home
update nov 2024
Sommige onderwerpen zijn gebundeld:
Over de twee kerkhoven leest u bij begraafplaatsen.
Over de kerken leest u bij kerken.
Er zijn vier pagina's over Kerkje op de Heuvel
prenten en foto's van het Kerkje op de Heuvel, Heelsum
kerkheuvel in Heelsum
relatie tussen het Kasteel Doorwerth en de kerken in Wolfheze, Heelsum.
Over de boerderijen leest u bij boerderijen.
Over de molens in leest u bij molens.
Over de postkantoren leest u bij postkantoren
Over de watertorens leest u bij watertorens
Over de landgoederen bij landgoederen
Over Heidestein leest u hier
Over de oorlogsslachtoffers, begin hier en vrijwel boven aan die pagina staan vier links
Vele bijzondere huizen en villa's staan beschreven bij huizen en villa's.
Over het Wilhelminapark en directe omgeving is een aparte pagina.
Er is een aparte pagina over Huize Doorwerth, destijds Doorwerth's Heelsum.
pré-kadastrale kaart het Renkumse gedeelte van Heelsum. sectie D uit 1818, uitsnede van GA.
pré-kadastrale kaart het Doorwerthse gedeelte van Heelsum, sectie D in 1818, uitsnede van GA
Omstreeks 1600 behoorde het grootste deel van Heelsum tot de heerlijkheid Doorwerth. Dan zijn er ook al enkele papiermolens die gepacht worden van de heer van Doorwerth. Er komen meer papiermolens. In 1736 waren dat er al acht. Bekende papiermakers waren Pannekoek en Schut. Heelsum werd een landelijk industriedorpje en telde begin 1800 ruim 200 inwoners. Na 1850 was de bloeitijd van de papierindustrie over en legde Heelsum zich toe op de tabaksteelt. Die verdween 30 jaar later weer. Er waren toen nog maar drie papiermolens over. De laatste papier-watermolen, “De Veentjes” van Schut, brandde in 1895 af. In datzelfde jaar bouwde Schut een machinaal werkende fabriek. Deze bestaat nog steeds.
uit de wandelkaart van Arnhem en omstreken 1882
Ten oosten van de Heelsumsebeek zijn er pachtboerderijen, pachtmolens en dit gedeelte valt onder de gemeente Doorwerth.
Tot 1900 veranderde er weinig in het dorp Heelsum. Tussen 1900 en 1920 werden de villa's langs de Utrechtseweg en de Kastanjelaan gebouwd.
"Het dorp Heelsum (gemeente Doorwerth), schilderachtig gelegen in de vallei der Heelsumer beek, waar in het midden der 19e eeuw nog slechts een 20-tal huizen stonden. Men vond er destijds 3 papierfabrieken, door het water gedreven; thans is er nog één, die, mede met stoomkracht werkend, het oud-Hollandsch papier fabriceert, en één, die machinaal papier vervaardigt. De nederzetting is intusschen sterk uitgebreid door villa's en villa-achtige huizen". Uit Vragen van den dag; Populair tijdschrift op het gebied van staathuishoudkunde en staatsleven 1910
ontstond ten zuiden van het Wilhelminapark.
Heelsum bestaat tot 1923 uit twee gedeelten. Ten westen van de Heelsumsebeek zijn er enkele woningen en een papierfabriek. Dit gedeelte valt onder de gemeente Renkum.
Villa's werden ook gebouwd aan de Prins Bernhardlaan en de Kamperdijklaan, arbeiderswoningen verrezen aan de Parallelweg.
Uit de Arnhemsche courant van 06-10-1900
Ten tijde van de ontwikkeling van het Wilhelminapark in Heelsum, in Bergzicht hier 7 hectare groot.
In 1860 was het landgoed Bergzicht zo'n 44 hectare groot. Er wordt dus vol op gebouwd
Ontwikkeling Wilhelminapark.
Dit boek uit 2023 over de aanleiding van de samenvoeging van alle Renkumse dorpen en wat er in de 100 jaar daarna gebeurde.
Kinderen uit de gemeente Doorwerth gingen veel in de gemeente Renkum naar school.
