam in 1933 de kerkenraad van Oosterbeek voor fl. 15.000 een stuk grond aanbood om een kerk te stichten, ging de kerkenraad daarop in, na eerst de financiële consequenties van kerkbouw in Doorwerth op een rijtje te hebben gezet. Dat het aantal gereformeerden (op dat moment ruim honderd) kerkbouw in Doorwerth - Heveadorp wenselijk maakte, was duidelijk.
De plannen van architect Van Heusden (die daarvoor geen kosten berekende) omvatten niet alleen een kerk maar ook een kosterwoning. De aanbesteding (uitsluitend onder gereformeerde aannemers) vond op 18 augustus 1934 plaats (de bouwkosten bedroegen rond de fl. 18.000) en op 8 oktober dat jaar legde ds. Koers de eerste steen. De bouw verliep voorspoedig en op 20 maart 1936 kon de kerk in Doorwerth in gebruik genomen worden. Een paar maanden later, op 4 juli 1936, werd een uit de Oosterkerk te Zeist afkomstig orgel in gebruik genomen. Op 1 september 1936 ging ds. Koers met emeritaat. Hij was het jaar daarvoor vijfentwintig jaar aan de kerk van Oosterbeek verbonden geweest. In 1944 werd het kerkgebouw door oorlogshandelingen beschadigd, zodat er na de bevrijding een restauratie gedaan werd. In Doorwerth werd, jaren na de restauratie van het kerkgebouw door de geleden oorlogsschade, ook het kerkinterieur vernieuwd, hetgeen in 1963 gereed kwam. In 1967 werd daar bovendien het kerkelijk verenigingsgebouw ‘De Eekhoorn’ geopend. In de jaren ’80 werd de kerk ingrijpend gerenoveerd.
"De firma Flentrop. orgelbouwers te Zaandam, heeft deze week de restauratie voltooid van het orgel in de Ned. Herv. Kerk te Ermelo. Tevens ontving deze firma de opdracht voor de volgende werken: ... 't leveren van een orgel met IS registers in de Geref. Kerk te Oosterbeek en het overplaatsen van het oude orgel te Oosterbeek naar de nieuwe Geref. Kerk te Doorwerth. Uit het Het Vaderland: staat- en letterkundig nieuwsblad van 22-05-1935.De gereformeerden in Doorwerth bleven tot 1995 tot de Gereformeerde Kerk van Oosterbeek behoren; in dat jaar werd op 1 oktober de zelfstandige Gereformeerde Kerk te Doorwerth geïnstitueerd.
De naam van de kerk werd in 2000 gewijzigd in ‘Gereformeerde Kerk Doorwerth-Heveadorp’, en al gauw werd met de hervormde gemeente een federatie aangegaan en vervolgens een (Verenigde) Protestantse Gemeente gevormd; de kerk van Doorwerth (-Heveadorp) maakte tot maart 1995 nog gebruik van de gereformeerde kerk, maar deze werd toen afgestoten. De hervormde ‘Ontmoetingskerk’ aan de Bentincklaan werd toen de gezamenlijke kerk van die Protestantse Gemeente.
De oude kerk staat er nog steeds. Is een poos Kookstudio en kinderopvang geweest. In 2016 verkocht en tegenwoordig in gebruik als atelier.
Meer informatie: Gereformeerde Kerken.info
De voormalige Kosterswoning van deze kerk, uit 1936 aan de Berkenlaan 42, is een gemeentelijk monument.
Ontmoetingskerk, Bentincklaan 7, Doorwerth.
Tot 1939 gingen de Doorwerthenaren naar het kerkje op de heuvel in Heelsum. Daarna verhuisden ze tot 1958 naar ‘De Zaaier’ in Heveadorp, dat nog dienst had gedaan als kroeg. In de jaren daarna was de Doorwerthse Rehobothschool een tijdelijk huis. De kerkgangers werd gevraagd om hun benen in te trekken, zodat er stoelen bij konden. In 1969 kwam er de een kerkgebouw. De hiervoor benodigde 600.000 gulden werd bij elkaar gescharreld, cent voor cent.
www.ontmoetingskerk-doorwerth.nl
De kapel in Oranje Nassau Oord uit 1930 staat in de gemeente Wageningen.
Gebouwd in 1960, een Hervormde Kapel voor het verzorgingshuis Rumah Kita aan de Hartenseweg 50 te Wageningen. Vanaf 1905 stond op deze lokatie het Renkumse Herstellingsoord, later Dennenrust.
De Kapel is door gereformeerden en katholieken gebruikt.
Huidig gebruik ????
Bij enkele kerken staan specifieke boeken genoemd.
Voor de informatie over de Gereformeerde kerken is gebruik gemaakt van Gereformeerde Kerken.info
Andere sites:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Wolfheze
http://spannendegeschiedenis.nl/de-middeleeuwen/wolfheze-verdwenen-dorp
De BAG: https://bagviewer.kadaster.nl
Databestand kloosters in Nederland.
www.kerktijden.nl
http://reliwiki.nl/index.php/Hoofdpagina
http://reliwiki.nl/index.php/Categorie:Wolfheze
www.meertens.knaw.nl/bedevaart/bol/plaats/620
mariavanrenkum.nl
http://www.archimon.nl/gelderland/renkum.html
Het Gelders Archief te Arnhem
Demoed; Van een groene zoom aan een vaal kleed, 1953.
Ulbe Anema; Het Kerkleven in Wolfheze in de 20e eeuw; 2001.
J. M. van den Berg; Magnalia Dei, De qeschiedenis van het kerkelijke Doorwerth - Heelsum, 1976
Cees Burgsteyn, (samenstelling); Verlies of winst. Schetsen uit de Geschiedenis van de de Hervormde Gemeente Renkum; 1986
H.C.J. Erkens; De kerkelijke geschiedenis van van Renkum, 1, 2 + 3, verschenen in 1997 in de Hoog en Laag.
G. Maassen: Gereformeerden in Oosterbeek, Wolfheze, Heveadorp en Doorwerth. Fragmenten uit de geschiedenis. 1888-1988. Oosterbeek, 1988.
Nic. Jansen: Van grote en kleine dingen: grepen uit het 100-jarig bestaan van de Gereformeerde Kerk van Renkum en Heelsum: 12-6-1889 - 12-6-1989 uit 1989.
A.B. de Jong, A.G. Steenbergen en Jaques J. Tersteeg; Katholiek Renkum Heelsum door de eeuwen heen. 1975
Albert A. Oltmans; De Kerken te Wolfhezen en te Heelsum in het Kerspel Wolfhezen. 1923, Quint uitgever Arnhem-Gouda.
Albert A. Oltmans; De Oude Kerk te Oosterbeek en hare Bedienaren. Bijdragen en Mededelingen, Vereniging Gelre 1923.
Jaques J. Tersteeg; Geschiedenis, het oude kerspel Renkum; Bijdragen en Mededelingen, Vereniging Gelre 1973.