Uitbreidingsplan januari 1926 uitsnede van GA
"Heelsum's historie dankzij beek tot bloei gekomen Van 155 inwoners in 1872 tot villadorp. Voor de Hervormde Mannenvereniging hield de heer E. Demoed een lezing met lichtbeelden over de geschiedenis van Heelsum. Spr. wees op het gezegde van Vondel: „De liefde tot zijn land is teder aangeboren" en riep de medewerking van zijn hoorders in om de historische dingen en het natuurschoon te bewaren. In oude tijden Heelsum behoorde tot de heerlijkheid Doorwerth. Aan de N.W. zijde van de beek behoorde hel tot de kadastrale gemeente Renkum. De beek heeft Heelsum zijn groei gebracht. Van arbeidersdorp is het geworden villadorp. Uit het archief van het kasteel Doorwerth blijkt, dat de goederen in 1795 bijna zijn geconfisceerd. Van het archief is veel verloren gegaan. Ook in Rechterlijke archieven, het Schoutenboek en het archief van de Rekenkamer (Renkum was domeingebied) is veel te vinden. Vanuit de kerkgeschiedenis gezien behoorde Heelsum tot het kerspel Wolfheze. Indertijd was het een bloeiende parochie onder pastoor van Nieuwlande in 1461. Wolfheze kwam tot grote bloei maar ln 1585 is het platgebrand en was een verdwenen dorp. De heer van Doorwerth heeft een kapel gesticht op de plaats van de Kapelleboom. Dit is geen parochiekerk geworden. Later werd op de hoge rand het kerkje op de heuvel gebouwd, dat tenslotte toch een parochiekerk werd. Het juiste stichtingsjaar is 1517 (van de meeste kerken is 't niet bekend) toen door Jacob Frederik van Voorst de eerste steen werd gelegd. In 1519 was de kerk voltooid. Over de Heelsumse pastoors is veel te doen geweest in de strijd tussen de Heer van Doorwerth en ingezetenen van Heelsum. De kerk was het eigendom van de heren van Doorwerth. In plm. 1580 was hier de Hervorming doorgedrongen. In 1598 was de eerste predikant ds. Heshusius. De kerk had voordien achttien jaren leeg gestaan. Renkum en Heelsum zijn lang kerkelijk één gemeente geweest. De heer van Doorwerth liet de kerk dichtmetselen. Het duurde tot 1758 voor de predikant van Renkum er in kon preken. De heer van Doorwerth werd in 't ongelijk gesteld. Vroeger heeft de kerk gewelven gehad en was versierd met hardstenen zerken. Een grafzerk van Baron van Brakell ligt nog bij de kerk.
De papierfabricatie heeft Heelsum gemaakt tot wat het is. De laatste papiermolen van Schut is 6 Mei 1895 afgebrand. De oude ankers waren van 1618. Vroeger werd veel Frans papier ingevoerd. Franse Hugenoten brachten de kennis mee. De oudste papiermolen was te Arnhem gebouwd in 1592, later in 1598 één in Hattem. Martin Orchis gold voor de oudste papiermaker van ons land. Op een kaart van 1602 stond reeds een papiermolen te Heelsum. In 1736 stonden er acht papiermolens. Klaas Pannekoek woonde in 1709 in een papiermolen. De heer van Doorwerth had er een groot kapitaal in gestoken. Een der molens was een windpapiermolen, een zeldzaamheid op de Veluwe. De Heelsumse beek is sterk vergraven. De molens hadden water nodig. Zo is er een arm gegraven op de Drieskamp. De 18e eeuw was de gouden tijd voor Heelsum door de papiermolens. Het was een bescheiden dorpje. Rondom Heelsums kerkje lagen een twaalftal zerken van Pannekoeken. Klaas Pannekoek is in 1726 verdronken. De latere Nlcolaas Pannekoek was één der groten van Doorwerth. De vroegste bewoning van Heelsum was aan de beek; op „Noordberg" en „Vosdal" waren eerst zetboeren geplaatst, later pachtboeren. De Enk is practisch altijd bouwland geweest. In 1749 had Doorwerth 71 ha bouwland, in 1818 was dat 124 ha. Aan de noordkant van de beek was alles bos en hei. De belangrijkste weg liep langs kasteel Doorwerth door de Enk, over de Kerkweg, ongeveer langs de Elleboog en kwam uit bij de Renkumse Tol. De Utrechtse weg was vroeger een oud karrespoor. Van 1725—'29 is de Utrechtse weg aangelegd. In de nieuwste tijd Het Noordelijke gedeelte van Heelsum is na 1900 ontstaan. In 1872 had Heelsum 155 inwoners. Het Wilhelminapark is aangekocht in 1907 als bouw-exploitatie. Omstreeks 1900—1905 ontstond de Kastanjelaan, die ln 1907 aan de gemeente kwam. Heidestein en Solbakken waren de oudste huizen. Later is Bergzicht het derde geworden. Door vreemdelingenbezoek is Heelsum geworden wat het nu is. Heelsum heeft ook zijn Gilde gehad, nl. het St. Anna-Gilde dat reeds vroeg werd opgeheven. Eens in de drie jaar werd een teerdag gehouden. Het was een soort vrijwillige burgerwacht. Na deze lezing werd aan de hand van lantaarnplaatjes een wandeling door het dorp en de omgeving gemaakt".
Heidestein,
Solbakken en Bergzicht.
Solbakken is ook in een ander artikel beschreven.
Over de Heelsumse horeca is geschreven bij hotels e.d
De vier of vijf Heelsumse kerkhoven zijn beschreven bij begraafplaatsen.
Over de ontwikkeling van het Wilhelminapark is hier geschreven.
Over de molens is hier geschreven.
Over de Heelsumse tehuizen is meer geschreven.
Gebruik ctrl - f om te zoeken.
Cor M. van der Woerd (1901 - 1994) heeft in opdracht van H. Van Vloten uit Heelsum (de Kamp) een ets op de Noordberg gemaakt, genaamd "de drie bomen" naar "landschap met de drie bomen" uit 1641 van Rembrandt.
Cor van de Woerd was veelal in het Renkumse actief. Er was een tentoonstellingover met zijn werk van 15 september 1991 t/m 31 oktober 1991 in Museum de Velwezoom.
Een ansicht naar het werk van Rembrandt.
Bron een kaart van de Nutsspaarbank in Renkum uit 1960
